Uitdagende opdrachten voor het betere denkwerk

René Leverink

Onderwijsjournalist en tekstschrijver bij René Leverink Tekst

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

Als je wilt dat een sneeuwpop niet smelt, moet je hem dan een jas aantrekken of juist niet? Typisch een vraag die je kunt stellen als je leerlingen eens echt aan het nadenken wilt zetten. Op een nieuwe website van het SLO staan tal van uitdagende vragen en opdrachten waar zelfs de slimste leerlingen niet zo maar het antwoord op weten.

Om meteen een misverstand uit de weg te ruimen: de website is beslist niet alleen bedoeld voor hoogbegaafden en andere bollebozen. Projectleider Han Noordink (SLO):

“Alle leerlingen, van vmbo tot gymnasium, verdienen het gestimuleerd te worden tot dieper nadenken. Het gaat bij hogere denkvaardigheden om analytisch en creatief denken. Dat kan op alle niveaus. Leerlingen worden beter toegerust voor wat in de 21e eeuw van hen wordt verwacht. Oefenen van hogere denkvaardigheden stimuleert samenwerken, kritisch denken en sociaal en cultureel vaardig zijn. Hogere denkvaardigheid past ook in het streven naar talentmaximalisatie. Veel scholen proberen daar invulling aan te geven. Deze website helpt ze daarbij.”

Creëren in plaats van reproduceren

Wat zijn eigenlijk ‘hogere’ denkvaardigheden? Volgens de taxonomie van Bloom, die de basis was voor het ontwikkelen van deze website, kun je denkvaardigheden ordenen van laag naar hoog, in de volgorde:

  • herinneren;
  • begrijpen;
  • toepassen;
  • analyseren;
  • evalueren;
  • creëren.

De laatste drie worden tot de hogere denkvaardigheden gerekend. We spreken van hogere denkvaardigheden als leerlingen in staat zijn nieuwe informatie samen te brengen en te verbinden met informatie waarover ze al beschikten. Noordink:

“Bij hogere denkvaardigheden gaat het in essentie om het toepassen van denkvermogen in onbekende situaties. Oplossingen creëren, in plaats van reproduceren. Daarbij is niet alleen het goede antwoord van belang – vaak zijn meerdere antwoorden goed - maar vooral om de weg er naartoe. Ontdekkend leren dus.”

Ontwerp een woonwijk

De voorbeelden op de website zijn duidelijk. Bij aardrijkskunde is een van de opdrachten: ontwerp een woonwijk. Leerlingen (1e leerjaar) moeten een kaart maken van een nieuwe woonwijk. Ze krijgen een basiskaart met enkele summiere gegevens, zoals hoogteverschillen en water. Dit is de opdracht:

‘De nieuwe woonwijk, Tweeheuvels, komt te liggen op een mooie locatie. Met name de uitkijktoren op de oostelijke heuvel geeft een mooi uitzicht over de omgeving. Volgens de ontwerpster is er rekening gehouden met jong en oud. Zo komt de school in het westen bij het grote bos. Natuurlijk komt het voetbalveld dichtbij de school.

Er komt een winkelcentrum ten zuiden van de uitkijktoren waar ouderen kunnen genieten van uitzicht op het meertje. De busbaan eindigt bij het winkelcentrum en komt ook nog langs de school. Om de wijk aantrekkelijk te maken voor rijke mensen mogen er villa's op de heuvels gebouwd worden. De huizen voor de overige bewoners mogen alleen gebouwd worden in het lage deel van de wijk, tot de tien meter-hoogtelijn.’

Het maken van een kaart en dus het ontwerpen van een nieuwe omgeving valt onder de categorie ´creëren´ binnen hogere denkvaardigheden. De leerlingen mogen zelf kaartsymbolen bedenken en bepalen waar ze die op die kaart zetten.

Hoe leeft zo’n dier?

Een ander voorbeeld: biologie. Leerlingen moeten een dierenverblijf ontwerpen. Ze mogen kiezen voor welk dier: een soepschildpad, een citroenhaai, een atlasvlinder of een andere exotische soort.

  • Hoe leeft zo’n dier?
  • Wat heeft het nodig?
  • Aan welke eisen moet zijn verblijf voldoen?

Aan de hand van ontwerpstappen denken leerlingen na over de inrichting van het nieuwe onderkomen. Ze doen in verband hiermee onderzoek naar de leefomstandigheden van het dier. De leerlingen moeten ook rekening houden met de belangen van bezoekers en verzorgers. De uitkomsten van het onderzoek worden gebruikt bij het ontwerpen van het dierenverblijf.

Naast aardrijkskunde en biologie zijn er ook opdrachten voor:

  • Nederlands;
  • Engels;
  • wiskunde;
  • geschiedenis;
  • natuurkunde.

Zelf nadenken

Is het de bedoeling dat de opdrachten in plaats van de reguliere lesstof komen? Noordink:

“Ik zou eerder zeggen: aanvullend. Waar het in de normale lessituatie vaak gaat om reproduceren, komt het hier veel meer aan op zelf nadenken. In de methodes staan veelal reproductievragen. Wellicht kan een docent of sectie eens kijken of daar wat in gesnoeid kan worden, zodat er tijd vrijkomt voor opdrachten die meer creatieve denkkracht vergt van de leerlingen. En van de docent zelf natuurlijk.

Het is best een uitdaging om samen met de leerlingen onbekend terrein te betreden. Moet je die smeltende sneeuwman nou wel of geen jas aantrekken? Ook docenten hebben het antwoord niet altijd paraat. Hoe dan ook, het is verfrissend en inspirerend het boek nu en dan terzijde te leggen en de leerlingen met een kwestie te confronteren waar ze eens echt over na moeten denken en waar ze misschien veel bewuster mee bezig zijn dan met de gewone lesstof.

Natuurlijk houden docenten scherp de tussendoelen en eindtermen in de gaten, en is de methode de veiligste route daar naartoe, maar werken aan hogere denkvaardigheid levert minimaal net zo veel op en is in elk geval spannender en uitdagender. Ook voor de docent.

Deze opdrachten geven docenten de mogelijkheid eens op een heel andere manier met hun vak bezig te zijn. Trouwens, van leerlingen wordt al steeds meer denkvermogen verwacht. Ze moeten ‘aardrijkskundig’ of ‘historisch’ kunnen denken. Dat gaat verder dan dat wat ze traditioneel bij aardrijkskunde en geschiedenis moesten leren.

‘Wiskundige denkactiviteiten maken deel uit van het nieuwe examenprogramma. Over hogere denkvaardigheid gesproken…”

Zelf aan de slag

Op de website staan voorbeelden van opdrachten (met uitwerkingen) voor:

  • Nederlands;
  • Engels;
  • aardrijkskunde;
  • biologie;
  • geschiedenis;
  • natuurkunde;
  • wiskunde 

voor de onderbouw van vmbo, havo en vwo. Voor wie op basis van deze voorbeelden zelf aan de slag wil met het maken van uitdagende opdrachten, is er een handreiking in de vorm van een checklist die helpt bij het zoeken, op een hoger niveau brengen en compleet nieuw ontwikkelen van zulke opdrachten. Ook zijn er concrete en gerichte aanwijzingen voor het ‘opwaarderen’ van bestaande opdrachten.

Reisbureau Odysseus: specialist in individuele vakanties, rondreizen & cruises op maat

  • Waarom kiest een reisbureau, gespecialiseerd in rondreizen en cruises, voor de naam Odysseus? De meeste leerlingen zullen het antwoord op die vraag wel weten.
  • Veel uitdagender is het om te vragen: waarom ligt het helemaal niet zo voor de hand om een reisbureau Odysseus te noemen?

Leerlingen zullen het antwoord op deze vraag niet direct paraat hebben. Ze moeten het verhaal van Odysseus analyseren en er die elementen uithalen die hen op het spoor brengen van het goede antwoord.

Opdrachten waarin een beroep op hogere denkvaardigheden wordt gedaan, leveren een belangrijke bijdrage aan historisch denken en redeneren. Leerlingen leren:

  • kritisch te kijken naar het verleden;
  • vragen te stellen over het handelen en denken van mensen;
  • te reflecteren op hun eigen opvattingen. 

Een paar voorbeelden voor het vak geschiedenis:

Olympische Spelen

In deze opdracht, die zowel betrekking heeft op de klassieke Griekse oudheid als het heden, doen leerlingen onderzoek naar verschillen tussen de oude en moderne Olympische Spelen.

De Beeldenstorm

Leerlingen moeten om te beginnen beredeneren welke van drie (secundaire) bronnen over de beeldenstorm (passages uit schoolboeken) geschreven is door een katholieke auteur. Vervolgens moeten ze beredeneren waarom de interpretatie van de gebeurtenissen in 1566 in de loop van de tijd kan zijn veranderd.

Het begin van de Koude Oorlog

Deze opdracht gaat over de vraag wie er verantwoordelijk was voor het uitbreken van de Koude Oorlog: de Sovjetunie of de Verenigde Staten. De vaardigheid die centraal staat is brongebruik en vraagstelling: leerlingen moeten redeneren over en met bronnen.

Poster Taxonomie van Bloom

Poster van over de Taxonomie van Bloom, van de leerkrachtshop.

Verder kijken

Lisanne van Nijnatten: "Daag hoogbegaafden uit met hogere denkopdrachten."

Dolf Janson: "Leren denken als basis voor succes op school."

Annemieke Top: "Uitdagend onderwijs voor creatief begaafde leerlingen."

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

E-learning module
Hoe gebruik je de taxonomie van Bloom?
Hoe gebruik je de taxonomie van Bloom?
De taxonomie van Bloom in de praktijk
Wij-leren.nl Academie 
Coöperatief leren
Coöperatief leren: samenwerkend leren - principes - voordelen
Arja Kerpel
Taxonomie-van-bloom
Taxonomie van bloom - uitleg denkvaardigheden
Machiel Karels
Team-based learning
Team-based Learning: best practice voor effectief en leuker leren!
Ilse Erich
Projectgericht werken zoals op High Tech High
Ontwikkel op jouw school een project volgens de High Tech High-aanpak
Gerdineke van Silfhout
Onderzoekend en ontwerpend leren
Onderzoekend en Ontwerpend Leren: Wat vraagt dit van de leerkracht?
Sietske van der Wegen
Kritisch denkvermogen onderzoekende houding leerkracht
Actief kritisch denkvermogen en onderzoekende houding: de leerkracht als rolmodel
Sietske van der Wegen
Een aardig mondje Engels
René Leverink
Een klas van denkers
Een klas van denkers
Dick van der Wateren
Leerling als kritische denker
De leerling als kritische denker
Dolf Janson
Uitdagend leren in de 21e eeuw
Uitdagend leren in de 21e eeuw
Jos Cöp
Natuurkunde vanuit verwondering
Verwondering in de les
Dick van der Wateren
Onderzoekend en ontwerpend leren
Op onderzoek in de klas
Dolf Janson
(Creatieve) denkvaardigheden stimuleren
De vergeten gave van creativiteit
Martine Blonk - Meulenkamp
TIMSS-2015
Basisschoolleerling minder goed in de exacte vakken
Annemieke Top
Hogere orde denken
Hogere orde denkopdrachten - een must voor hoogbegaafde kinderen
Lisanne van Nijnatten
Manier van leren moet kloppen
De manier van leren moet kloppen: hoe je kennis vlot toegankelijk maakt
Dolf Janson
Wetenschapsoriëntatie
Wetenschapsoriëntatie vwo-breed alternatief voor ANW
René Leverink
Leren denken
Leren denken als basis voor succes op school
Dolf Janson
Effectief onderwijs
De negen schakels van effectief onderwijs
Jos Cöp
Handleiding leerlingen werken in groepen
Een handleiding om leerlingen te leren werken in groepen
Cheyanne Freitas
Coöperatieve leerstrategieën
Coöperatieve leerstrategieën - Uitleg en praktische voorbeelden
Arja Kerpel
Filosoferen doe je zo
Filosoferen doe je zo - Leidraad voor de basisschool
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Activerend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



activerend onderwijs
coöperatief leren
coöperatieve werkvormen
ontdekkend leren
samenwerkend leren
taxonomie van bloom

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest