Omdenken met data

Wendy Brasz en Myra den Haan

Geplaatst op 30 juni 2017

Op de scholen waar wij komen zien we vaak dat er zwart-wit gekeken wordt naar data: ze worden heilig verklaard¹ of data worden verworpen. Maar er ligt een interessant grijs gebied tussen.

In dit artikel lichten wij toe hoe je de kracht van nieuwsgierigheid in kunt zetten bij het onderzoeken van data.

Onzekerheid omarmd

In het leven proberen we vaak de bekende weg te bewijzen. Maar wat gebeurt er als je anders kijkt? In een interview gaf wetenschapsjournalist Mark Mieras (1) hier een mooi voorbeeld van.

Een hersenonderzoekster vroeg zich af of je in haar brein kon zien waarom ze schoenen van Prada zo mooi vond. Op de scan die zij van haar hersenen liet maken verwachtte zij activiteit te zien in het gebied waar je dat ziet als je iets mooi vindt. Maar in plaats daarvan werd er activiteit waargenomen in het gebied van angst.

Dit zette haar aan het denken. Kennelijk vond zijn schoenen van Prada vooral mooi uit angst af te wijken van haar vriendinnen?

"Onzeker? Zeker! Maar deze onzekerheid moet omarmd worden"

Het bovenstaande illustreert wat het kijken naar data in het onderwijs ons op kan leveren. Namelijk dat je door het kijken naar data tot heel andere inzichten kunt komen. De bereidheid van de school om data te onderzoeken zal hand in hand gaan met de bereidheid je over data te durven verwonderen en jezelf vragen te stellen.

Nieuwsgierigheid is een belangrijke vaardigheid binnen het domein van de 21e eeuwse vaardigheden. Verwondering en nieuwsgierigheid zijn bij uitstek de eigenschappen waarmee het eerder genoemde grijze gebied verkend kan worden. En hoogstwaarschijnlijk ga je daardoor dat wat er gebeurt in de school scherper zien.

Onzeker? Zeker! Door je bewust te worden van dingen die je wellicht niet kunt verklaren word je onzeker. Maar deze onzekerheid moet omarmd worden omdat juist dan het leren begint.

Hoe werkt nieuwsgierigheid?

Neurowetenschapper Sander Nieuwenhuis heeft onderzocht hoe nieuwsgierigheid zich manifesteert in het brein en hoe de rest van ons lichaam erop reageert en transformeert in wat hij noemt ‘de nieuwsgierige staat’ (2).

Waarschijnlijk herken je het wel, als je nieuwsgierig wordt – op welke manier dan ook – verandert eventjes de hele werking van je brein en kom je in ‘de nieuwsgierige staat’. Deze staat ontstaat in twee soorten situaties:

als je je verveelt of;
als je onzeker bent over wat er gebeurt.

Als je je verveelt zorgt de ‘nieuwsgierige staat’ ervoor dat je bewustzijnsniveau zich openstelt voor prikkels van buitenaf, zodat je je weer prettig gaat voelen. Het is als een thermostaat geregeld door je brein.

Je ervaart het zelf vast ook wel eens² als je bijvoorbeeld de hele tijd hetzelfde moet doen. Op een gegeven moment word je onrustig en ga je op zoek naar iets om geprikkeld te raken, zodat je het onrustige gevoel kwijtraakt.

Omdat we op school maar weinig de kans krijgen om ons te vervelen richten wij ons op de nieuwsgierige staat als je je onzeker voelt.

Nieuwsgierig onzeker

Als we niet (precies) weten wat we zien of wat er aan de hand is, worden we nieuwsgierig. Ons brein heeft een informatietekort en wil dat opheffen. Het komt hierdoor dat we vrijwel direct in actie willen komen om antwoorden te krijgen.

Bijvoorbeeld als je data ziet die niet overeenkomen met je verwachtingen. Je voelt onzekerheid over wat het nou precies betekent wat je ziet. Deze onzekerheid en het informatietekort zorgen voor een staat die je liever vermijdt. En dus ga je op onderzoek uit.

Door nieuwsgierig te zijn, geven je hersenen een stofje, noradrenaline, door aan de rest van je hersencellen. Je komt in ‘de nieuwsgierige staat’ en staat met je gehele brein eventjes helemaal op scherp. Tevens wordt je geheugen hierdoor beter.

