Deep Democracy in het onderwijs

Inclusieve besluitvorming en burgerschapsonderwijs

Deep Democracy biedt een krachtige methode om inclusieve besluitvorming en burgerschapsonderwijs in het onderwijs te bevorderen. Door alle stemmen te horen en conflicten te benutten als bronnen van groei, kunnen scholen niet alleen betere beslissingen nemen, maar ook een cultuur van respect en samenwerking creëren. In een tijd waarin diversiteit en participatie steeds belangrijker worden, biedt Deep Democracy de tools om leerlingen voor te bereiden op hun rol als actieve en betrokken burgers in een democratische samenleving.

Gezellige teams met een onderstroom

In veel schoolteams heerst een gezellige sfeer en is er sprake van een familiecultuur. Dat voelt comfortabel, maar toch is er vaak ook sprake van een onderstroom. Juist doordat er veel onderlinge harmonie is, blijven tegenstijdige meningen in zo'n geval vaak onuitgesproken. Deep Democracy kan in zo'n situatie een belangrijke rol spelen. Bij deze methodiek kun je als team namelijk met behoud van relatie met elkaar in gesprek zijn over conflictueuze standpunten. Beslissingen worden daardoor beter en de teamcultuur wordt professioneler.

Lees het artikel 'Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?' voor meer inzicht in de teamdynamiek aan de hand van het model van Lencioni.

Het onderwijs als kleine maatschappij

Daarnaast is het onderwijs meer dan alleen het overdragen van kennis. De leeromgeving is een cruciale 'leerwerkplaats' voor het ontwikkelen van sociale en democratische vaardigheden. In een tijd waarin maatschappelijke polarisatie toeneemt en diversiteit in de klas steeds groter wordt, is er een groeiende behoefte aan methoden die inclusiviteit en actieve participatie bevorderen. Deep Democracy, een besluitvormingsmethode ontwikkeld door Myrna en Greg Lewis, biedt waardevolle tools om deze uitdagingen aan te gaan.

Deze methode, die oorspronkelijk is ontwikkeld voor het bedrijfsleven en sociale bewegingen, is daarom ook zeer relevant voor het onderwijs. Door de principes van Deep Democracy te integreren in schoolomgevingen, kunnen we niet alleen de besluitvorming binnen schoolteams verbeteren, maar ook een diepere en actievere vorm van burgerschapsonderwijs bevorderen.

Wat is Deep Democracy?

Deep Democracy is een besluitvormingsproces dat alle stemmen in een groep, inclusief die van de minderheid, hoort en integreert. Het is ontwikkeld in de context van post-apartheid Zuid-Afrika, waar diversiteit en inclusie cruciale thema's waren. Myrna en Greg Lewis ontwierpen deze methode om te zorgen dat besluiten niet alleen door een meerderheid, maar door een collectief genomen werden, waarbij de wijsheid van de minderheid wordt meegenomen.

De vijf stappen van Deep Democracy zijn:

1. Verzamel alle invalshoeken: Zorg ervoor dat elke mening in de groep wordt gehoord, zonder oordeel of uitsluiting.
2. Zoek actief naar het alternatief: Vraag expliciet naar afwijkende meningen en ideeën, ook als deze tegen de meerderheid ingaan.
3. Verspreid het alternatief: Verdeel het alternatieve voorstel, zodat het door meerdere groepsleden wordt gedragen.
4. Voeg de wijsheid van de minderheid toe: Integreer de inzichten van de minderheid in het uiteindelijke besluit, zodat het besluit inclusiever en duurzamer wordt.
5. Duik in de onderstroom: Onderzoek de onderliggende emoties, spanningen en onuitgesproken gevoelens die het besluitvormingsproces kunnen beïnvloeden.

Deze stappen zijn ontworpen om conflicten en spanningen niet te vermijden, maar juist te benutten als bronnen van groei en ontwikkeling.

Bekijk de samenvatting van 'Deep Democracy' voor meer details over deze aanpak.

Deep Democracy in het onderwijs

De uitgangspunten van Deep Democracy kunnen op verschillende manieren van dienst zijn in het onderwijs. Sowieso is het voor schoolleiders en anderen die met teams werken belangrijk om inzicht te hebben in de groepsprocessen die er in schoolteams spelen. Maar daarnaast zijn er enkele specifieke situaties waarin Deep Democracy helpend kan zijn als werkwijze om een positieve invloed uit te oefenen op de besluitvorming en de groepsdynamiek. Ik bespreek twee toepassingen die op teams gericht zijn en twee toepassingen die op leerlingen gericht zijn.

1. Besluitvorming in schoolteams

Schoolteams staan vaak voor complexe uitdagingen, waarbij beslissingen invloed hebben op verschillende belanghebbenden, van leerlingen tot ouders en docenten. Traditionele besluitvormingsprocessen kunnen leiden tot frustratie, vooral als de stemmen van minderheden worden genegeerd. Deep Democracy biedt hier een oplossing door alle betrokkenen actief te betrekken bij het besluitvormingsproces en de stem van de minderheid in het uiteindelijke besluit mee te nemen.

Praktisch voorbeeld: Een schoolteam moet beslissen over de invoering van een nieuwe lesmethode. In plaats van alleen de meerderheid te laten beslissen, wordt een Deep Democracy-proces ingezet. Hierbij worden alle meningen verzameld, inclusief die van leraren die sceptisch zijn over de methode. Hun kritische punten worden geinventariseerd en er worden samen oplossingen en aanpassingen bedacht die aan deze punten tegemoet komen. Uiteindelijk wordt hierdoor een besluit genomen waarin de zorgen van deze leraren zijn geïntegreerd, waardoor de methode beter aansluit bij de behoeften van de hele school.

2. Conflictmanagement

Conflicten zijn onvermijdelijk waar mensen samen leven en werken en er is dus altijd groepsdynamiek, inclusief in scholen. In plaats van deze conflicten te vermijden of te onderdrukken, leert Deep Democracy scholen om conflicten te zien als kansen voor diepere inzichten en betere samenwerking.

Praktisch voorbeeld: In een team ontstaan spanningen tussen verschillende groepen leraren rondom de formatie voor het nieuwe jaar. Door het gebruik van de Deep Democracy-technieken, zoals het gesprek op voeten, worden de onderliggende emoties en spanningen zichtbaar. Dit leidt tot een open gesprek waarin de teamleden hun verschillende inzichten en voorkeuren bespreken en gezamenlijk tot oplossingen komen.

3. Leerlingparticipatie

Leerlingen actief betrekken bij de besluitvorming over zaken die hen direct aangaan, zoals schoolregels of de inrichting van hun leeromgeving, kan hun betrokkenheid en verantwoordelijkheid vergroten. Deep Democracy biedt een structuur waarin leerlingen niet alleen hun mening kunnen geven, maar ook zien dat deze wordt meegenomen in de uiteindelijke beslissingen.

Praktisch voorbeeld: Bij de herinrichting van een schoolplein worden leerlingen uitgenodigd om hun ideeën en zorgen te delen. Door het Deep Democracy-proces wordt een ontwerp gekozen dat de meeste leerlingen aanspreekt, maar waarin ook ruimte is voor de minder populaire ideeën, zoals het behoud van een rustige hoek voor lezen en studeren.

4. Deep Democracy en burgerschapsonderwijs

Burgerschapsonderwijs is gericht op het voorbereiden van leerlingen op hun rol in een democratische samenleving. Dit omvat het leren omgaan met diversiteit, het respecteren van verschillende meningen, en het bevorderen van sociale cohesie. Deep Democracy sluit naadloos aan bij deze doelstellingen door leerlingen actief te betrekken in democratische processen en hen te leren dat elke stem telt.

Praktisch voorbeeld: In een les over democratische waarden wordt leerlingen gevraagd om een besluit te nemen over een maatschappelijk vraagstuk, zoals duurzaamheid. Door gebruik te maken van Deep Democracy, leren de leerlingen niet alleen over democratie, maar ervaren ze ook hoe het is om in een democratisch proces hun stem te laten horen en besluiten te nemen waarin ieder perspectief een plek heeft gekregen.

Deep Democracy in de praktijk

Uitdagingen en valkuilen

Deep Democracy kent belangrijke voordelen als het gaat om besluitvorming en groepsdynamiek. Er zijn echter ook uitdagingen bij de implementatie ervan in het onderwijs. Een mogelijke valkuil is dat het proces tijdrovend kan zijn, vooral wanneer er veel verschillende meningen zijn. Ook kan het voor sommige leraren en leerlingen lastig zijn om zich open te stellen voor de emoties en spanningen die bij dit proces naar boven komen.

Oplossingen en best practices

Om deze uitdagingen te overwinnen, kunnen scholen beginnen met het toepassen van Deep Democracy in kleinere, minder beladen situaties, zoals het organiseren van een schoolfeest of het plannen van een excursie. Naarmate leerlingen en leraren vertrouwd raken met de methode, kan het proces worden uitgebreid naar meer complexe besluitvormingssituaties.

Succesverhalen

Er zijn al diverse scholen die succesvol gebruik maken van Deep Democracy. Een basisschool in Amsterdam gebruikt de methode bijvoorbeeld om conflicten tussen leerlingen op te lossen. Het resultaat is een merkbaar verbeterde sfeer in de klas, waar leerlingen zich gehoord en gerespecteerd voelen.

Een ander succesverhaal komt van een middelbare school die Deep Democracy gebruikt om het curriculum voor burgerschapsonderwijs te ontwikkelen. Door input te verzamelen van zowel docenten als leerlingen, heeft de school een curriculum ontworpen dat niet alleen voldoet aan de wettelijke eisen, maar ook aansluit bij de interesses en behoeften van de leerlingen.

Aanvullende bronnen

Voor scholen en onderwijsprofessionals die meer willen weten over Deep Democracy en hoe dit kan worden toegepast in het onderwijs, zijn er verschillende bronnen beschikbaar, zoals trainingen, literatuur en online platforms. Deze tools kunnen helpen om de methode effectief te implementeren en de voordelen ervan te maximaliseren.

Websites:

• Deep Democracy Nederland: Informatie over trainingen, methoden en toepassingen van Deep Democracy in Nederland.
• Human Dimensions: Platform opgericht door Jitske Kramer, gericht op leiderschap en organisatiecultuur, inclusief Deep Democracy.
• HUMMUS - The Art of Deep Democracy: Platform voor Deep Democracy in België.
• Rebelleren kan je leren - een site met informatie en werkvormen voor Deep Democracy voor leerlingen

Wetenschappelijke artikelen en boeken:

• Kramer, Jitske. Deep Democracy: De wijsheid van de minderheid. Boom, 2023.

• Mindell, Arnold. "The Deep Democracy of Open Forums: Practical Steps to Conflict Prevention and Resolution for the Family, Workplace, and World." Lao Tse Press, 2002.

• Fielding, M. (2015). Student voice as deep democracy. The Connected School, 26.

• Green, J. M. (1999). Deep democracy: Community, diversity, and transformation. Rowman & Littlefield.

• Schuitema, J., Ten Dam, G., & Veugelers, W. "Teaching strategies for moral education: A review." Tijdschrift voor Pedagogiek, 2008.

Van Zondebok naar Zebra

Van zondebok naar zebra vertelt het verhaal van deep democracy, een methode met roots in het Afrikaanse continent waarbij geluisterd wordt naar de minderheidsstem.

Rebelleren kan je leren

Rebelleren kan je leren wil alle begeleiders van kinderen en jongeren, in het onderwijs en ook daarbuiten, onmisbare levenscompetenties aanreiken. 

Deep Democracy: De wijsheid van de minderheid

'Deep Democracy' is geschreven voor mensen zoals jij, die conflicten willen oplossen, verschillen willen benutten, en vervolgens duurzame besluiten durven te nemen.