Klassenfeestjes, een feestelijke manier om sociale uitsluiting tegen te gaan

Laura Batstra

Onderzoeker en docent bij Rijksuniversiteit Groningen - Orthopedagogiek

Geplaatst op 6 februari 2023

Dit artikel is samen geschreven met Marc Conradi, Elin Hondebrink en Sanne te Meerman.

Probleem

Uitsluiting is een ernstig probleem met grote gevolgen. Gevolgen als angst, eenzaamheid, depressie, maar ook bijvoorbeeld eetstoornissen kunnen lang en soms zelfs levenslang doorwerken. Slachtoffers van uitsluiting ervaren een lagere kwaliteit van leven (Lindsay, McPherson, Aslam, Mckeever & Wright, 2013). Op school zijn de prestaties vaak zwakker (Arslan, 2018).

Pesten en uitsluiten komt veel voor bij de basisschoolleerlingen in Nederland. Ongeveer 10% van de basisschoolleerlingen wordt tenminste eens per maand gepest (Nelen et al., 2018), en ongeveer evenveel ervaart sociale uitsluiting. Een deel van de kinderen ervaart beide. Sociale uitsluiting kan op een aantal terreinen bestaan: onvoldoende sociale participatie (bijvoorbeeld gebrek aan contacten met leeftijdgenoten), onvoldoende toegang tot sociale grondrechten (zoals veiligheid en vrijetijdsvoorzieningen, denk aan opgroeien in een achterstandswijk) en materiële deprivatie (ervaren armoede). Vaak is er sprake van een combinatie van factoren. Van alle kinderen tussen de 5 en 17 jaar ervaart 3% in ernstige mate sociale uitsluiting en 8% enigszins (Roest et al., 2010).

De oorzaken van uitsluiting zijn divers en kunnen onder meer betrekking hebben op lichamelijke beperkingen, uiterlijke kenmerken, gedragseigenschappen, taalachterstand, en armoede.

Er zijn veel manieren om sociale uitsluiting in het basisonderwijs tegen te gaan. Veelal zijn deze gericht op het voorkomen en bestrijden van pesten. Schoolbreed, klassikaal en individueel zijn hiervoor verschillende interventies ontwikkeld die wisselende resultaten hebben en gecombineerd het meeste effect lijken te sorteren. Het Nederlands Jeugdinstituut geeft een overzicht van bestaande aanpakken (Franken, 2018). Wij zouden hier nog een manier aan toe willen voegen om pesten en uitsluiting tegen te gaan: de klassenfeestjes.

Dit artikel beschrijft een heel concrete manier waarop uitsluiting zich voordoet, namelijk de verjaardagsfeestjes, en een nieuwe vrolijke remedie daartegen: klassenfeestjes. Bij een verjaardagsfeestje worden meestal niet alle kinderen van de klas uitgenodigd. Er wordt geselecteerd en sommige kinderen worden min of meer stelselmatig uitgesloten. Bij een klassenfeestje worden alle kinderen uit de klas uitgenodigd.

Van alle basisschoolleerlingen gaat ongeveer 4% nooit naar een verjaardagsfeestje. Dat is bijna één leerling per basisschoolgroep. Ongeveer 15% heeft ter gelegenheid van zijn of haar laatste eigen verjaardag geen kinderfeestje gegeven: meer dan een kwart daarvan omdat de ouders dat niet kunnen betalen (Roest et al., 2010). En als een kind zelf geen verjaardagsfeestje geeft, wordt het meestal ook niet uitgenodigd op verjaardagsfeestjes van andere kinderen.

Een oplossing

Om uitsluiting tegen te gaan en kinderen al vroeg te leren dat iedereen er bij hoort, gaven hoogleraar pedagogiek Laura Batstra en muziekleraar Wim Venema al feestjes voor de hele klas van hun eigen kinderen. Op een van die feestjes riep een opgetogen achtjarig meisje enthousiast: “Ik ben zo blij! Vorig jaar had mijn oudste broer een verjaardagsfeestje en nu heb ik ook voor het eerst een feestje!”.

Dit meisje legde de kiem voor het project ‘Klassenfeestjes’. Met subsidie van Stichting Kinderpostzegels konden ze nog veel meer kinderen in Nederland deze mooie ervaring bezorgen.

In de eerste fase van het project hebben is er uitgeprobeerd hoe een klassenfeestje het beste georganiseerd kan worden. Op basis van de ervaringen van de organisatoren van het project, leerkrachten en tientallen ouders hebben we de problemen geïnventariseerd en oplossingen daarvoor getest.

Wat is een klassenfeestje?

Een klassenfeestje is een verjaardagsfeestje gegeven door een of meer leerlingen waarbij niet een deel, maar alle kinderen van de klas een uitnodiging ontvangen. Hierdoor worden er geen kinderen buitengesloten. Een klassenfeestje is dus anders dan een ‘normaal’ verjaardagsfeestje. Een klassenfeestje past niet bij elke ouder en elke leerling. Naast de praktische uitdagingen, waarvoor inmiddels goede oplossingen zijn ontwikkeld (Zie kader 1 ‘de do’s en don’ts van een klassenfeestje’), zijn er ook meer gevoelsmatige: kan de jarige de drukte aan, kan de ouder omgaan met 25 uitgelaten kinderen? Hier moeten de ouders en de leerlingen zelf een afweging in maken. We denken echter dat het mogelijk is dat in elke klas een of twee keer per jaar een klassenfeestje gegeven wordt.

Leerkrachten

Voor leerkrachten is een klassenfeestje een makkelijke en simpele methode om uitsluiting tegen te gaan. Makkelijk omdat ouders het in principe uitvoeren, simpel omdat het hele idee van een klassenfeestje in drie zinnen aan ouders uit te leggen is.

Leerkrachten hoeven dus geen bemoeienis met klassenfeestjes te hebben. Het uitdragen van het idee aan ouders is meestal al genoeg. En zoals een leerkracht zegt: “We organiseren geen klassenfeestjes, faciliteren ze wel. Je kunt ouders nooit dwingen, maar je kunt ze wel een richting aangeven, motiveren en informatie geven. Dan zijn er altijd wel een of twee die dat oppakken.”

Men merkt dat een klassenfeestje een positieve rol kan spelen voor de dynamiek in de klas. Alleen al bij het groepsgesprek is het bespreken van een gegeven klassenfeestje onvermijdelijk. Hierbij kan trouwens goed aangehaakt worden bij thema’s als diversiteit en uitsluiting.

Klassenfeestjes zijn dus een mooi buitenschools middel om uitsluiting op de basisschool tegen te gaan. Tot nu toe hebben we bijna alleen maar uitermate positieve reacties van ouders gehad. Een ouder vertelde: “Iedereen reageerde heel enthousiast en het zorgde ook voor een nieuw gevoel van saamhorigheid in de klas. Groep 3 bestaat bij ons op school uit een samenvoeging van een paar kleuterklassen, die elkaar nog een beetje aftasten. Dit heeft een positieve bijdrage daaraan geleverd.”

Over negatieve effecten hebben we de afgelopen vier jaar van de honderden ouders die een klassenfeestje wilden geven of gegeven hebben, niets gehoord.

Kader 1: Voor de organiserende ouder (of leerkracht): de do’s and don’ts van klassenfeestjes

Er zijn veel meer kinderen dan bij een gewoon kinderfeestje. Zorg voor voldoende begeleiders en kies een geschikte locatie voor het feestje. De oplossing om deze hoeveelheid kinderen te managen en de kosten betaalbaar te houden is om een gezamenlijk klassenfeestje voor meerdere jarigen te organiseren. Dit heeft als voordeel dat er meer ouders zijn en één ouder ingezet kan worden om voor de kinderen die de drukte te veel vinden, door in een apart hoekje een rustige activiteit te organiseren.

Een ouder vertelt: “Voor drie vierjarige kinderen hebben we een klassenfeestje georganiseerd. We hebben dit in de vertrouwde omgeving van school gedaan. In de klas hadden we een paar speelhoeken ingericht en zelf hadden we taarten gebakken. En om het voor alle ouders van klasgenoten financieel toegankelijk te maken hadden we bewust geen cadeaus gevraagd. Een vrij saai feestje dus op het eerste gezicht. Maar zeer geslaagd. Achteraf waren onze kinderen heel enthousiast: ze stonden kort in de belangstelling, hebben taart gekregen en al hun vrienden waren aanwezig. De juf zei dat ze de volgende de dag over niets anders konden praten dan het feestje.”
De kosten kunnen een probleem vormen, zeker als je maar voor één jarige een klassenfeestje organiseert. In 2015 is er in opdracht van www.actiepagina.nl een onderzoek gedaan naar ‘gewone’ kinderfeestjes. Een gemiddeld feestje voor negen kinderen kostte € 110,60. Bij een klassenfeestje waarbij een locatie werd gehuurd, waren de kosten gemiddeld € 153,43. Dat is een stuk duurder.
Een van de speerpunten is dan ook om in gemeenten waar het project Klassenfeestjes van de grond komt, gratis of goedkope locaties te werven. In de stad Groningen hebben zijn er inmiddels 14 locaties. Daarnaast zijn er veel ideeën voor betaalbare hapjes en spelletjes verzameld, bijvoorbeeld cupcakes met slagroom en snoephappen.
De cadeautjes. Een ouder: “Het enige lastige aan een feest op deze manier vind ik het aantal cadeaus wat de jarige krijgt, een enorme tafel vol met cadeautjes. Dat zou ik de volgende keer anders willen doen.” Wij adviseren dat elk kind per jarige € 1,- in een pot doet en om hiervan per jarige een groot cadeau te kopen. En dat werkt prima. Dit voorkomt ook dat het halve feestjes opgaat aan het uitpakken van de vele cadeautjes. Een ander belangrijk voordeel is dat kinderen uit arme gezinnen geen feestjes hoeven te mijden omdat ze het cadeautje niet kunnen betalen.
Wat opvalt bij de evaluatie is dat de meeste feestjes op het eerste gezicht zeer gewoon zijn. Zoals een ouder adviseert: “Maak het jezelf niet te ingewikkeld. Zorg gewoon voor simpele hapjes en drankjes. Niet teveel verschillende dingen, daar krijg je alleen maar keuzestress van.”