De nieuwsgierige staat is essentieel om tot nieuwe inzichten te komen over jezelf en over je organisatie. De onzekerheid die soms vermijdend gedrag kan veroorzaken hoort er gewoon bij. Wanneer je je dit realiseert, kun je jezelf wellicht uitnodigen (of over de drempel helpen) om op deze wijze met data aan de slag te gaan.

Keuzes maken en oefenen

Als je het onderwijs wilt verbeteren, is het gebruiken van data die je verzameld hebt heel voor de hand liggend. We krijgen jaarlijks allerlei data tot onze beschikking die heel veel informatie geven.

"Eén zorgvuldig beantwoorde onderzoeksvraag kan al een basis vormen voor een initiatief"

Maar hoe kom je door dat woud van cijfers heen? Dat kan alleen als je een bewuste keuze maakt over wat je wilt onderzoeken.

Je gaat niet in de cijfers zoeken naar de verklaring voor je aanname.
Maar de aanname wordt je vertrekpunt om iets te onderzoeken.
Stel jezelf onderzoeksvragen en ga in gesprek met je team.
Maak ze deelgenoot van jouw onderzoeksvragen.
Kies vervolgens samen één vraag die jullie goed gaan onderzoeken.

Door een nauwkeurig onderzoek ben je in staat zo objectief mogelijk je vraag te beantwoorden. Plan een tijd waarin je deze onderzoeksvraag beantwoord wilt krijgen. Op deze manier gun je zelf en je team de professionele ruimte die jullie verdienen.

Eén zorgvuldig beantwoorde onderzoeksvraag kan al een basis vormen voor een initiatief om het onderwijs te verbeteren omdat je als team het gesprek aan gaat en gericht kijkt.

Prachtig praktijkvoorbeeld

Op Basisschool La Res in Enschede zijn ze gewend om de onderzoekende houding in te zetten om praktijkpuzzels op te lossen. Een mooi voorbeeld, passend bij dit onderwerp, is de puzzel die de school tegenkwam bij het analyseren van de Script gegevens. (Script is een werkwijze waarbij leerpotentieel van leerlingen gekoppeld wordt aan toetsgegevens.)

Bij de analyse van Script zag de school dat een aantal leerlingen onderpresteerden ten opzichte van hun leerpotentieel.

Zonder zelf in te vullen waarom deze leerlingen onderpresteerden hebben ze de stimulerende en belemmerende factoren en algemene gegevens van deze leerlingen naast elkaar gelegd om de overeenkomsten en verschillen van deze leerlingen te analyseren. Op deze wijze ging de school op zoek naar een patroon.

Eén van de bevindingen was dat veel onderpresteerders najaarsleerlingen waren; leerlingen die geboren zijn in de maanden oktober, november en december. “Als we deze objectieve manier van kijken niet hadden gehanteerd waren we hier niet achter gekomen”, stelt Renate Klokman, directeur van Basisschool La Res.

Een kenmerk van deze school is dat op de bevinding niet klakkeloos actie wordt gezet, maar dat de school deze wetenschap meeneemt in haar rugzak en zich inleest en verder informeert over wat er over dit onderwerp bekend is. Het echte omdenken met data.

Tips om het omdenken met data te cultiveren:

Stel jezelf open en eerlijke vragen. Wees nieuwsgierig.
Raadpleeg de website van NRO over wat onderzoek zegt over jouw vraag: https://www.nro.nl/kennisrotonde/vraag-en-antwoord/
Als je vraag nog niet gesteld is, kun je hem daar ook stellen.
Oefen, maak gerichte keuzes en kies één onderzoeksvraag per keer.
Zorg voor een kritische houding m.b.t. informatie, eigen handelen. Stel kritische vragen en zorg voor een zogenaamde deskundige twijfel.
Cultiveer een omgeving waar men wil begrijpen, niet alleen de feiten kennen, maar ook hoe de feiten zich tot elkaar verhouden in het grote geheel.
Deel bevindingen, leg uit, overtuig, sta open.
Blijf objectief: print overzichten eens uit zonder leerlingnamen.

Bronnen

¹ Mark Mieras in: KRO radioprogramma Nachtkijkers, 15 juni 2015
https://www.npo.nl/nachtkijkers/15-06-2015/RBX_KRO_745675
² Sander Nieuwenhuis in: Neural mechanisms underlying the induction and relief of perceptual curiosity http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fnbeh.2012.00005/full, 13 februari 2012

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!