Hoe kunnen lerarenopleidingen primair onderwijs flexibiliseren om studenten maatwerk te bieden?

Geplaatst op 20 februari 2017

Samenvatting

Meer flexibilisering en maatwerk in lerarenopleidingen betekent meer variatie aanbrengen op het gebied van tempo, inhoud, omvang, volgorde en spreiding van de lessen. Ict biedt mogelijkheden voor meer flexibilisering. Denk daarbij aan e-learning, een virtueel lerende omgeving en blended learning. Dit stelt evenwel eisen aan de competenties van de betrokken opleiders. En de begeleiding van studenten hierin het kost ze vaak meer tijd dan verwacht.

Door tekorten op de arbeidsmarkt worden er steeds meer verschillende doelgroepen voor de lerarenopleidingen geworven. Hierdoor verandert de studentenpopulatie op de lerarenopleidingen. Studenten verschillen van elkaar qua achtergrond, (werk) ervaring en vooropleiding. Door deze ontwikkelingen en de inhoudelijke behoefte aan een meer diverse inhoud en specialisaties lijkt een uniforme benadering van studenten niet meer te werken. Er is daarom steeds meer aandacht voor maatwerk en flexibilisering in de lerarenopleidingen.

Onderwijs en maatwerk

Flexibilisering van onderwijs maakt het mogelijk om in te spelen op de diversiteit van de studenteninstroom, hun verschillende leervragen en de variatie in gewenste competentieprofielen. Ook kan meer rekening worden gehouden met de verschillende wensen met betrekking tot de inhoud, leeractiviteiten, werkvormen, plaats, tijd en leeromgeving. Flexibel leren wordt wel omschreven als studenten de mogelijkheid geven te leren wanneer ze willen, hoe ze willen en wat ze willen.

Er zijn twee manieren van flexibilisering: logistieke- en pedagogische flexibiliteit. Logistieke flexibiliteit gaat over de bereikbaarheid en de toegankelijkheid van het onderwijs (de meer praktische aspecten). Pedagogische flexibiliteit is het personaliseren van leren, flexibele leerwegen en studenten meer keuzemogelijkheden bieden.

Mogelijkheden tot flexibilisering

Op het gebied van logistieke flexibiliteit wordt er op lerarenopleidingen gevarieerd met deeltijdonderwijs ’s avonds en/of in het weekend, verkorte routes voor mbo’ers en vwo’ers en meerdere startmomenten in een jaar.

Bij pedagogische flexibiliteit gaat het steeds meer over wat een individuele student nodig heeft en wat met zijn achtergrond het best passende opleidingstraject kan zijn. Hierbij kan er worden gekeken naar de competenties van de student, zijn leerniveau op die competenties, maar ook wat de leervragen van de student zelf zijn. Door de student de ruimte te geven om zijn eigen leervragen te formuleren en zo invloed uit te oefenen op de inhoud en vorming van zijn leerweg kan hij zijn eigen talenten ontwikkelen.

Maatwerk in de praktijk

De ontwikkeling van meer flexibilisering en maatwerk in lerarenopleidingen is zichtbaar doordat er variatie wordt aangebracht op het gebied van

  • tempo
  • inhoud
  • omvang
  • volgorde
  • spreiding

Er ontstaan nieuwe vakken en er wordt steeds vaker vakoverstijgend lesgegeven. Actuele thema’s zijn bijvoorbeeld de trends naar leerpleinen, minder klassikaal onderwijs, ander gebruik van ict en de wenselijkheid van een vorm van teambevoegdheid.

Gebruik van ict

Er wordt veel verwacht van ict als ondersteuning bij het flexibel maken van het leren. Technologieën als e-learning, een virtueel lerende omgeving en blended learning, bieden de mogelijkheid en de middelen om kwaliteit, flexibiliteit en levenslang leren te ondersteunen.

Er zijn echter beperkingen. Om de kwaliteit van deze manier van leren te waarborgen, is het nodig om studenten alternatieven voor face-to-face activiteiten te bieden, zoals online tutorials en simulaties, online discussies en online assessments. Deze activiteiten vragen veel ondersteuning. Bij het gebruik van ict om leren flexibeler te maken, wordt onderschat hoeveel dit vraagt van de competenties van de opleiders en hoeveel tijd het kost. Flexibilisering kan daarmee niet zonder de scholing van de opleiders bij lerarenopleidingen. Flexibel maatwerkonderwijs vraagt van de opleiders dat ze nieuwe rollen gaan spelen. Naast materiedeskundige zijn zij ook leercoach, studieloopbaanmentor, module-ontwikkelaar, accountmanager voor praktijkinstellingen, assessor, onderzoeker, enzovoorts.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Ruud van der Aa (kennismakelaar) en Devorah van den Berg en Jo Scheeren (CAOP)
Vraagsteller: docent lerarenopleiding

Vraag

Wat zijn de mogelijkheden om de lerarenopleiding primair onderwijs te flexibiliseren zodat startende studenten meer maatwerk kunnen krijgen?

Kort antwoord

Flexibilisering kan worden beschouwd als een veranderingsproces in de onderwijsorganisatie dat het mogelijk maakt om in te spelen op de diversiteit van de studenteninstroom, de variatie van hun leervragen, de variatie in gewenste competentieprofielen, alsmede op de verschillende wensen met betrekking tot de inhoud, leeractiviteiten, werkvormen, plaats, tijd en leeromgeving. De ontwikkeling van meer flexibilisering en maatwerk in lerarenopleidingen is zichtbaar doordat er variatie wordt aangebracht op het gebied van tempo, inhoud, omvang, volgorde en spreiding. Er ontstaan nieuwe vakken en er wordt vaker vakoverstijgend lesgegeven. ICT/Technologie biedt de mogelijkheid en de middelen om kwaliteit, flexibiliteit en levenslang leren te ondersteunen, zoals met e-learning, een virtueel lerende omgeving en blended learning. Dit stelt evenwel eisen in tijd en competenties van de betrokken opleiders. Naast materiedeskundige zijn opleiders ook leercoach, studieloopbaanmentor, module-ontwikkelaar, accountmanager voor praktijkinstellingen, assessor, onderzoeker, enzovoorts.

Toelichting antwoord

Door tekorten op de arbeidsmarkt worden er steeds meer verschillende doelgroepen voor de lerarenopleidingen geworven (Van Kempen, Dietze en Coupé, 2016). Hierdoor verandert de studentenpopulatie op de lerarenopleidingen. Studenten verschillen van elkaar qua achtergrond, (werk) ervaring en vooropleiding. Door deze ontwikkelingen en de inhoudelijke behoefte aan een meer diverse inhoud en specialisaties bij de opleidingen wordt steeds vaker verondersteld dat een uniforme benadering van studenten niet meer werkt en ontstaat er steeds meer aandacht voor maatwerk en flexibilisering in de lerarenopleidingen.

Wat is flexibilisering van het onderwijs en maatwerk?

Flexibilisering van onderwijs kan worden beschouwd als een veranderingsproces in de onderwijsorganisatie dat het mogelijk maakt om in te spelen op de diversiteit van de studenteninstroom, de variatie van hun leervragen, de variatie in gewenste competentieprofielen, alsmede op de verschillende wensen met betrekking tot de inhoud, leeractiviteiten, werkvormen, plaats, tijd en leeromgeving (Kessels, J. en Ehlen, C., 2006).

In de literatuur wordt flexible learning omschreven als ‘enabling learners to learn when they want (frequency, timing, duration), how they want (modes of learning), and what they want (that is learners can define what constitutes learning to them’ (Van den Brande, 1993).

Er worden binnen de onderwijssetting twee manieren van flexibilisering onderscheiden: logistieke- en pedagogische flexibiliteit (Collis en Margaryan, 2007). Logistieke flexibiliteit heeft betrekking op de bereikbaarheid en de toegankelijkheid van het onderwijs (de meer praktische aspecten) en onder pedagogische flexibiliteit wordt het personaliseren van leren, flexibele leerwegen en het faciliteren van toenemende keuzemogelijkheden aan studenten verstaan (Willems, 2011). Bij deze conceptualisering wordt er vanuit gegaan dat studenten een mate van controle hebben in keuzes over hun leerproces.

Wanneer studenten zelf meer sturing krijgen over het leerproces en meer eigen verantwoordelijkheid krijgen is het alleen de vraag of elke student in staat is om zelf de regie te voeren over de eigen loopbaan (Kessels en Ehlen, 2006). Flexibilisering van de vraag van studenten krijgt vorm door middel van assessments, persoonlijke ontwikkelplannen, het werken aan een geïndividualiseerd portfolio, ondersteund door studieloopbaanbegeleiding, coaching, begeleide zelfstudie en andere vormen van maatwerk. Individuele leerwegen binnen opleidingen en dwars door opleidingen heen en combinaties van binnenschoolse en buitenschoolse leeractiviteiten zijn verschijningvormen van deze flexibilisering.

Een discours dat verweven is met zowel logistieke als pedagogische conceptualiseringen van flexibiliteit is het gebruik van technologie ter ondersteuning van leren. Bridgland en Blanchard (2001) geven aan dat technologie de mogelijkheid en de middelen biedt om kwaliteit, flexibiliteit en levenlang leren te ondersteunen. Door mogelijkheden en middelen, zoals ‘e-learning’, virtuele leeromgevingen en ‘blended learning’, nemen zowel logistieke als pedagogische flexibiliteit voor alle studenten toe (Gordon, 2014).

Mogelijkheden tot flexibilisering

Op het gebied van logistieke flexibiliteit wordt er op lerarenopleidingen gevarieerd met deeltijdonderwijs ’s avonds en/of in het weekend, verkorte routes voor MBO’ers en VWO’ers en meerdere startmomenten in een jaar (Van Kempen, Dietze en Coupé, 2016).

Wat betreft de pedagogische flexibiliteit wordt er steeds meer gekeken naar wat een individuele student nodig heeft en wat met zijn achtergrond het best passende opleidingstraject kan zijn (Bowles, 2004). Hierbij kan er worden gekeken naar wat de competenties van de student zijn, zijn leerniveau op die competenties, maar ook wat de leervragen van de student zelf zijn. Door de student de ruimte te geven om zijn eigen leervragen te formuleren en zo invloed uit te oefenen op de inhoud en vorming van zijn leerweg kan hij zijn eigen talenten ontwikkelen.

In de ‘Lerarenagenda 2013-2020: de leraar maakt het verschil’ (hierna lerarenagenda) van OCW staan diverse maatregelen beschreven die de kwaliteit van de lerarenopleidingen moeten verhogen. Een van de maatregelen in deze agenda is het ontwikkelen van flexibele en aantrekkelijke routes naar het leraarschap. Dit om de instroom van het aantal studenten in de lerarenopleidingen substantieel te vergroten en goede studenten te interesseren voor een lerarenopleiding.

“Het is daarom de vraag in hoeverre we de kwaliteit moet blijven borgen via het definiëren (en accrediteren) van routes, en niet eerder via het definiëren (en beoordelen) van bekwaamheidsniveaus als duidelijke markeringspunten op basis waarvan iemand zich ‘leraar’ mag noemen. Een dergelijk duidelijk markeringspunt geeft ruimte voor een grotere variatie aan (flexibele) routes, omdat de routes niet meer de kwaliteit bepalen, maar het uiteindelijk bereikte niveau. Die flexibilisering vereist echter het loskoppelen van routes en niveauborging en dus om een leerwegonafhankelijk assessment voor alle kandidaten die een baan willen als leraar.”

Maatwerk in de praktijk

De ontwikkeling van meer flexibilisering en maatwerk in lerarenopleidingen is zichtbaar doordat er variatie wordt aangebracht op het gebied van tempo, inhoud, omvang, volgorde en spreiding. Er ontstaan nieuwe vakken en er wordt steeds vaker vakoverstijgend lesgegeven. Actuele thema’s zijn bijvoorbeeld de trends naar leerpleinen, minder klassikaal onderwijs, ander gebruik van ICT en de wenselijkheid van een vorm van teambevoegdheid. Een ander voorbeeld is om leraren met een bevoegdheid basisonderwijs zonder een langdurig scholingstraject bevoegd in te kunnen zetten in de onderbouw vmbo en in het praktijkonderwijs. (Van Kempen, Dietze en Coupé, 2016).

Gebruik van ICT

Er wordt veel verwacht van ICT als ondersteuning bij het flexibel maken van het leren. Bridgland en Blanchard (2001) geven aan dat technologie de mogelijkheid en de middelen biedt om kwaliteit, flexibiliteit en levenslang leren te ondersteunen. Voorstanders van technologisch leren promoten het gebruik van middelen, zoals e-learning, een virtueel lerende omgeving en blended learning om logistieke en pedagogische flexibiliteit voor leerlingen te promoten (Gordon, 2014).

Er zijn echter beperkingen. Volgens Gunn (2011) is het nodig om kwaliteit te behouden en hiervoor is het nodig om studenten alternatieven voor face-to-face activiteiten te bieden, zoals online tutorials en simulaties, online discussies, en online assessments. Deze activiteiten vragen veel ondersteuning. Chen (2003) geeft aan dat bij ICT gebruik om leren flexibeler te maken wordt onderschat hoeveel er wordt gevraagd qua tijd en competenties van de opleiders.

Flexibilisering kan daarmee niet zonder de scholing van de opleiders bij lerarenopleidingen. Flexibel maatwerkonderwijs vraagt van de opleiders dat ze nieuwe rollen gaan spelen. Naast materiedeskundige zijn zij ook leercoach, studieloopbaanmentor, module-ontwikkelaar, accountmanager voor praktijkinstellingen, assessor, onderzoeker, enzovoorts.

Geraadpleegde bronnen

  • Bridgland, A., & P. Blanchard.  (2001) Flexible Delivery/Flexible Learning…Does it Make a Difference?, Australian Academic & Research Libraries, 32:3, 177-191, DOI: 10.1080/00048623.2001.10755158
  • Chen, Der-Thanq. 2003. “Uncovering the Provisos behind Flexible Learning.” Educational Technology & Society 6 (2): 25–30.
  • Collis, B., and A. Margaryan. 2007. “Evaluating Flexible Learning in Terms of Course Quality.” In Flexible Learning in an Information Society, edited by B. H. Khan, 272–281. Hershey, PA: Information Science.
  • Goodyear, P. (2008). Flexible learning and the architecture of learning places. In Spector M, Merrill D, van Merrienboer J, Driscoll M (Eds.), Handbook of Research on Educational Communications and Technology, (pp. 251-257). New York: Routledge imprint of Taylor & Francis.
  • Gordon, N. 2014. Flexible Pedagogies: Technology-enhanced Learning. Higher Education Academy, NIACE. http://www.heacademy.ac.uk/resources/detail/flexible- learning/flexiblepedagogies/tech_enhanced_learning/main_report.
  • Gunn, C. 2011. “Politics, Pedagogy, and Productivity as Drivers of Flexible Learning.” In Flexible Pedagogy, Flexible Practice, edited by E. Burge, C. Campbell Gibson, and T. Gibson, 67–77. Edmonton: AU Press.
  • Kessels, J. en Ehlen, C. (2006). Flexibilisering in het hoger onderwijs. Onderwijskunde Hoger Onderwijs.
  • Van den Brande, L. (1993). Flexible and Distance Learning. Chichester: Wiley.
  • Van Kempen, S., Dietze, A., & Coupé, G. (2016). Het stelsel van lerarenopleidingen. In: J. Dengerink, J. & M. Snoek (red). De context van het opleiden van leraren. VELON Kennisbasis, katern 2. Eindhoven: VELON (pp. 69-84).
  • Willems, J. 2011. “Students’ Perceptions: Flexing Pedagogy and Practice.” In Flexible Pedagogy, Flexible Practice: Notes from the Trenches of Distance Education, edited by E. Burge, C. Campbell Gibson, and T. Gibson, 29–40. Edmonton: AU Press.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

UUU werkmodel
Leren van docenten: een methodiek voor professionele ontwikkeling
Robert-jan Simons
Blended learning
Grenzen verleggen met blended learning
Sylvia Peters
Leerkracht en Passend Onderwijs
Zorgen voor of zorgen over passend onderwijs?
Kees van Overveld


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest