Is dienend leiderschap te leren?
Geplaatst op 1 juni 2016
Die vraag kwam bij me op na lezing van het boek van Kent M. Keith over dienend leiderschap. Is dienend leiderschap een natuurlijke aanleg die hooguit op enig moment ontwikkeling behoeft of gaat het om een vaardigheid die leerbaar is? Bij Keith kwam ik daar niet goed uit. Maar de Joodse filosoof Abraham Josua Heschel reikte me wel een plausibel antwoord aan.
Een paar weken geleden kwam ik Servant Leadership. Een goede zaak toevallig tegen bij Polare, de combi van Selexyz en De Slegte. Dit boekje van Keith is van 2008 en ligt nu in de ramsj voor een paar euro. Keith is een echte adept van de ‘founding father’ van het dienend leiderschap, Robert K. Greenleaf die in 1970 zijn invloedrijke De dienaar als leider schreef.
Kenmerkend voor de dienende leider is dat hij of zij allereerst dienaar is; het leiderschap is een bewuste keuze daarna. Anders ligt dit bij de man of de vrouw die allereerst leider is en die op een bepaald moment kiest ‘om de drang tot macht te verzachten’. Vanuit dit schematische denken schetst Keith een continuüm met aan de ene kant de ‘eerst-dienaar’ en aan de andere kant de ‘eerst-leider’. Macht is bij de eerst-leider bedoeld voor en gericht op vergroting van de persoonlijke glorie, bij de eerst-dienaar gaat het om de glorie van anderen; macht is hier slechts middel, instrument. Tussen eerst-dienaar en eerst-leider kom je mengvormen tegen.Om misverstaan te voorkomen: dienend leiderschap gaat niet over zelfverloochening of over zelfopoffering, maar over zelfontplooiing, zelfverwerkelijking.
De dienende leider is iemand die houdt van mensen en die het tot zijn missie heeft gemaakt om anderen te helpen door hun behoeften te leren kennen en daarin te voorzien. Dienend leiderschap is dus op de ander gericht en Keith illustreert dat door een reeks gedragingen te noemen die je bij dienend leiders tegenkomt, zoals:
- aandacht voor zelfkennis (de eigen sterke en zwakke punten kennen, begrijpen wat de effecten van jouw communicatie zijn)
- beginnen met luisteren in plaats van te antwoorden op nog niet gestelde vragen
- de piramide omkeren
- collega’s ontwikkelen en de energie en intelligentie in anderen vrijmaken
- de ontwikkeling van het vermogen om vooruit te zien, ontwikkelingen in te schatten om daarop te kunnen anticiperen.
Keith geeft aan de hand van allerlei citaten aan dat er duidelijke verbindingen bestaan tussen het concept van dienend leiderschap van Greenleaf en de theorieën die we tegenkomen in het werk van managementgoeroes als Stephen Covey, Ken Blanchard, Jim Collins, Peter Drucker en Peter Senge. Ik heb dit even gecheckt bij Ben Tiggelaar in diens mooie overzichtswerk MBA in ėėn dag. Het boek (2012). Tiggelaar bevestigt de relatie indirect door Greenleaf samen met enkele van de genoemde namen te bespreken in een apart hoofdstuk ‘andere inspirerende visies op leiderschap’.
"‘Anderen dienen’ is betekenisverlenend, geeft zin aan het bestaan en is uitdrukking van intrinsieke motivatie."
Je doet iets, niet omdat het moet, maar omdat je het wilt. Het is een visie op leiderschap die zeker inspireert omdat hij haaks staat op wat in onze dagen vaak over leiderschap en management gevonden wordt, namelijk dat het persoonlijke en daardoor kortetermijnbelang centraal staat en/of dat het de ontwikkeling van professionaliteit op de werkvloer belemmert.
Ik vond het wel opmerkelijk om, zoals Keith meerdere malen doet, het belang van dienend leiderschap nadrukkelijk te onderbouwen omdat het zo effectief is. Ik vind effectiviteit een categorie die in dit verband wat misplaatst is. Niet dat ik iets tegen effectiviteit heb, maar effectiviteit heeft, net als efficiency, zijn begrenzing binnen tevoren bepaalde normatieve grenzen. En nu lijkt juist die normatieve context zelf als effectief te worden beschouwd. Beetje raar is dat wel!
Terug naar mijn openingsvraag: is dienend leiderschap te leren? Keith draait daar omheen of negeert de vraag. Terwijl er toch een groot centrum is dat in het spoor van Greenleaf allerlei trainingen verzorgt. Het enige wat Keith doet is het noemen van ‘vier dingen om betekenis te vinden: van mensen houden, mensen helpen, ethisch leven en niet te zeer gehecht zijn aan materiele dingen’. Tja.
Het heeft vast met de voorkeur voor schematisch denken te maken, dat bewuste opzoeken van de polariteit tussen eerst-dienaar versus eerst-leider. Ja, er zijn ‘mengvormen’ maar zijn ook die mengvormen natuurlijke gesteldheden, zit je aangeboren op een bepaalde plek op het continuüm?
Dit overdenkende gingen mijn gedachten uit naar een passage in het boek van Abraham Joshua Heschel: God zoekt de mens. Een filosofie van het jodendom. Ik kende diens Onzekerheid in Vrijheid van twintig jaar geleden, maar kwam onlangs door een lezing weer op diens spoor. Heschel (1907-1972) wijdt in God zoekt de mens een hoofdstuk aan de verlossende daad: de daad heeft ook los van de achterliggende motieven, van de beweegredenen die eraan voorafgaan, een eigen kracht die de geest zuivert. ‘De daad is wijzer dan het hart’. Een mooie gedachte. Zijn daden goed omdat de intentie waaruit ze gedaan worden goed is? Of kan het ook andersom? Dingen doen tegen je geneigdheid in? Ja, en volgens Heschel werkt dat stalend.
Zo kijken naar eigen gedrag betekent dat je niet opgesloten zit in je natuurlijke gesteldheid – dan blijkt er wat te leren. Dienend leiderschap bijvoorbeeld. Gewoon door te doen. En dan geeft Keith weer wel een handig testje om te checken of je daad een daad van dienend leiderschap was. Stel jezelf de vraag: ‘groeien degenen die gediend worden als mensen?’
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
Medilex Onderwijs
