Op zoek naar passend onderwijs

Geplaatst op 1 juni 2016

Ondanks de inspanningen die in de afgelopen jaren zijn gericht op het stimuleren van basisscholen om tegemoet te komen aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften en de uitstroom naar het speciaal onderwijs te beperken, moet worden vastgesteld dat het percentage leerlingen dat een vorm van speciaal onderwijs bezoekt, sinds 1990 niet noemenswaardig is afgenomen. Veel basisscholen slagen er dus niet in om hun onderwijsaanbod voldoende af te stemmen op de aanwezigheid van zorgleerlingen. Er zijn vier thema’s die in het bijzonder problematisch zijn:

1) Planmatig werken en aansluiten bij verschillen tussen leerlingen

De door ons samengevatte onderzoeken tonen aan dat planmatig werken moeilijk is en onvoldoende wordt gerealiseerd. Bij het onderwijs aan zorgleerlingen is diagnostiserend onderwijzen van grote betekenis. Dat houdt in dat planmatig wordt gewerkt volgens de cyclus: signaleren (vaststellen om welke problemen het gaat), een plan maken over wat te doen, dat plan uitvoeren, kijken wat de resultaten zijn en het op grond daarvan bijstellen van het onderwijs. De nadruk in het onderwijs ligt te veel bij het signaleren van problemen. Het planmatig aanpakken daarvan, blijft hierbij achter. Ook blijkt met name het terugkoppelen van effecten van het handelen naar het bijstellen, moeilijk.
Dit gegeven wordt in verband gebracht met zowel de noodzaak tot het verder ontwikkelen van de competenties van leerkrachten, als met de wijze van functioneren van de school. Onze aanbeveling is dan ook om veel aandacht te schenken aan het verhogen van de competenties van leerkrachten en aan het systematisch werken aan diagnostiserend onderwijs binnen een ‘lerende’ school, daarbij gebruik makend van ervaringen van anderen en contacten met kenniskringen en expertisecentra. Een tweede aanbeveling betreft de bijdrage die ICT kan leveren aan onderwijs dat is gericht op het aansluiten bij individuele verschillen. Het is nodig ontwikkelingsonderzoek op te zetten waarin veelbelovende aanzetten op dit terrein verder worden uitgewerkt.

2) Ontwikkeling van regionale samenwerking

In de komende jaren zal, in het kader van Passend onderwijs, regionale samenwerking tot stand moeten komen tussen scholen voor primair, voortgezet en speciaal onderwijs. Gestreefd wordt naar ongeveer tachtig regionale netwerken. In zo’n netwerk zal ook samenwerking met de jeugdhulpverlening en met andere vormen van bovenschoolse betrokkenheid bij zorgleerlingen gestalte moeten krijgen en toegankelijk worden via één gezamenlijk loket. Dit moet een oplossing bieden voor de versnippering van en overlap in het huidige aanbod, waarin het voor scholen moeilijk is de weg te vinden.
De ontwikkeling van deze nieuwe vormen van samenwerken is pas begonnen. Regionale samenwerking, inclusief het ontstaan van één loket, is van grote betekenis voor de verhoging van de kwaliteit van de bovenschoolse steun voor het onderwijs. Onze aanbeveling is dan ook veel aandacht te besteden aan de ontwikkeling van die netwerken en (varianten van) het regionale loket. Daarbij is het de vraag of de huidige (losse) invoeringsfilosofie niet moet worden aangevuld met het aanbieden aan het veld van handreikingen, in de vorm van modellen of kaders voor de samenwerking.

3) Indicatiestelling en bekostiging

De huidige combinatie van budgetfinanciering bij WSNS en openeindefinanciering bij speciaal onderwijs heeft geleid tot een onstuitbare groei van het speciaal onderwijs en tot weglekeffecten. Met de beoogde afschaffing van de openeinderegeling zal het beter mogelijk zijn de groei van het speciaal onderwijs te beteugelen. Het invoeren van budgetfinanciering op regionaal niveau is een belangrijk instrument dat aan scholen (en vooral regio’s) de mogelijkheid biedt om een gedifferentieerd onderwijsaanbod te ontwikkelen. Immers, men kan zelf over het budget beschikken om, aangepast aan de eigen situatie en preferenties, beleid te ontwikkelen. Hierbij moet wel worden gewaakt voor het ontstaan van verschillen tussen regio’s in de beschikbare zorg. Wij bevelen aan, mede met het oog op het verhogen van kostenbewustzijn en controlemogelijkheden omtrent de besteding van de zorgbudgetten, een eenvoudige typologie te ontwikkelen ter karakterisering van de vormen van zorg die men inzet in het kader van het onderwijs aan zorgleerlingen. Dat betekent dat men zich vooral moet richten op de mogelijkheden om zorgleerlingen verder te helpen en minder nadruk te leggen op het vaststellen van tekortkomingen van kinderen, zoals nu vaak het geval is.

4) Betrokkenheid van ouders

In de twee vigerende beleidsprogramma’s, WSNS en LGF, verschilt de positie van ouders. Bij LGF hebben ouders formeel meer invloed, maar in de praktijk blijkt de wens van ouders om hun kind na het verkrijgen van een indicatie op een school voor regulier onderwijs te plaatsen, vaak niet te worden gehonoreerd. Het vergroten van de betrokkenheid van ouders is een belangrijke doelstelling van komend beleid. Onze aanbeveling is om van meet af aan goed vast te leggen hoe die betrokkenheid vorm krijgt en vooral ook om te zien of er grote verschillen optreden tussen de regio’s.

Deze tekst is overgenomen uit de samenvatting van het eindrapport; zie bij Publicatie(s) hieronder.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Details van het onderzoek

NWO-projectnummer:	413-06-009
Titel onderzoeksproject:	Leerlingstromen tussen de deelsystemen WSNS, LGF en OAB
Looptijd:	01-01-2007 tot 28-08-2008