Twee pijnpunten in ons basisonderwijs

Ewald Vervaet

Ontwikkelingspsycholoog en docent bij Stichting Histos

 

  Geplaatst op 1 juni 2016

Er is veel aan de hand in het onderwijs. Vanuit de wetenschap wijs ik twee factoren aan: allerlei leerstof wordt te vroeg aangeboden en het geleerde wordt oneigenlijk getoetst.

Aan het Nederlandse basisonderwijsbeleid schort een hele boel. Dat is in het bijzonder zo bij het kleuteronderwijs van ons land. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vaak schrijnende voorbeelden in het zwartboek "Kleuters in de knel!" dat op 9 april 2013 is aangeboden aan de Tweede Kamer.

Dat blijkt ook uit cijfers als die voor het aantal kinderen tussen 6 en 18 jaar, dat op een schooldag ritalin slikt (vaak: moet slikken): ongeveer 125.000. Dat is bijna 4,5%.

Wat is hier aan de hand? Er is heel veel aan de hand, maar vanuit de wetenschap wijs ik twee factoren aan: 1. allerlei leerstof wordt te vroeg aangeboden en 2. het geleerde wordt oneigenlijk getoetst.

Te vroeg aanbod

Volgens de Russische psycholoog en filosoof Lev Vygotskij zouden kinderen zich leerstof eerder eigen kunnen maken indien een volwassene een kind helpt als het zich tenminste in de zone van de naaste ontwikkeling (ZNO) bevindt. Sedert ongeveer 1970 is ZNO de basis gaan vormen, waarop ons basisonderwijsbeleid rust.

Je zou dus verwachten dat er veel onderzoek naar ZNO is gedaan en dat alle haken en ogen rond dat begrip uitvoerig en diepgaand uitgediscussieerd zijn. Het gaat uiteindelijk om kinderen. Het blijkt vooral om de jongsten en dus meest kwetsbaren in ons onderwijs te gaan want met ZNO-onderwijs zouden kinderen al met 4 jaar kunnen leren lezen en al met 7 jaar algebra kunnen doen… 

Van steekhoudend onderzoek en uitgekristalliseerde discussies is echter niets te vinden, niet bij Vygotskij zelf en ook niet bij zijn volgelingen.  

Daar komt bij dat ZNO haar stempel vooral op het onderwijs is gaan zetten na de invoering van het basisonderwijs in 1985. Onderzoek naar de basis waar de basisonderwijsgedachte stoelt en de wijze waarop het basisonderwijs is ingevoerd, brengt echter eenduidig aan het daglicht dat ook daar elke basis aan ontbreekt. Het gaat via Langeveld en Kohnstamm terug op de theorie van de Duitse filosoof en psycholoog Otto Selz. Volgens Selz zouden intelligentie, aandacht en andere mentale functies verbeterd kunnen worden door bepaalde manieren van lesgeven en trainen. Onderzoek dat zou moeten aantonen dat Selz’ theorie feitelijk houdbaar is, rammelt echter aan alle kanten.

Ondanks die volstrekt afwezige basis – wat dus verder gaat dan een wankele basis – onder ZNO is dit begrip de leidende gedachte geworden in het Nederlandse onderwijsbeleid. In 2006 raadde de onderwijsinspectie scholen zelfs aan om in elk geval in groep 2 en als het even zou kunnen al in groep 1 de kinderen letterkennis bij te brengen. 

Oneigenlijke toetsen

Een tweede missstand is het oneigenlijke toetsen. De afgelopen tientallen jaren worden onderwijsvorderingen in toenemende mate met meerkeuzetoetsen nagetrokken. Het Cito is in dezen dé naam en dé smaakmaker. Weliswaar lijkt een meerkeuzetoets objectief vanwege de getallen die eruit rollen, maar in werkelijkheid is hij slechts getalsmatig en allerminst objectief. Er komt namelijk niets uit over het kennen en kunnen van een kind, maar slechts hoeveel procent het boven of onder een gemiddelde zit. Ook hieraan ontbreekt elke basis. 

Een meerkeuzetoets is familie van de IQ-test, de persoonlijkheidsvragenlijst en andere psychologische tests. Ze zijn allemaal gebaseerd op gedachtes over de totstandkoming van kennis in de natuurwetenschappen. Wetenschapshistorisch onderzoek laat echter ondubbelzinnig zien dat natuurwetenschappelijke kennis nooit met middelen tot stand is gekomen die op testpsychologische middelen lijken.

Dat wil zeggen, terwijl natuurwetenschappers altijd zijn vertrokken van verschijnselen die ze aanvankelijk niet begrepen, zoals het feit zeeën eb en vloed vertonen, en die proberen te begrijpen, vertrekken testpsychologen van reeksen vragen waar de geteste punten voor krijgt.

Er bestaan echter andere toetsen dan tests: proeven. Daar zijn er twee soorten van: rijpheidsproeven zoals de leesrijpheidsproef en vorderingsproeven zoals een proefwerk met open vragen.

Boek Basisonderwijs zonder basis

Over deze twee genoemde factoren is een boek van mij uitgekomen: Basisonderwijs zonder basis. Omdat ik niet in het negatieve wilde blijven steken, heb ik er een keerboek van gemaakt. Vanaf de achterkant van Basisonderwijs zonder basis begint een ander boek: Basisonderwijs met basis.

Bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Begeleiden van kiene kleuters in de klas
Medilex Onderwijs 
Leesrijpheid toetsen
Leesrijpheid moet je toetsen! Maar op welke manier?.
Ewald Vervaet
Leesrijpheid deel 1
Leesrijpheidstoets versus Citotoets Deel 1.
Ewald Vervaet
Leesrijpheid deel 2
Analyse van de toets Taal voor Kleuters Deel 2.
Ewald Vervaet
Leesrijpheid deel 3
Bepalen van leesrijpheid: vergelijking van twee toetsen - deel 3.
Ewald Vervaet
Ontdekkend leren lezen en leesrijpheid
Ontdekkend leren lezen
Ewald Vervaet
Ontdekkend leren lezen - Hoofdkenmerken
Ontdekkend leren lezen - Acht hoofdkenmerken
Ewald Vervaet
Fase jonge schoolkind
De fase van het jonge schoolkind - kunnen kleuters leren lezen?
Ewald Vervaet
Leesonderwijs: begin pas als kind eraan toe is
Leesonderwijs: begin pas als het kind aan lezen toe is
Ewald Vervaet
Zo ontdek ik het lezen - spellingsrijpheid
Spellingonderwijs: pas als het kind er rijp voor is
Ewald Vervaet
Basisonderwijs met/zonder basis
Basisonderwijs zonder basis / Basisonderwijs met basis
Helèn de Jong
Ontwikkeling jonge kind
Naar school - Psychologie van 3 tot 8 jaar
Arja Kerpel
Afstemmen op ontwikkelingsfase kind
Doorbreek de testcultuur
Ewald Vervaet
Ontwikkelingsdyslexie
Ontwikkelingsdyslexie: Maken wij kinderen dyslectisch?
Ewald Vervaet


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



cito-score
cognitieve ontwikkeling
kleutertoetsen
ontwikkelingspsychologie
taalontwikkeling
technisch lezen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest