Heeft gepersonaliseerd onderwijs effect op álle leerlingen?

Geplaatst op 22 november 2017

Samenvatting

Aspecten van gepersonaliseerd leren hebben een positief effect op leeropbrengsten, vooral zelfregulerend leren en gebruik van ict. Gepersonaliseerd leren vereist van leerlingen goede metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden. Die vaardigheden bevorderen de motivatie van leerlingen en maken dat ze zich competenter voelen. Bovendien gaan de leerresultaten omhoog. De invoering van gepersonaliseerd leren kan het beste geleidelijk plaatsvinden. De sturing door de leerkracht neemt via gedeelde sturing af tot de uiteindelijke zelfsturing door leerlingen.

Kenmerkend voor gepersonaliseerd onderwijs is dat de leerling het heft in handen heeft. Het onderwijs wordt vormgegeven rond de betrokkenheid en zelfstandigheid van de leerlingen. Daarin verschilt personalisatie van differentiatie en individualisatie, waarbij de sturing meer bij de leerkracht ligt. Een veelgebruikte definitie luidt: ‘Gepersonaliseerd leren is het leerproces waarbij leerlingen op hun eigen wijze en tempo werken aan leerdoelen. (…) Leerlingen en leraren zijn, ieder met een eigen rol, samen verantwoordelijk voor het leerproces’.

Hogere leerlingresultaten

De ontwikkelingen op het gebied van gepersonaliseerd onderwijs zijn tot nu toe tamelijk kleinschalig, evenals onderzoek naar de werking daarvan. Het is daarom nog te vroeg om algemene uitspraken te doen over de effecten van gepersonaliseerd onderwijs. Wel is bekend dat sommige aspecten van gepersonaliseerd onderwijs een positieve relatie hebben met leeropbrengsten. Dit geldt in de eerste plaats voor zelfregulerend leren. Verder hangt de inzet van ict positief samen met leeropbrengsten. Het gaat hierbij om verschillende toepassingen, gericht op kennisoverdracht en kennisconstructie. Door de verwevenheid tussen ict en gepersonaliseerd leren is het soms moeilijk om vast te stellen welke impact de digitale middelen hebben en welke impact het gepersonaliseerd leren heeft.

Het onderwijs heeft vooral behoefte aan meer kennis over de randvoorwaarden rondom het gebruik van ict. Uit Amerikaans onderzoek onder scholen die werken aan gepersonaliseerd leren behaalt een meerderheid van de scholen hogere leerlingresultaten. De leerlingen op deze scholen scoorden na twee jaar boven de nationale gemiddelden. De leerkrachten op deze scholen gaven overigens ook veel gedifferentieerd en geïndividualiseerd les.

Gelden de positieve effecten voor alle leerlingen? Niet zonder meer. Gepersonaliseerd leren vereist van leerlingen specifieke vaardigheden en vraagt van leerkrachten aanpassingen in de manier van lesgeven. Leerlingen hebben goede metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden nodig om te komen tot hogere leerprestaties. Ze moeten hun eigen leerproces kunnen beoordelen. Dat vraagt om afstand kunnen nemen van het leerproces. Als leerlingen over goede metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden beschikken, werkt gepersonaliseerd leren motiverend voor de leerling en heeft het ook een positief effect op de leerprestaties. Leerlingen raken door het maken van eigen keuzes gemotiveerder, ze voelen zich competenter en behalen betere leerresultaten.

Ook de rol van de leraar is van belang. Het ontwikkelen van zelfregulerende vaardigheden gaat niet van de ene op de andere dag. De ervaring leert dat de voorbereiding van leerlingen een belangrijk aandachtspunt is bij de invoering van gepersonaliseerd leren. Het verdient de voorkeur om de invoering geleidelijk te laten plaatsvinden. De overgang van sturing door de leerkracht naar zelfsturing loopt dan via een fase van gedeelde sturing.

Voor de leerlingen met lagere metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden lijkt differentiatie of individualisatie beter aan te sluiten dan personalisatie. Die leerlingen hebben meer baat bij onderwijs gestuurd door de leerkracht. Om de potentie van alle leerlingen optimaal te benutten, blijft de rol van de leerkracht essentieel. De leerkracht faciliteert namelijk het onderwijs op zo’n manier dat het zoveel mogelijk aansluit bij de individuele leerling. Dat kan zijn door personalisatie, maar ook door differentiatie of individualisatie.
 

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anne Luc van der Vegt (kennismakelaar Kennisrotonde), Angela de Jong en Rianne Exalto (Oberon)
Vraagsteller: directeur basisschool

Vraag

Verhoogt gepersonaliseerd onderwijs de resultaten van alle leerlingen in het primair onderwijs?

Kort antwoord

Voor algemene uitspraken over de opbrengsten van gepersonaliseerd leren is het te vroeg, omdat systematische evaluaties zeldzaam zijn. Wel weten we dat sommige aspecten van gepersonaliseerd leren een positieve relatie hebben met leeropbrengsten, met name zelfregulerend leren en de inzet van ICT bij gepersonaliseerd leren.

Gepersonaliseerd leren vereist van leerlingen goede metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden. Die vaardigheden bevorderen dat leerlingen gemotiveerder raken, zich competenter voelen en betere leerresultaten behalen.
Leraren kunnen de leerlingen helpen deze vaardigheden te ontwikkelen. Bij voorkeur vindt een geleidelijke overgang plaats van sturing door de leerkracht, via gedeelde sturing naar zelfsturing van gepersonaliseerd leren.

Toelichting antwoord

Definitie gepersonaliseerd onderwijs

We beginnen met een definitie van gepersonaliseerd onderwijs. Johnson, van Wetering, Bechker, Estrada en Cummins (2015) maken onderscheid tussen drie verwante termen die vaak door elkaar gehaald worden: personalisatie, differentiatie en individualisatie. Dit is te zien in onderstaande figuur.

Kenmerkend voor gepersonaliseerd onderwijs is dat het door de leerling wordt gestuurd, terwijl bij differentiatie en individualisatie de sturing bij de leraar ligt. De kern is dat het onderwijs wordt vormgegeven rond de betrokkenheid en zelfstandigheid van de leerlingen, veelal ondersteund door ICT.

De definitie van Stichting VO Content komt hiermee overeen: “Gepersonaliseerd leren is het leerproces waarbij leerlingen op hun eigen wijze en tempo werken aan leerdoelen.” In deze definitie wordt ook de rol van de leraar benoemd: “leerlingen en leraren zijn, ieder met een eigen rol, samen verantwoordelijk voor het leerproces”. 1

De focus van dit rapport is de invloed van gepersonaliseerd leren op de resultaten van de leerlingen.

Verbetering van leerlingresultaten door gepersonaliseerd onderwijs

Een overzichtsstudie van Van Eck, Heemskerk en Pater (2015) wijst uit dat de ontwikkelingen op het gebied van gepersonaliseerd onderwijs tot nu toe tamelijk kleinschalig zijn. Bovendien zijn systematische effectevaluatie zeldzaam. Het is daarom nog niet goed mogelijk om algemene uitspraken te doen over de effecten van gepersonaliseerd onderwijs.

Wel weten we uit onderzoek dat sommige aspecten van gepersonaliseerd onderwijs een positieve relatie hebben met leeropbrengsten. Dit geldt in de eerste plaats voor zelfregulerend leren. Dit weten we al sinds de meta-analyse van Hattie, Biggs en Purdie (1996). Voor een uitgebreide bespreking van zelfgestuurd leren en de rol van de leerkracht, zie het antwoord van de Kennisrotonde op de vraag ‘Welk leerkrachtgedrag is effectief om zelfgestuurd leren te bevorderen?’

Ook de inzet van ICT bij gepersonaliseerd leren blijkt in verscheidene onderzoeken positief samen te hangen met leeropbrengsten (Oostdam, Peetsma & Blok, 2006). Volgens Van Eck en anderen (2015) gaat het hierbij om verschillende toepassingen, gericht op kennisoverdracht en kennisconstructie. In sommige studies worden hoopgevende resultaten gevonden, in andere studies worden geen effecten aangetoond. Door de verwevenheid tussen ICT en gepersonaliseerd leren is het soms moeilijk om vast te stellen welke impact de digitale middelen hebben en welke impact het gepersonaliseerd leren heeft (Kennisnet, 2015). De onderzoekers concluderen dat er behoefte is aan meer kennis met betrekking tot de randvoorwaarden rondom de inzet van ICT.

Uit Amerikaans onderzoek onder scholen die werken aan gepersonaliseerd leren (62 scholen en ruim 7000 leerlingen) blijkt dat gepersonaliseerd leren op de meerderheid van de scholen zorgt voor hogere leerlingresultaten. De leerlingen op deze scholen scoorden na twee jaar gepersonaliseerd lesgeven boven de nationale gemiddelden (Pane, Steiner, Baird, & Hamilton, 2015). De kanttekening bij dit onderzoek is dat leerkrachten tijdens dit onderzoek ook veel gedifferentieerd en geïndividualiseerd les hebben gegeven.

Geldt dit voor alle leerlingen?

Gepersonaliseerd leren vereist van leerlingen specifieke vaardigheden en vraagt van leerkrachten aanpassingen in de manier van lesgeven en (Marquenie e.a., 2014).

Vaardigheden van leerlingen

Goede metacognitieve- en zelfregulerende vaardigheden zijn nodig voor een positief effect van gepersonaliseerd leren op leerprestaties (Devolder, 2013; Pintrich, 2004; Zimmerman, 2001). Leerlingen moeten hun eigen leerproces kunnen beoordelen; dat vraagt om het kunnen bekijken van een afstand van het leerproces, om een ‘helicopterview’ van leerlingen (Molenaar, 2013).

Als leerlingen over goede metacognitieve- en zelfregulerende vaardigheden beschikken, werkt gepersonaliseerd leren motiverend voor de leerling en heeft het ook een positief effect op leerprestaties. Uit een meta-analyse van Patall, Cooper en Robinson (2008) blijkt dat leerlingen door het maken van eigen keuzes gemotiveerder raken, zich competenter voelen en betere leerresultaten behalen. Het is nog onduidelijk of dit ook geldt voor leerlingen met lagere metacognitieve- en zelfregulerende vaardigheden (Molenaar, 2013; Marquenie e.a., 2014).

Uit het eerder genoemde onderzoek van Pane et al (2015) blijkt dat leerlingen met benedengemiddelde resultaten de grootste groei in leerlingresultaten lieten zien door gepersonaliseerd leren. Echter moeten we deze resultaten voorzichtig interpreteren; uit het onderzoek kwam ook naar voren dat er in veel klassen meer sprake was van differentiatie en individualisatie dan van gepersonaliseerd leren.

Rol van de leraar

Het ontwikkelen van zelfregulerende vaardigheden gaat niet van de ene op de andere dag. De ervaring van Amerikaanse scholen die gepersonaliseerd leren toepassen is dat de voorbereiding van leerlingen een belangrijk aandachtspunt is voor de implementatie (Marquenie e.a., 2014). Bij voorkeur vindt een geleidelijke overgang plaats van sturing door de leerkracht, via gedeelde sturing naar zelfsturing van gepersonaliseerd leren.

Voor de leerlingen met lagere metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden lijkt differentiatie of individualisatie beter aan te sluiten dan personalisatie. Hierbij is het onderwijs meer leerkrachtgestuurd (Marquenie e.a., 2014).

Om de potentie van alle leerlingen optimaal te benutten, is de rol van de leerkracht essentieel. De leerkracht faciliteert namelijk het onderwijs op zo’n manier dat het zoveel mogelijk aansluit bij de individuele leerling. Dat kan zijn door personalisatie, maar ook door differentiatie of individualisatie.

Geraadpleegde bronnen

  • Bray, B., & McClaskey, K. (2013). A Step-by-Step Guide to Personalize Learning. Learning & Leading with Technology, 40(7), 12-19.
  • Devolder, A., van Braak, J., & Tondeur, J. (2012). Supporting self‐regulated learning in computer‐based learning environments: systematic review of effects of scaffolding in the domain of science education. Journal of Computer Assisted Learning, 28(6), 557-573.
  • Hattie, J., Biggs, J., & Purdie, N. (1996). Effects of learning skills interventions on student learning: A meta-analysis. Review of Educational Research, 66(2), 99-136.
  • Johnson, L., van Wetering, M.W., Adams Becker, S., Estrada V. en Cummins, M. (2015). Gepersonaliseerd leren in Nederland, Australië, Canada, Europa en de VS: NMC Horizon Project – Strategic Brief. Nummer 2.1, januari 2015. Austin, Texas: The New Media Consortium; en Zoetermeer: Stichting Kennisnet. http://www.personalizelearning.com/p/about.html
  • Molenaar, I. (2013). Helpen virtuele tutors leerlingen met ‘leren’ leren? Weten wat werkt en waarom, 2(3), 30-37.
  • Oostdam, R.J., Peetsma, T.T.D. & Blok, H. (2006) Het nieuwe leren in het basisonderwijs; een begripsanalyse en een verkenning van de schoolpraktijk. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
  • Pane, J. F., Steiner, E. D., Baird, M. D., & Hamilton, L. S. (2015). Continued Progress: Promising Evidence on Personalized Learning. Santa Monica: RAND Corporation.
  • http://k12education.gatesfoundation.org/download/?Num=2342&filename=Gates-ContinuedProgress-Nov13.pdf
  • Patall, E. A., Cooper, H., & Robinson, J. C. (2008). The effects of choice on intrinsic motivation and related outcomes: a meta-analysis of research findings. Psychological bulletin, 134(2), 270.
  • Pintrich, P. R. (2004). A conceptual framework for assessing motivation and self-regulated learning in college students. Educational psychology review, 16(4), 385-407.
  • Marquenie, E., Opsteen, J., Ten Brummelhuis, A., & Van der Waals, J. (2014). Elk talent een kans. Verkenning van gepersonaliseerd leren met ict. Utrecht: Schoolinfo.
  • Personalized learning in progress: Case studies of four race to the top district grantees’ early implementation. (2014). District Reform Support Network.
  • Struyven, K., Coubergs, C., et al. (2013). Binnenklasdifferentiatie. Leerkansen voor alle leerlingen. Leuven: Acco.
  • Van Eck, E., Heemskerk, I., & Pater, C. (2015). Effecten van flexibilisering en gepersonaliseerd leren. Den Haag: Onderwijsraad.
  • Zimmerman, B.J. (2001). Theories of SRL and Academic Achievement: An Overview and Analysis. In B.J. Zimmerman, & D.H. Schunk (Eds.) SRL and Academic Achievement – Theoretical Perspectives (pp. 1-37). Mahwah, NY: Erlbaum.

Meer weten?


1  http://www.vo-content.nl/nieuws/definitie-en-visie-gepersonaliseerd-leren

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
Webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Kindgericht onderwijs
Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels
Organiseren gepersonaliseerd leren
Hoe organiseer je gepersonaliseerd onderwijs?
Tijl Rood
Kindgericht onderwijs
Kindgericht onderwijs in een lerende school
Machiel Karels
Uitgangspunt van leren
Wat staat centraal, het individu of de doelstellingen?
Wilfred Rubens
Meer aandacht voor hart en handen, niet alleen voor het hoofd
Onderwijs te eenzijdig gericht op kennisresultaat
Alex de Bruijn


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



flexibel onderwijs
gepersonaliseerd onderwijs

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest