Luc Stevens: Passend onderwijs bevestigt oude structuren

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

Interview met Luc Stevens

Machiel Karels sprak uitgebreid met Luc Stevens over actuele onderwijskundige thema’s. Dit gesprek is uitgewerkt in drie artikelen. Dit eerste artikel gaat over passend onderwijs. De andere artikelen worden binnenkort gepubliceerd. Wilt u ze niet missen, schrijf dan in voor de maandelijkse nieuwsbrief.

“Onderwijs is alleen passend als het de kansen van kinderen als uitgangspunt neemt”

Het onderwijs denkt sterk in losse thema’s. Opbrengstgerichtheid, passend onderwijs en noem de begrippen maar op. Deze begrippen worden echter vaak als losse eenheden gebruikt. Hoe kijkt u hier tegen aan?
 
Die fragmentatie is sterk door de politiek bepaald. De overheid levert nu namelijk het begrippenkader voor het dagelijkse gesprek in het onderwijs. Dat is de omgekeerde wereld! De kinderen moeten het uitgangspunt van het gesprek zijn. Wat ze nodig hebben, wat wij denken wat we ze kunnen bieden en de condities die daar voor nodig zijn.
 
De overheid biedt de condities voor het onderwijs en zij wil weten of het geld goed besteed is. Daarvoor is de overheid goed uitgerust. En daar mag de overheid ook eisen stellen. Maar dat eisen stellen is onderwerp van dagelijkse reflectie en van beleid geworden.
 
De professionals moeten het overheidsbeleid vervolgens invullen. Die kunnen elkaar daar heel goed bij helpen. Dat is nu algemene praktijk: professionaliteit aan de professionals overlaten. De overheid moet daar wel degelijk een stimulerende en ook uitdagende in de zin van eisende rol in spelen. Maar ze moet niet gaan invullen. En dat doen ze dus toch. En daar gaat het fout.
 
 
Wat vindt u van opbrengstgericht onderwijs?
 
Opbrengstgericht onderwijs, wat is dat voor onzin? Welke leraar is ooit naar school gegaan om geen opbrengsten van z’n leerlingen te zien? In de zin van ontwikkeling, maar ook lees- en schrijfresultaten en andere opbrengsten. Opbrengstgericht onderwijs is politiek wel te duiden waar het vandaan komt, maar het is een pleonasme, een overbodige toevoeging van ‘opbrengstgericht’.

Luc Stevens over passend onderwijs

Passend onderwijs

En zo zijn er zoveel voorbeelden. Neem nu passend onderwijs. Ja natuurlijk moet onderwijs passen. Dus het onderwijs heeft al die jaren niet gepast? Niemand staat stil bij de absurditeit van die begrippen. Alle leraren en schoolleiders praten ineens over passend onderwijs. Maar dat hebben we toch altijd al gehad?
 
Ze krijgen een aantal administratieve veranderingen en dat is niet zo gemakkelijk. En ze krijgen de verantwoordelijkheid voor een kind waar ze eigenlijk niet goed raad mee weten. Maar was dat vroeger niet ook het geval? Of werden die kinderen gewoon weggestuurd? Ja, die werden meteen weggestuurd. Aha, dat kan niet, dat wil de overheid niet. Daar is de overheid nu dus eisend.
 
 
Als ouders een kind bij een school aanmelden, handelt de school dit zorgvuldig af of er wordt een verwijzing geregeld. Dat is iets wat toch normaal van scholen gevraagd mag worden. Vroeger werden ze weggestuurd, als je dit op systeemniveau bekijkt. Ik spreek niet over de individuele school, maar op systeemniveau. Kinderen werden weggestuurd naar het speciaal onderwijs.
 
Maar dat is toch feitelijk ook waar u in uw publicatie ‘Overdenken en doen’ al over schrijft, ten tijde van het WSNS-proces?
 
Ja, het WSNS-proces was echt bedoeld als passend onderwijs. Het heeft de leerkrachten echter nooit bereikt. Er was een heel bekwaam procesmanagement. Dit is toch wel een van de onderwijsinitiatieven van de overheid waar ik met respect op terugkijk. Er was in de jaren ‘80 spraken van een heel serieuze situatie. Veel aanmeldingen in het speciaal onderwijs; er werden zelfs rechters bij betrokken. Toen hebben de bewindslieden gezegd: dit moeten we anders gaan doen. Het speciaal onderwijs kan niet ongelimiteerd uitbreiden.
 
Het procesmanagement heeft heel precies de bedoeling van WSNS uiteen gezet: Laten we nu zorgen dat op individueel niveau dat onderwijs gaat passen. Maar dat is toch blijven steken in administratie.
 
Dus toen kwamen de interne begeleiders. Een nieuwe functie, interessant! Er kwamen opleidingen bij natuurlijk, mensen moesten opgeleid en begeleid worden. En de zorgkinderen in de school gingen naar de intern begeleider. Terwijl die IB-er natuurlijk wist dat ze die leraren moesten begeleiden. En dat gebeurde ook wel, maar niet zo dat het echt iets uithaalde in die zin dat die leraar zich daardoor echt verder professionaliseerde. Dat is niet gebeurd.
 
Die samenwerkingsverbanden zijn toen opgericht en zijn gaan functioneren. Dat was toen natuurlijk ook een novum. Maar dat werd toen toch al gauw veel touwtrekkerij om het geld. Directeuren die hun belangen verdedigden. En in de school waren het vooral de IB-ers die echt als duidelijk effect van nieuwe wetgeving hun rol vervulden in de innovatie, maar die natuurlijk handen te kort kwamen. Het was een extra hulp in de school en die was welkom, maar het veranderde niets aan de problematiek van verwijzingen.
 
Ziet u Passend onderwijs nu als stap 2 in dit proces of is het WSNS-proces mislukt en is dit een herkansing?
 
Nee, je kan niet zeggen dat het WSNS-proces mislukt is. Het heeft de aandacht gevestigd op wat toen werd geformuleerd als individuele verschillen tussen leerlingen. En dat is heel belangrijk geweest en dat is ook gelukt. Maar meer niet. Het vocabulaire is sindsdien enigszins veranderd en dat was op zich al belangrijk, maar we staan nu voor exact dezelfde opgave als in 1986, toen er werd gesproken over de noodzaak van zorgverbreding.
 
Maar dan zorgverbreding op leerkrachtniveau?
 
In de jaren ’90 was het een ontwikkeling op schoolniveau. De school moest een bredere populatie van leerlingen aankunnen. En dat is nu nog steeds de vraag. Dat zijn telkens nieuwe initiatieven met bijbehorend vocabulaire. Maar het verandert niets aan het systeem. Want het systeem als selectiesysteem blijft in stand. En dat verlamt elke vernieuwing.
 
In plaats dat onderwijs wordt gebaseerd op een kans voor elk kind, wordt het gebaseerd op het principe van selectie. Dat is door de commissie Dijsselbloem bevestigd. Niemand heeft dat in de gaten gehad. Dat het systeem uit de 19e eeuw nog eens werd bevestigd als een systeem dat goed zou zijn anno 2008. Iedereen vond het prima. Er was weer vrede in de Kamer en iedereen wist waar hij aan toe was. Wat een onzin!
 
Heeft u het idee dat passend onderwijs wel naar die kansen gaat kijken?
 
Helemaal niet! Het is een herbevestiging van het oude systeem van selectie. Want leraren zoeken nu in de school naar oplossingen voor gedragsproblemen. Ze zijn daar namelijk niet voor opgeleid. Iedereen is bang voor de zogenaamde gedragsproblemen. Ja, die heb je in zo’n selectiesysteem. Ons klassikale onderwijs genereert natuurlijk per definitie motivatie- en gedragsproblemen. Wij doen zelf toch ook niet meer mee met een les die we al lang gesnapt hebben?
 
Het onderwijssysteem genereert die motivatie- en gedragsproblemen, maar kun je ook  zeggen dat onze maatschappij die problemen genereert?
 
