Grotere leerwinst door begeleiding leerkrachten bij gebruik formatieve toetsen

Annemieke Top

Kwaliteitszorgmedewerker / beleidsondersteuner bij Hoornbeeck College

 

  Geplaatst op 1 juni 2016

Als leerkrachten in het reken-wiskundeonderwijs op de basisschool worden ondersteund bij het gebruik van formatieve toetstechnieken presteren de leerlingen beter. Dit blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. Formatieve toetsen laten zien wat leerlingen al kennen en kunnen, zodat leerkrachten hun onderwijs daarop kunnen aanpassen.

Formatief toetsen bij rekenen

In het rekenen-wiskundeonderwijs is het al heel gebruikelijk om formatieve toetsvormen toe te passen. Uit een vragenlijst onder ruim 1000 leraren blijkt dat zij formatieve toetsen vaker gebruiken dan summatieve toetsen, die vooral bedoeld zijn om een cijfer te geven.

"Een formatieve toetsvorm is bijvoorbeeld werk van leerlingen nakijken om op basis daarvan nieuwe instructie te geven", vertelt Michiel Veldhuis die op 24 juni op dit onderwerp promoveert aan de Universiteit Utrecht.

"Leraren doen echter nog weinig met nieuwe inzichten over toetsen. Ze gebruiken bijvoorbeeld nauwelijks opgaven waarin leerlingen kunnen laten zien wat ze al weten."

Voorwaarden effectief formatief toetsen

Dat leraren weinig doen met de nieuwe inzichten over toetsen is jammer, gezien ander onderzoek waaruit blijkt dat formatieve toetsen effectief zijn als zij voldoen aan enkele voorwaarden. Onder die voorwaarden zijn het doel dat leraren hebben met het toetsen, de keuze van de methode van toetsen en de verwachte uitkomsten van de toetsen.

Daarnaast speelt ook de toetsbekwaamheid van leraren en het vormgeven van professionalisering, het stimuleren van een onderzoekende houding tegenover de eigen onderwijspraktijk en het vormgeven van een leergemeenschap onder leraren een grote rol in de effectiviteit van formatief toetsen. Een stap op weg voor leraren is de beantwoording van de ‘waarom’vraag voor het gebruik van formatieve toetsen.

Leerwinst

Om de toetspraktijk te verbeteren, hebben de onderzoekers een set formatieve toetstechnieken ontwikkeld voor het reken-wiskundeonderwijs in groep 5. In een onderzoek is gekeken of deze toetstechnieken effectief zijn. Daartoe werden leerkrachten in drie workshops van een uur begeleid in het gebruik van de technieken. De leerlingen van deze leerkrachten bleken na een half jaar, tussen medio en eind groep 5, acht punten vooruit te zijn gegaan op het Cito-leerlingvolgsysteem. De leerlingen uit de controlegroepen gingen ruim vijf punten vooruit.

Begeleiding leraren

Leerkrachten daarbij ondersteuning bieden blijkt belangrijk. De leerkrachten die drie werkgroepen volgden, konden de technieken met collega’s bespreken en erop reflecteren. Alleen hún leerlingen boekten extra leerwinst.

"De toetstechnieken in een boekje beschrijven en dat uitdelen onder leraren, werkt niet",

zegt promotor en mede-onderzoeker Marja van den Heuvel-Panhuizen.

"Leraren moeten op weg worden geholpen en vervolgens moeten zij hun ervaringen met anderen kunnen delen. Dat geeft hun vertrouwen om de toetsvormen te gebruiken."

Het gegeven dat het delen van ervaringen effectief is, blijkt ook uit eerder genoemd ander onderzoek. Het vormgeven van een leergemeenschap onder leraren is een van de voorwaarden voor effectief formatief toetsen.

Leuk! Rekenspelletjes doen

De onderzoekers hebben bewust korte, makkelijk te gebruiken toetstechnieken ontwikkeld, die dicht tegen de gangbare rekenen-wiskundemethodes aanzitten. "We hebben geen vast protocol gemaakt", vertelt Veldhuis,

"maar hun werkvormen gegeven die zij zelf konden aanpassen aan de praktijk.

De leerkrachten bedachten variaties op wat wij hun aanreikten. Zowel leraren als leerlingen vonden het leuk om met deze technieken te werken. De kinderen vroegen regelmatig wanneer ze weer rekenspelletjes gingen doen."

Enthousiaste toetsers

"Ten slotte hebben we onderzocht wat voor toetsgedrag leraren laten zien. Op basis van antwoorden uit de eerder genoemde vragenlijst, hebben we vier toetsprofielen van leraren gemaakt."

  • De grootste groep leerkrachten hoorde bij het profiel van de mainstream toetsers (ruim 35 procent). Dat zijn de leraren die rechttoe rechtaan gebruikmaken van zowel formatieve als summatieve toetsen.
  • Dan is er de groep enthousiaste toetsers, die veel en bewust gebruikmaken van verschillende soorten toetsen.
  • De derde groep zijn de minder enthousiasten, die toetsen niet zo nuttig vinden en ze dus ook niet zo vaak afnemen.

De laatste groep zijn de alternatieve toetsers, die toetsen noch belangrijk noch nuttig vinden, maar wel zelf toetsen maken en aanpassen. "Deze profielen helpen om begeleiding op maat te kunnen bieden", besluit Veldhuis. Dat daar behoefte aan is, wijzen ook de genoemde andere onderzoeken uit.

Dit promotieonderzoek maakt deel uit van het project Improving Classroom Assessment uit het onderzoeksprogramma Rekenen in het primair onderwijs.

Bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Begeleiden van kiene kleuters in de klas
Medilex Onderwijs 
Formatieve assessment
Leren zichtbaar maken met formatieve assessment - In de praktijk.
Arja Kerpel
Tegenvallende toetsresultaten
De resultaten vallen tegen. Wat nu?.
Jos Cöp
Volgen van de ontwikkeling
Volgen van ontwikkeling: evalueren - normeren - LVS - rapportage
Arja Kerpel
Leren van toetsen
Effectief formatief toetsen - vijf strategiën met voorbeelden
Gerdineke van Silfhout
Formatief evalueren
Formatief evalueren, hoe pak ik dat aan in mijn les? Tien voorbeelden
Gerdineke van Silfhout
Cesuur
Waar ligt de cesuur? Vier experts over grens tussen voldoende/onvoldoende
Karen Heij
Digitale toetsen
Digitale toetsen: waar moet je op letten?
redactie
Toetsuitslag interpreteren
Leren van de toetsuitslag
Eveline van Baalen
Differentiatie methodiek
Differentiatie: Samenwerken in homogene en heterogene groepen
Annemieke Top
Grip op leesbegrip
Beter toetsen en evalueren van lezen met begrip
Karin van de Mortel
Naar een goede toets
Toetsen die recht doen aan de leerling: 5 stappen naar een goede toets
Eveline van Baalen
Toetsen en hulp(middelen)
Toetsen met of zonder hulp(middelen)?
Teije de Vos
formatief toetsen didactisch handelen
Formatief toetsen in relatie tot didactisch handelen
Dominique Sluijsmans
toetsing als motor voor leren en succeservaringen
Toetsing als motor voor leren: naar succeservaringen voor alle leerlingen
Dominique Sluijsmans
Toetsing als kans voor leren - Intro
Toetsing als kans voor leren - Intro
Dominique Sluijsmans
Formatief evalueren organiseren effecten
Hoe organiseer je formatief evalueren en wat is het effect? (2)
Dominique Sluijsmans
Formatief leren en de implementatie daarvan
Wat vraagt formatief van (teams van) leraren? (3)
Dominique Sluijsmans
toetsing kans om te leren
Toetsing als kans om te leren - interview
Dominique Sluijsmans
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Beroepsauthentiek toetsen vermindert toetsdruk
Beroepsauthentiek toetsen vermindert toetsdruk en conditionering op cijfers
Joost van der Horst
Beroepsauthentiek toetsen vermindert toetsdruk
Beroepsauthentiek toetsen vermindert toetsdruk en conditionering op cijfers
Joost van der Horst
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Prestatiepijn door toetsen
Prestatiepijn: toetsen als boosdoeners?
Gerdineke van Silfhout
Toetsrevolutie
Toetsrevolutie - Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs
Helèn de Jong
Formatief evalueren schoolbreed implementeren
Formatief evalueren schoolbreed implementeren
Bertine van den Oever
DTT niet formatief
Wat kunnen we met de Diagnostische Tussentijdse Toets?
Karen Heij
Wegcijferen door toetsen
Laat je niet wegcijferen
Paul Filipiak


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Is het tijd om ons onderwijs anders vorm te geven? Tjipcast 011
Is het tijd om ons onderwijs anders vorm te geven? Tjipcast 011
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



cito
cito-score
formatief toetsen
leerstofaanbod
toetsen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest