Psychosociale ontwikkeling jonge kinderen gebaat bij meer ruimte voor vrij spel

Louise Berkhout

Docent psychologie en psychopathologie bij Hogeschool Leiden

Geplaatst op 1 juni 2014

Vrij spel

Kinderen in groep 1 en 2 van de basisschool zouden meer gelegenheid moeten krijgen om zonder onderbreking te spelen, en zonder dat volwassenen daar een doel bij stellen.

Onderzoek spel en psychosociale gezondheid

Ik onderzocht de relaties tussen spel en de psychosociale gezondheid bij jonge kinderen van vier t/m zes jaar. Ik interviewde 52 leerkrachten van 20 scholen over spel en psychosociale ontwikkeling. In deze bijdrage een aantal conclusies en aanbevelingen.

Laat kinderen meer vrij spelen!

Mijn advies is om kinderen minstens een paar uur per dag vrij te laten spelen. Taal en rekenen zijn al speerpunten in het onderwijs in groep 1 en 2 geworden, en ik constateer een afnemende kennis over het belang van spelen. Fantasiespel is het oefenen met sociale vaardigheden, en is positief voor het verwerken van life-events.

Kenmerken van spel

Karakteristieke kenmerken van spel zijn:

het is plezierig en vreugdevol,
spel kent geen doelen,
is spontaan,
wordt bepaald door de deelnemers,
is niet letterlijk (kan doen-alsof elementen bevatten),
heeft een eigen realiteit,
is vrij van regels van buitenaf,
roept actieve betrokkenheid op.

Integraal proces

Voor de psychosociale ontwikkeling achten de leerkrachten van belang dat het kind leert een ‘zelf’ te zijn tussen anderen, communicatieve vaardigheden en sociale cognitie ontwikkelt, en leert door ervaring. De leerkrachten zien spel en de bijdrage ervan aan de psychosociale ontwikkeling van jonge kinderen als een integraal proces.

Spelen in de klas

Ik analyseerde het vrije spel van 877 kinderen in de leeftijd van 4-6 jaar, afkomstig uit 47 klassen van 20 scholen. Daarbij stelde ik vast dat in kleine groepen met minder dan 16 kinderen meer bewegelijk (motorisch) en fantasiespel werd gespeeld, dan in groepen met meer dan 21 kinderen. Hier deden de kinderen meer kortdurende kunst-en-tafelspelletjes. De klassen waren heterogeen, met kinderen in de leeftijd van 4-6 jaar bij elkaar. Dit kan bijdragen aan de variatie in het spel.

De deelnemende scholen hebben oog voor het belang van spelen. Het is belangrijk om op andere scholen, die minder aandacht geven aan spelen, te onderzoeken hoe emotionele, sociale en cognitieve competenties op een natuurlijke manier geoefend worden.

Thuis spelen

De relatie tussen spelactiviteiten thuis en de psychosociale gezondheid van 4-jarigen heb ik onderzocht met behulp van vragenlijsten onder ouders. Uit de gegevens bleek dat jongens meer betrokken zijn bij bewegelijk en constructiespel, en meisjes meer bij fantasiespel en creatieve activiteiten. Bij 95% van de meisjes en 97% van de jongens werden geen psychosociale problemen gemeld.

Meisjes met een (sub)klinische score bij aandachtsproblemen speelden minder vaak samen met leeftijdsgenoten en de kwaliteit van het spel was lager dan bij meisjes met normale scores. Een onverwacht resultaat was dat jongens met een (sub)klinische score op het totaal van problemen, vaker samen speelden met anderen dan jongens met een normale score. Dit komt waarschijnlijk doordat bewegelijk spel en constructiespel minder verbale interactie vragen dan bijvoorbeeld verbeeldend spel.

Ruimte nodig

Dat jongens vaker bewegelijk spel kiezen dan meisjes, roept een belangrijke vraag op. Als jongens voorkeur hebben voor bewegelijk spel, wordt daar dan op school en thuis voldoende aan tegemoet gekomen? Motorisch spel vereist ruimte, zowel binnen als buiten, en enige tolerantie van volwassenen met betrekking tot beweging en lawaai. In de huidige discussie over het gedrag van jongens wordt vaak gesteld dat zij zich moeten aanpassen aan vrouwelijk normen, zoals een voorkeur voor verbale interactie.

Bevorderen van motorisch spel

In Nederland is een campagne gestart om het tekort aan leerkrachten op de basisschool aan de orde te stellen. Ook mannen worden geworven. De overwegingen van mannen om op een basisschool te gaan werken, zijn het bevorderen van motorisch spel voor jongens en het aanbieden van een mannelijk rolmodel. Op basis van de verschillen in spelgedrag tussen jongens en meisjes is dit een wenselijke ontwikkeling.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!