‘Jazeker, voor zover je kunt zeggen dat het onderwijs een afspiegeling is van de samenleving. En die samenleving is selectief. Besturen en hun scholen moeten met elkaar naar de ouders en voor zichzelf vaststellen wat hun taak is. Wat er nu gebeurt, is allemaal een beetje dweilen met de kraan open. Er is voor geen kind passend onderwijs. Het is of te makkelijk of te moeilijk, of het past net, maar dan heeft het kind weer herhaling nodig. Er zijn maar weinig kinderen die echt profiteren van de instructie van de leraar.
 
Een leraar geeft een instructie zoals de methodemaker heeft bedacht. En dat is een constructie. De leerprocessen in de breinen van de kinderen in de klas verlopen niet zo. Die verlopen heel anders: onvoorspelbaar en veel complexer. Wij weten helemaal niet hoe een leesproces tot stand komt. In grote lijnen via hersenonderzoek kunnen we reconstructies maken, maar dan nog maar heel globaal.
 
Het belang van de emoties bijvoorbeeld, wat direct relevant is. Het kind dat leert lezen bijvoorbeeld, wordt door de leerkracht beschouwd als een cognitief gegeven, wat geïnstrueerd moet worden. Dat de emotie van het kind daarin een wezenlijke rol speelt, vindt je in de theorieën over leren lezen nooit terug. Dat is een andere tak van psychologie. Maar dat hoort allemaal bij elkaar voor de leraar. De leraar kan een kind in z’n ontwikkelingsprocessen niet voorspellen. Hooguit volgen en proberen te begrijpen.
 
Dus wat mij betreft: passend onderwijs is veel meer luisterend en kijkend á la Montessori dan voorschrijvend. Ons onderwijs is nu voorschrijvend. Dat is zo wezenlijk! Hoe voeden ouders hun kinderen op? Niet door ze de hele dag voor te schrijven. Dan rennen de kinderen gillend het huis uit. Dat doet geen ouder.
 
 
Is bijvoorbeeld ervaringsgericht of ontwikkelingsgericht onderwijs iets wat dichter bij uw ideaal staat?
 
Je moet heel voorzichtig zijn met het benoemen van die stromingen. Ook omdat de stromingen zelf zo gevoelig zijn voor discussie. Ervaringsgericht onderwijs sluit het meest aan bij wat ik bedoel te zeggen. Ferre Laevers heeft groots werk verricht in de poging om kinderen in hun ontwikkeling te verstaan. En te verstaan wat zij nodig hebben. En daarbij de kinderen meer ruimte te geven. Niet dat je je verantwoordelijkheid overdraagt, maar je geeft meer ruimte. En je laat meer en meer het handelen zelf, het omgaan met de wereld prevaleren, ervaringsgericht. Je moet vanuit je organisme kunnen leren. Niet vanuit een voorschrift.
 
Maar daarnaast is het toch wel belangrijk dat een leerkracht een helder inzicht heeft in wat zoal de leermogelijkheden, de leerdoelen en de leerlijnen zijn?
 
Jazeker, wat mij betreft blijft het hele curriculum bouwwerk voorlopig in stand. Ik heb nooit onderwijskundige pretenties gehad. Ik ben geen curriculumdeskundige. Die nodig ik uit als ik ze nodig heb. Dat is een hele eigen expertise. Maar je moet eerst verstand van kinderen hebben, wil je een curriculum goed kunnen uitvoeren. En in ons onderwijs draaien we het om. We leren de leraren eerst didactiek en we zorgen dat ze goed met de inhouden kunnen spelen. En dan gaan we naar de kinderen kijken. En dat is niet de goede manier van doen.
 
En dat heeft Laevers omgedraaid. En hij spreekt over het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen. Dat zijn de twee peilers waarop een lerend organisme staat. En dan gaat hij aan het werk, in een curriculum. Het ene of het andere curriculum maakt mij niet zoveel uit. Het moet de kinderen niet overvragen en niet ondervragen. Het moet de ruimte geven om iedere keer een goed aanbod te kunnen vinden bij de behoefte en de mogelijkheden van het kind. Want wat een kind kan, moet hij ook laten zien. We gaan niet naar buiten zitten kijken.

Ontwikkelingsgericht onderwijs

Ontwikkelingsgericht onderwijs is veel meer voorschrijvend. Wel heel creatief, maar veel meer voorschrijvend. Terwijl de achtergrond, de Russische leerpsychologie, cultuurhistorisch gezien heel veel heeft bijgedragen aan ons inzicht in de ontwikkeling van kinderen. Dus het vervelende is dat de scholen die zich ontwikkelen wat mij betreft niet altijd laten zien waarom het precies gaat, wat de basale inzichten van de oprichters waren.
 
Ga geen model maken van de inzichten. Vygotski, Piaget, Bruner, en later de neurowetenschappen hebben een fantastische bijdrage geleverd. Piaget staat aan het begin van een kanteling: een kind construeert z’n eigen ontwikkeling. Piaget wordt niet herkend in ons opleidingsonderwijs als degene die de belangrijke ommekeer gemaakt heeft van de mens als volger naar een mens als actief in z’n omgeving. Dat soort basisinzichten vind ik interessant!

Tenslotte

Samengevat komt het er bij de huidige invoering van Passend onderwijs op neer dat bestaande structuren van selectie bevestigd worden. Een onderwijssysteem is echter alleen passend als het de kánsen van kinderen als uitgangspunt neemt.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Congres
Rekenproblemen en dyscalculie
Rekenproblemen en dyscalculie
Herken en begeleid leerlingen met stagnaties bij rekenen
Medilex Onderwijs 
E-learning module
Zone van naaste ontwikkeling
Zone van naaste ontwikkeling
Gratis module over het oudere kind
Wij-leren.nl Academie 
Overdenken en doen
Overdenken en doen - Een pedagogische bijdrage aan adaptief onderwijs.
Luc Stevens
Werkdruk onderwijs
Hoge werkdruk in het onderwijs is een gevolg van het huidige organisatiemodel..
Luc Stevens
Systeemcrisis in het onderwijs
Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis.
Machiel Karels
Paradoxen
Paradoxen of ongerijmdheden rond ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
Verantwoordelijkheid nemen
Geef de leerkracht zijn vak terug!.
Luc Stevens
Passend mbo onderwijs
Passend onderwijs in het mbo maakt meer los dan gedacht
Annemieke Top
Passend onderwijs
Passend onderwijs op een basisschool - ondersteuningsplicht
Arja Kerpel
Montessori onderwijs methode
Montessori methode - wat is Montessori onderwijs?
Machiel Karels
Leerstofjaarklassensysteem is failliet!
Het leerstofjaarklassensysteem is failliet!
Machiel Karels
Adaptief onderwijs
Is ons onderwijs al adaptief?
Jos Cöp
Brede school en integratie
De Brede School: passend onderwijs en integratie
Anke de Boer
Leerkracht en Passend Onderwijs
Zorgen voor of zorgen over passend onderwijs?
Kees van Overveld
Visie op kernwaarden en structuren van macht
Wie heeft de macht in de school?
Mathilde Tempelman-Lam
Persona als ijkpersoon bij flexibiliseren van onderwijs
Persona's - Het beschrijven van een ijkpersoon bij het flexibiliseren van onderwijs
Carine Elferink
leeruitkomsten formuleren curriculum
Leeruitkomsten formuleren voor je opleiding
Carine Elferink
Inclusief onderwijs
Passend inclusief?
Mathilde Tempelman-Lam
Leeruitkomsten ontwikkelen voor mbo
Leeruitkomsten zijn ontwikkeld. Welke stap nu?
Ingrid Roescher
Wij, de leraar
Wij, de leraar - Elk kind heeft een pedagogisch netwerk nodig
Arja Kerpel
Onderwijssysteem en creativiteit
Blijven kleuren!
Rijk van Ommeren
Doel van onderwijs
Luc Stevens: Neutraal onderwijs is een illusie
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
redactie
Leerlingenzorg in een video van één minuut uitgelegd
Leerlingenzorg in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



ervaringsgericht onderwijs
leerlingenzorg
ontwikkelingsgericht onderwijs
opbrengstgericht werken
passend onderwijs
potentieelgericht onderwijs
wsns

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest