Schoolleiders en hun team: (Her)waardering luisterfunctie

Harry van de Pol

Trainer, coach en inspirator bij Van binnenuit

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

De crisis en allerlei maatschappelijke ontwikkelingen maken dat de roep om verbinding steeds duidelijker hoorbaar wordt. Fenomenen als kenniseconomie, social media, het nieuwe werken, de Y-generatie, meer vrouwelijke waarden in leiderschap en organisatie bevestigen dit beeld.

De oude omgangsvormen lijken niet meer passend. Wat betekent dit voor de schoolleider in de omgang met het team?

De resultaten van een onderzoek onder 40 leidinggevenden en 175 van hun teamleden pleiten voor een herwaardering van een al oude manier van verbinden: luisteren.

Draagvlak creëren

Ik ben gefascineerd door mensen, wat hen beweegt, maar vooral ook door de interactie tussen hen. In mijn werk als begeleider van teams zie ik veel bijzondere dingen gebeuren. Een teamleider doet bijvoorbeeld alles wat in zijn vermogen ligt om draagvlak te creëren, maar het lukt niet. Volgens het boekje doet hij het goed, zijn mensen knikken instemmend, maar ergens voel ik wel aan dat de echte verbinding niet gemaakt is. Dan wil ik begrijpen wat er gebeurt, zodat ik hen kan helpen het contact wél te maken.

Daarom zijn we het gedrag van leidinggevenden van dichterbij gaan bekijken (zie: ‘Motor voor verandering’). Om te ontdekken hoe zij luisteren en wat het effect daarvan is. Eigenlijk in de veronderstelling dat ze zelf vinden dat ze goed luisteren, dat hun teamleden dat anders beleven en dat daarom de effecten van hun luistergedrag negatief zijn. Niets blijkt minder waar.

Leiders kunnen luisteren1

Het overgrote deel van de leidinggevenden laat zien dat ze:

  1. goed horen wat teamleden zeggen;
  2. prima aanvoelen wat er aan emoties speelt;
  3. begrijpen waar deze vandaan komen en;
  4. ook kunnen aanvaarden wat ze bij hun teamleden beluisteren. 

En hun teamleden bevestigen dit beeld. Als we met hen kijken naar concrete interacties uit de werksituatie, dan geeft ruim 80% van hen aan dat ze zich in die situaties echt gehoord (de helft van hen zelfs tussen de regels door), aangevoeld, begrepen en aanvaard weten.

Wel merken zij daarbij op dat leidinggevenden vaak ‘analytisch luisteren’. Een ‘doorvragende’ manier van luisteren, die de beleving van het echte contact juist in de weg staat. In gesprek met de leidinggevenden voelen medewerkers zich aanvankelijk gehoord, maar daarop terugkijkend meer ‘onder de loep genomen’.

Dit effect wordt versterkt doordat leidinggevenden in hun luisteren vaak gericht zijn op het begrijpen wat de ander bedoelt, meer dan op het zien hoe de ander zich voelt. Als een medewerker komt met een verhaal uit de privésfeer, dan lukt het hen overigens opvallend genoeg beter om open te staan voor emoties, dan wanneer het om werkgerelateerde situaties gaat.

Empathisch luisteren lijkt niet professioneel. Uitzondering hierop zijn de teamleiders die echt goed zijn in het luisteren naar zichzelf. Open staan voor eigen emoties, helpt blijkbaar om ook voor die van anderen open te staan.

Luisteren is effectief

Leidinggevenden verwachten positieve effecten van het luisteren en die zien zij ook. Meer dan de helft (53,7%) ziet het effect vooral in een verbeterde verbinding tussen teamleider en medewerker. Medewerkers weten zich gezien en gewaardeerd. Dat maakt dat ze in het contact met hun leidinggevende meer open staan.

Ook zien leidinggevenden (22,4%) dat medewerkers zich meer uitgenodigd voelen om een eigen invulling aan hun werkzaamheden te geven en dat ze uit zichzelf meer gaan ondernemen. Ook medewerkers benoemen deze positieve effecten van het luisteren, zij benadrukken daarin het groeien van vertrouwen in de teamleider (46,5%) en in het geloof in eigen kunnen (33,7%).

Opvallend is dat zij de negatieve effecten van het níet goed luisteren duiden in termen van competenties. Gebrek aan erkenning maakt dat ze gaan twijfelen over hun kwaliteiten en het belang van hun werk.

Luisterblindheid

Als we bekijken hoe leidinggevenden in complexe situaties bij zichzelf te rade gaan, ontdekken we opnieuw dat ze goed kunnen reflecteren. Ook het luisteren naar zichzelf lijkt goed te gaan. In verreweg de meeste gevallen zien ze niet alleen de externe belangen (wat anderen van hen willen), maar weten ze ook welke innerlijke dilemma’s die opleveren.

Als we echter inzoomen op hoe ze alles wat ze horen laten meewegen in hun beslissen en handelen, dan lijkt er iets bijzonders aan de hand. Het merendeel (60,6%) van hen laat uiteindelijk slechts één dominante stem doorslaggevend zijn (vaak onbewust). Als we kijken welke stemmen dat zijn, dan blijken dat de stemmen te zijn die aansturen op beheersing en controle: ‘zorg dat dit niet uit de hand loopt’, ‘we moeten deze leerling wél behouden’ etc. Als het er echt op aankomt, dan lijkt de automatische piloot het over te nemen.

Laten we luisteren daarom niet langer in de categorie ‘soft skills’ plaatsen. Het vraagt moed om open te staan voor wat er is en daar ook consequenties aan te verbinden.

Integratie

Een meer integratieve benadering zien we bij een kleine minderheid van de leidinggevenden. Zij brengen alles wat ze horen in dialoog. Dit is echter zeldzaam, want doorgaans lukt het prima om te horen wat er speelt, dat aan te voelen en te begrijpen, maar blijkt het moeilijk om wat zij horen ook echt een plek te geven in hun handelen.

En dat terwijl medewerkers die ervaren dat teamleiders níet naar hen luisteren, dat veelal baseren op het niet terugzien van wat zij inbrengen in het gedrag van hun leidinggevenden (31,4%). Veel leidinggevenden geven aan dat dit komt doordat zij tegengestelde belangen moeten dienen (die van de school én van teamleden). Het denken in ‘of-of’, staat het samen actief op zoek gaan naar ‘en-en’, in de weg.

Luisteren doe je samen

Zowel leidinggevenden als medewerkers geven aan dat wij als onderzoekers, doordat wij luisteren naar hun verhalen, hen in een reflectieve modus brengen die het luisteren stimuleert. Met grote regelmaat geven medewerkers aan dat wij hen zo helpen beter naar zichzelf te luisteren: ‘Ik weet nu pas goed wat ik had willen zeggen en waarom dat voor mij zo’n belangrijk punt is’.

Ook teamleiders laten merken dat ze na het luisteren in dialoog pas goed zicht hebben op wat de (innerlijke) dilemma’s daadwerkelijk zijn. Blijkbaar is luisteren naar jezelf iets wat je niet alleen en in een stil hoekje doet, maar iets waar je de hulp van anderen goed bij kunt gebruiken.

In een tijd waarin allerlei ontwikkelingen vragen om nieuwe manieren van verbinden, lijkt het aloude ‘luisteren’ bijzonder effectief te zijn. Het brengt verbinding, geeft ruimte om te ondernemen en voedt het geloof in eigen kunnen. Maar het gaat dan wel om een vorm van luisteren die verder gaat dan het bekende LSD (luisteren, samenvatten en doorvragen).

Een luisteren dat gericht is op de mens als mens. En niet op de mens als ‘ding’ dat je wilt analyseren om te kunnen gebruiken. Het lijkt erom te gaan dat leidinggevenden en medewerkers in hun interacties de eigen overwegingen uitspreken, zodat deze zichtbaar worden. Dan kunnen ze samen actief en creatief op zoek naar een integratie van dat wat er allemaal leeft in de school.

Integratief luisteren ontstaat in de interactie waarin leidinggevende en medewerker zich echt uiten in wat ze voelen en denken, dat met elkaar in contact brengen en daarbij nieuwsgierig zijn naar het nieuwe.

Kern managementvak

De Nederlandse vereniging voor Managers (Nive) ziet in het boek ‘Harthorend, luisteren voor professionals’ veel waardevols voor de praktijk van het managen van een team.

Het gaat namelijk over wat de Nive ziet als de kern van dat vak: reflecteren. Daarom heeft zij contact gezocht met de auteur van het boek. Om samen te zoeken naar manieren waarop je de essentie van het gedachtegoed vorm kunt geven in organisaties.

Dat heeft geleid tot een onderzoek onder 40 leidinggevenden en 175 medewerkers. Een uitgebreide versie van de onderzoeksresultaten vindt u op http:www.harthorend.nl/onderzoek

In dit boek rekent Harry van de Pol af met het traditionele schema ‘zender – ontvanger’. Luisteren is in essentie een gevende beweging. Hij is eerlijk over wat professionals in de weg staat om echt te luisteren en biedt hun een zinvol alternatief.

Motor voor verandering

Onderzoek is niet alleen bedoeld om iets te weten te komen, maar ook om te veranderen en te leren. Daarom is met externe deskundigen van de Christelijke Hogeschool Ede en Kessel & Smit gewerkt aan een onderzoeksarrangement dat de deelnemende 40 teams echt verder helpt. Dat heeft geleid tot de volgende aanpak (uitgevoerd door 29 studenten o.l.v. Riëtte Bokkers en Henrike Sebens).

  1. De leidinggevende krijgt een luisterassessment rond concrete werksituaties.
  2. De leidinggevende doet ieder teamlid een boek cadeau waarin hij schrijft wat hij hoort als hij naar hem/haar luistert.
  3. Ieder teamlid krijgt eveneens een luisterassessment rond concrete werksituaties.
  4. Een teamlid dat van mening is dat de leidinggevende niet (goed) luistert, wordt uitgenodigd dat oordeel te onderzoeken (en met zijn teamleider te bespreken).
  5. De match tussen eigen observatie van het luistergedrag door de teamleider en die van de teamleden wordt in een gesprek met de teamleider teruggekoppeld.

