Leerinhouden

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 10 januari 2023

De leerkracht sluit zijn leerinhouden aan op de leef- en belevingswereld van zijn leerlingen en houdt rekening met hun beginsituatie. Maar daarnaast hangt de leerinhoud af van de pedagogische bedoelingen die de leerkracht heeft met het onderwijzen. De leerling en de leerkracht hebben dus allebei invloed op de keuze van de leerinhoud. Bij het kiezen van de onderwerpen moet de leerkracht ook rekening houden met de wensen van de samenleving, die vaak vertaald zijn in wetten.

In 2006 zijn er voor het basisonderwijs 58 kerndoelen opgesteld. De overheid heeft die kerndoelen opgesteld om aan te geven wat een leerling moet kunnen als hij van de basisschool afkomt. Dit betreft een globale beschrijving van de onderwijsinhouden. Scholen zijn vrij zelf vorm en gestalte hieraan te geven.

Wetgeving

Als er ontwikkelingen zijn in de samenleving, dan heeft dat invloed op het onderwijs. In onze cultuur worden we geconfronteerd met een overvloed aan informatie. Ook wordt het begrip kennis breder opgevat; meer praktisch. Dit wordt verderop in het artikel uitgewerkt. Daarnaast is er meer aandacht gekomen voor actief burgerschap, identiteitsontwikkeling en sociale integratie. Deze ontwikkelingen zijn doorgevoerd in de wetgeving voor het basisonderwijs, in de Wet op het Primair Onderwijs. Wetten geven globaal de inhoud van het onderwijs aan, daarom is het belangrijk dat zij inspelen op ontwikkelingen in de samenleving. Dat doet de wet niet alleen door het vaststellen van kerndoelen, maar ook door het benoemen van vak- en vormingsgebieden. Voor taal en rekenen wordt dit nog specifieker gedaan in de Wet op de Referentieniveaus. Een focus op bepaalde leerinhouden (zoals rekenen en taal) brengt risico’s met zich mee, want hierdoor is er vaak te weinig aandacht voor de ontwikkeling van het kind in zijn totaliteit.

Kennis

Nieuwe inzichten op het terrein van de kennisleer maken onderscheid tussen drie soorten kennis:

Modus 1-kennis. Dit is de wetenschappelijke kennis.
Modus 2-kennis. Hierbij gaat het om kennis die in een praktische context is ontstaan.
Modus 3-kennis. Deze kennis heeft betrekking op waarden, existentiële en morele vraagstukken.

Samenleving

Onze veranderende samenleving vraagt om andere vaardigheden, zowel van kinderen als van leerkrachten. In onze tijd moeten kinderen leren omgaan met een constante stroom van nieuwe informatie. Ze moeten leren keuze maken en kritisch reflecteren. Ook moeten ze op een kritische manier gebruikmaken van kennis en deelnemen aan kennisontwikkeling. In onze samenleving draait het om levenslang leren.
Wat leerkrachten betreft; zij kunnen niet alles weten. Maar zij moeten wel zicht hebben op de structuur, de sleutel ideeën, de methoden en de ethiek van de vakgebieden.

Een gevaar van de huidige maatschappij is dat er teveel nadruk wordt gelegd op de individuele ontplooiing en ontwikkeling van het kind. Dat kan tot gevolg hebben dat mensen steeds meer op zichzelf betrokken zijn en steeds minder op de samenleving. Daarom is inmiddels in de wet verankerd dat op de basisschool aandacht besteedt moet worden aan actief burgerschap en sociale integratie. En dat kan natuurlijk niet losgekoppeld worden van de identiteitsontwikkeling van de kinderen.

Gevolgen voor het onderwijs

De veranderingen in de samenleving vragen om ander onderwijs. Het draait daarbij steeds meer om competenties. Voor het basisonderwijs zijn de volgende kerncompetenties van belang om kinderen goed voor te bereiden op de informatiesamenleving:

vermogen tot samenwerken
problemen oplossen
empathie
keuzes kunnen maken
kennis produceren en
reflecteren.

Ordenen van leerinhouden

Bij het inrichten van het onderwijs is het belangrijk om na te denken over de ordening van de leerinhouden. Er zijn verschillende mogelijkheden. Om een paar voorbeelden te noemen:

Thematisch onderwijs. Kinderen verkennen een thema uit hun leef- en belevingswereld. De diverse vakgebieden komen daarbij aan de orde.
Cursorisch onderwijs. Dit heeft een systematische opbouw, waarbij de onderdelen na elkaar zijn gepland. Het is een afgebakend geheel.
Concentrisch onderwijs. Hierbij komt de leerinhoud gedurende de basisschooltijd enkele keren aan de orde. Elke keer wordt het iets moeilijker en wordt de leerinhoud uitgebreid.
Exemplarisch onderwijs. Bij exemplarisch onderwijs wordt een keuze gemaakt uit een overdaad aan informatie, waarbij er natuurlijk wel de essentie aan de orde komt. De leerinhoud dient ook als voorbeeld voor andere onderwerpen. Het voorbeeld moet daarom zorgvuldig gekozen worden en alle belangrijke aspecten van het onderwerp bevatten.
Omgevingsonderwijs. Hierbij wordt de omgeving van kinderen, zoals zij die beleven, als uitgangspunt genomen.

De invloed van de leerkracht

In het onderwijs is de invloed van de leerkracht erg groot. In de onderwijsleersituatie geeft hij antwoord op de vraag: wie, op welk moment, wat hoe en waarom? De kwaliteit van het onderwijs wordt voor een groot deel bepaald door de leerkracht. Het is daarom ook niet voor niets dat de eisen aan leraren aangescherpt zijn in de Wet Beroepen in het onderwijs.

Maar de leerkracht is niet alleen belangrijk als het gaat om de keuze voor en het overbrengen van leerinhouden. Hij is ook identificatiefiguur, model en cultuurdrager. Door zijn gedrag en zijn motieven kan hij voor leerlingen een inspiratiebron en voorbeeld zijn.

Literatuur

Alkema, E. e.a. (2011) Meer dan onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.

Dekker, J. en Zijlstra, T. (2003) Competenties in beeld; praktijkboek voor ontwikkeling en toetsing. Baarn: HB-uitgevers.

Stevens, L. (2002) Zin in leren. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Vreugdenhil, K. en Munnink de, C. (2003) Kennis over onderwijs. Inleiding in de theorie en praktijk van het basisonderwijs. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff.

Zie verder:

SLO - kerndoelen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!