Wat zijn de specifieke kenmerken van mbo studenten niveau 3 voor curriculumontwerp?

Geplaatst op 11 juli 2016

Samenvatting

Het blijkt lastig om specifieke leerlingkenmerken toe te dichten aan de groep mbo-studenten niveau 3. De mbo-populatie is op een groot aantal kenmerken (variabelen in databestanden) zeer divers en deze variëteit tekent zich af zowel binnen als tussen de niveaus. Het weinige onderzoek naar leerlingkenmerken dat is uitgevoerd, ging vooral over leerhoudingen, werk- en beroepsbeeld, normen voor sociaal gedrag en maatschappelijke betrokkenheid. Specifiek onderzoek naar leerlingkenmerken met het oog op elementen waaraan het curriculumontwerp zou moeten voldoen, heeft zich beperkt tot leerlingen op niveau 1 en 2.

De essentie van de vraag is om zicht te krijgen op de kenmerken van leerlingen die op niveau 3 een opleiding volgen. De vragensteller heeft gemerkt dat – hoewel de nieuwe kwalificatiedossiers inhoudelijk nauwelijks verschillen – de deelnemersgroepen op niveau 3 en niveau 4 wel verschil laten zien ten opzichte van elkaar. Het curriculum moet met de specifieke kenmerken van leerlingen op een specifiek niveau rekening houden. Welke typische kenmerken van de leerlingengroep op niveau 3 zijn belangrijk voor het curriculumontwerp op dat niveau? En welke kenmerken doen recht aan de verschillen met leerlingen op niveau 4?

Analyses van meerdere databestanden laten zien dat er weinig verschil is op die kenmerken uit de bestanden tussen de leerlingpopulaties op niveau 3 en op niveau 4. Het gaat dan om variabelen als de instroomverhouding uit de leerwegen van het vmbo, geslacht, doorstroom uit mbo-2, sociaal-culturele oriëntaties, leeftijd, voorkeur voor een studierichting, en de voorkeur voor een multisectoraal (roc) of een sectoraal schooltype (vakschool, aoc). Je zou kunnen zeggen dat de variëteit op deze kenmerken binnen de groepen niveau 3 en niveau 4 even groot is als tussen de beide groepen.

Hiteq voerde een aantal jaren geleden een vergelijkend onderzoek uit onder vmbo-leerlingen, mbo-studenten en de generatie Einstein (in het rapport gedefinieerd als ‘jongeren geboren na 1988’), waarbij de focus bij mbo-studenten vooral lag op de technische sector (Groeneveld & Van Steensel, 2009). Het doel van het onderzoek was om kenmerken van de mbo-populatie als geheel te vergelijken met de vmbo-populatie en de generatie Einstein. In het onderzoek is onder andere gekeken naar leerlingkenmerken die betrekking hebben op leerstijl en leerhouding, en naar eventuele verschillen tussen de vier niveaus. Uit onderstaande tabel wordt duidelijk dat het gevonden onderscheid tussen mbo-studenten op de vier niveaus eerder gradueel dan principieel is. In dit graduele onderscheid zijn de verschillen vooral te vinden tussen niveau 1 en 2 enerzijds en niveau 3 en 4 anderzijds.

Typologie mbo-leerlingen

Aan het onderzoek heeft een klein aantal studenten meegedaan. Buiten dit onderzoek kunnen de kenmerken van de leerling-groep op niveau beïnvloed zijn door verschillen in bijvoorbeeld de intakeprocedure van een mbo-instelling. Als in een intake aankomende studenten op grond van hun studiemotivatie, onderwijsgeschiedenis, studiecapaciteiten of sociale herkomst zijn toegedeeld naar niveau 3 of 4, kan deze procedure de kenmerken van de studentenpopulatie op beide niveaus hebben beïnvloed.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Annemieke Cox en Tinka van der Kooij
Vraagsteller: senior beleidsadviseur middelbaar beroepsonderwijs instelling
Geraadpleegde expert: Anneke Westerhuis (Expertisecentrum Beroepsonderwijs)

Vraag:

Wat zijn de specifieke kenmerken van mbo-studenten niveau 3 voor curriculumontwerp?

Kort antwoord

Het blijkt lastig om specifieke leerlingkenmerken toe te dichten aan de groep mbostudenten niveau 3. De mbo-populatie is op een groot aantal kenmerken (variabelen in databestanden) zeer divers en deze variëteit tekent zich af zowel binnen als tussen de niveaus. Het weinige onderzoek naar leerlingkenmerken dat is uitgevoerd, ging vooral over leerhoudingen, werk- en beroepsbeeld, normen voor sociaal gedrag en maatschappelijke betrokkenheid. Specifiek onderzoek naar leerlingkenmerken met het oog op elementen waaraan het curriculumontwerp zou moeten voldoen, heeft zich beperkt tot leerlingen op niveau 1 en 2.

Toelichting antwoord

De essentie van de vraag is om zicht te krijgen op de kenmerken van leerlingen die op niveau 3 een opleiding volgen. De vragensteller heeft gemerkt dat - hoewel de nieuwe kwalificatiedossiers inhoudelijk nauwelijks verschillen - de deelnemersgroepen op niveau 3 en niveau 4 wel verschil laten zien ten opzichte van elkaar. Het curriculum moet met de specifieke kenmerken van leerlingen op een specifiek niveau rekening houden. Welke typische kenmerken van de leerlingengroep op niveau 3 zijn belangrijk voor het curriculumontwerp op dat niveau? En welke kenmerken doen recht aan de verschillen met leerlingen op niveau 4?

Hiteq voerde een aantal jaren geleden een vergelijkend onderzoek uit onder vmboleerlingen, mbo-studenten en de generatie Einstein (in het rapport gedefinieerd als ‘jongeren geboren na 1988’), waarbij de focus bij mbo-studenten vooral lag op de technische sector (Groeneveld & Van Steensel, 2009). Het doel van het onderzoek was om kenmerken van de mbo-populatie als geheel te vergelijken met de vmbo-populatie en de generatie Einstein. In het onderzoek is onder andere gekeken naar leerlingkenmerken die betrekking hebben op leerstijl en leerhouding, en naar eventuele verschillen tussen de vier niveaus. Uit onderstaande tabel wordt duidelijk dat het gevonden onderscheid tussen mbo-studenten op de vier niveaus eerder gradueel dan principieel is. In dit graduele onderscheid zijn de verschillen vooral te vinden tussen niveau 1 en 2 enerzijds en niveau 3 en 4 anderzijds.

Typologie mbo-leerlingen

Bron: Groeneveld & Van Steensel (2009

Aspect	Niveau 1	Niveau 2	Niveau 3	Niveau 4
Leren en informatie verwerken	Moeite met zelfstandig werken	Moeite met zelfstandig werken	Iets minder moeite met zelfstandig werken	Meer vermogen tot zelfstandig werken
	Weinig kritisch t.a.v. informatiebronnen	Weinig kritisch t.a.v. informatiebronnen	Kritischer t.a.v. informatiebronnen	Kritischer t.a.v. informatiebronnen
	Grote behoefte aan duidelijkheid	Grote behoefte aan duidelijkheid	Behoefte aan duidelijkheid	Behoefte aan duidelijkheid
	Onrealistisch vertrouwen in eigen vermogen om informatie te verwerken	Onrealistisch vertrouwen in eigen vermogen om informatie te verwerken	Kritischer over eigen vermogen om informatie te verwerken	Kritischer over eigen vermogen om informatie te verwerken
	Stellen weinig eisen aan docenten en praktijkopleiders	Stellen weinig eisen aan docenten en praktijkopleiders	Stellen eisen aan docenten en praktijkopleiders	Stellen eisen aan docenten en praktijkopleiders
Werk en beroepsbeeld	Hechten aan status	Hechten minder aan status, meer authenticiteit	Hechten aan authenticiteit, uitdaging, afwisseling en sociale contacten	Hechten aan authenticiteit, uitdaging, afwisseling en sociale contacten
	Weinig zicht op eigen capaciteiten en mogelijkheden	Redelijk zicht op eigen capaciteiten en mogelijkheden	Zicht op eigen capaciteiten en mogelijkheden	Zicht op eigen capaciteiten en mogelijkheden zonder overschatting
		Persoonlijkheid op arbeidsmarkt belangrijker dan kennis	Persoonlijkheid op arbeidsmarkt belangrijker dan kennis	Persoonlijkheid op arbeidsmarkt belangrijker dan kennis