De locatie is vaak een speeltuin- of buurtgebouw, er wordt een aantal weinig opzienbarende activiteiten aangeboden zoals koek- en snoephappen, spijkerpoepen, schminken, tekenen en verder veel vrij spelen. De jarigen krijgen één groot cadeau in plaats van veel kleintjes. En toch horen we in de evaluaties van de feestjes vaak dat de kinderen zeggen dat dit het leukste feestje ooit was! En juist ook omdat alle klasgenootjes aanwezig waren. Zoals een kindje zei: “Nu zijn alle kinderen blij, want nu hoeft er niemand thuis te blijven!”
Alle tips, adviezen en voorbeelden zijn verwerkt in een draaiboek klassenfeestjes. Dit is gratis te downloaden via de site: www.klassenfeestjes.nl.

Kader 2: Tips en tricks voor leerkrachten

Hieronder wordt aangegeven dat een klassenfeestje op diverse niveaus invloed kan hebben op de preventie van uitsluiting: individueel, in de klas en schoolbreed. Het is aan het team om deze interventie op alle niveaus op te pakken.

Wellicht is het mogelijk om in het team het beleid ten aanzien van klassenfeestjes te bespreken. School is een perfecte plek om te leren over het belang van inclusie en de waarde van diversiteit. De school kan ouders informeren over klassenfeestjes. Daarom is er voor scholen een tekst gemaakt om ouders te informeren over klassenfeestjes. Dit en nog veel meer is te vinden op de site: https://klassenfeestjes.nl/download-pagina.
Geef ouders dus de boodschap mee dat ze met meerdere ouders een klassenfeestje kunnen organiseren. Scheelt een hoop in de voorbereiding en in de kosten.
Een klassenfeestje biedt de leerkrachten een mooie aanleiding om het uitnodigingenbeleid op school te bespreken. In eerder onderzoek bleek dat op 21% van de scholen de kinderen uitnodigingen voor hun feestje in de klas mogen uitdelen, ook als niet alle kinderen worden uitgenodigd. Vanuit een inclusieve benadering en een schoolbeleid dat gericht zou moeten zijn op het tegengaan van pesten en uitsluiten, vinden wij het uitdelen van uitnodigingen in de klas niet gepast, tenzij alle kinderen een uitnodiging ontvangen. (Conradi & Hondebrink 2020)
Zoals gezegd, de bemoeienis van leerkrachten kan zeer gering zijn, maar dat hoeft natuurlijk niet. In coronatijd hebben we een draaiboek speciaal voor leerkrachten ontwikkeld. Coronamaatregelen maken het voor ouders lastig om een klassenfeest te organiseren. Als de basisscholen open zijn, kan een klassenfeestje daar wel door de leerkracht georganiseerd worden. Bijvoorbeeld voor de jarigen die geen feestje hebben kunnen geven.
Misschien kan het voor een leerkracht zelfs een concrete manier zijn om uitsluiting in de klas tegen te gaan door juist voor dat kind zonder feestje (en eventueel één of twee anderen) zelf een klassenfeest te organiseren. Kinderen van ouders die om wat voor reden dan ook daar zelf minder toe in staat zijn, kunnen daar enorm mee geholpen zijn (Bronsveld, 2021).
Het klassenfeestje is een mooie aanleiding om uitsluiting te bespreken in de klas.

Literatuur en verwijzingen:

Heel veel informatie is te vinden op de website: https://www.drukendwars.nl/over-klassenfeestjes en een filmpje op https://www.youtube.com/watch?v=DEumkHON7Cc&t=14s

Arslan, G. (2018). Social Exclusion, Social Support and Psychological Wellbeing at School: A Study of Mediation and Moderation Effect. Child Indicators Research: The official Journal of the International Society for Child Indicators, 11(3), 897-918. doi: 10.1007/s12187-017-9451-1

Conradi, M. & Hondebrink, E. (2020). Klassenfeestjes: Een feestelijke manier om sociale uitsluiting tegen te gaan. Pedagogiek in Praktijk 26 (116), 22-25.

Franken A. (2018). https://www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/Watwerkt_AanpakPesten.pdf. Nederlands Jeugdinstituut. (Dit document is een update van het document “Wat werkt tegen pesten?” Van Karen van Rooijen-Mutsaers, Nikki Udo, Willeke Daamen en Daan Wienke (april 2015))

Lindsay, S., McPherson, A.C., Aslam, H., Mckeever, P. & Wright, V. (2013). Exploring Children’s Perceptions of Two School-Based Social Inclusion Programs: A Pilot Study.

Child Youth Care Forum, 42(1), 1-18. doi: 10.1007/s10566-012-9183-9

Roest, A., Lokhorst, A.M. & Vrooman, C. (2010). Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Opvoedkundige Eva Bronsveld geïnterviewd door Elsbeth Teeling (2021) voor: https://clubvanrelaxtemoeders.nl/als-je-kind-niet-uitgenodigd-wordt-om-te-spelen/

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!