Zo krijgen schoolleiders zicht op hoe zij luisteren en wat het effect daarvan is. Teamleden leren wat zij kunnen doen om hun leidinggevende te helpen naar hen te luisteren.

Luisteren als bestuurder

Als bestuurder is het van cruciaal belang om feeling te houden met je organisatie. Echt luisteren vervult daarin een sleutelrol. Maar hoe blijf je open staan in de arena van belangentegenstellingen? Dit onderzoek heeft mij en mijn collega’s zinvolle feedback opgeleverd en ons opnieuw bepaald bij de essentie van contact maken én houden.

Liesbeth Schöningh, Voorzitter CvB ROC A12 & Arentheem College

  • 1 Er is gekozen voor een waarderende vorm van onderzoek doen. Leidinggevenden en medewerkers vertellen over die werksituaties waarin het luisteren goed lukte. Uit die situaties leren we dat leidinggevenden goed kunnen luisteren en ook wat er in situaties waarin ze dat goed doen, nog verbeterd kan worden.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Roos van Leary in de klas
Roos van Leary in de klas
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Mediation voor schoolleiders
Mediation voor schoolleiders
Mediation en conflicthantering in het onderwijs
Medilex Onderwijs 
Schoolorganisatie
Schoolorganisatie en teamwork op een basisschool - leiderschap.
Arja Kerpel
Kenmerken goede schoolleider
De schoolleider doet ertoe.
Myriam Lieskamp
Leiderschapsstijlen
Leiderschap en leiderschapsstijlen
Machiel Karels
Veranderingen bij de Nederlandse onderwijsleider
Hoe is de Nederlandse onderwijsleider veranderd sinds 2015?
Margareth de Wit
Profiel van de onderwijsleider en betrokkenheid medewerkers
Het profiel van de Nederlandse onderwijsleider en de betrokkenheid van medewerkers
Margareth de Wit
De staat van de nederlandse onderwijsleider
De staat van de Nederlandse Onderwijsleider
Margareth de Wit
Samenwerking teams
Samen kijken - meer zien - beter beslissen
Theo Wildeboer
Werkend schoolplan
Hoe maak je een schoolplan dat werkt?
Jaap Versfelt
Leidinggeven professies samenwerken
It takes a village to raise a child.
Elena Carmona van Loon
Sturen door luisteren
Luisteren om te sturen
Harry van de Pol
Luisteren naar leerlingen
De Leerlingluisteraar is harthorend
Harry van de Pol
Luistergedrag
Integratief luisteren - Heb je het luistergedrag van een coach?
Harry van de Pol
Bovenschools leiderschap
Bovenschools leiderschap in een lerende organisatie
Jan Jutten
Verantwoordelijkheid geven
Verantwoordelijkheid is geven en nemen. Maar wat als taken blijven liggen?
Henk Galenkamp
Communicatie in school
Goede communicatie in een school
Jan Jutten
Verschillen in leiders gerelateerd
Verschillen in leiderschap en: doen vrouwen het beter dan mannen?
Margareth de Wit
De sleutel tot succes van de onderwijsleider
Wat is de sleutel tot succes van de Nederlandse Onderwijsleider?
Margareth de Wit
Het waarom en het hoe van veranderen
Aan de slag met onderwijsvernieuwing
Jaap Versfelt
Systeemleiderschap: werken aan het systeem, niet in het systeem
Dansvloer of balkon? Systeemleiderschap in een lerende school
Jan Jutten
Regieversterkend leiderschap - inleiding
Het onderwijs wil door! Regieversterkend onderwijs
Elena Carmona van Loon
Ga tot de mier!
Ga tot de mier! - Een mierenparabel met lessen voor mensenorganisaties
Arja Kerpel
Persoonlijke effectiviteit
Persoonlijke effectiviteit in het basisonderwijs
Helèn de Jong
Effectief leiderschap
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap - Stephen Covey
Arja Kerpel
Teamgericht organiseren basisonderwijs
Teamgericht organiseren in het basisonderwijs
Machiel Karels
Dienend leiderschap
Is dienend leiderschap te leren?
Harm Klifman
Teamontwikkeling
Werken aan team dé uitdaging schooldirecteur
Alex de Bruijn


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
redactie
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
Eric van 't Zelfde - De verdeling van onze onderwijskwaliteit
redactie
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
Kim Spinder - Succesvolle innovatiestrategie in het onderwijs
redactie
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
redactie
Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
redactie
Groepsdynamica in een video van één minuut uitgelegd
Groepsdynamica in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



authentiek leiderschap
boeiend onderwijs
dienend leiderschap
duurzame organisatieontwikkeling
groepsdynamica
leiderschapsstijl
lerende school
natuurlijk leren
onderwijsontwikkeling
persoonlijk meesterschap
schoolleider
schoolontwikkeling
situationeel leiderschap
systeemdenken
teamleren

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest