Overprikkeld

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 19 januari 2017

Drukke plekken met veel mensen en geluiden, onduidelijke sociale situaties of veranderingen: voor prikkelgevoelige kinderen kan de wereld overweldigend zijn.

In het boek Overprikkeld geeft Carolyn Dalgliesh praktische strategieën om de wereld van je prikkelgevoelige kind te structureren.

Het boek richt zich op ouders, en is opgebouwd uit drie delen:

Deel 1: Je prikkelgevoelige kind begrijpen.
Deel 2: Je prikkelgevoelige kind thuis helpen.
Deel 3: Je prikkelgevoelige kind helpen in de wereld buitenshuis.

Deel 1 - Je prikkelgevoelige kind begrijpen

Wat is een ‘prikkelgevoelig’ kind?

Prikkelgevoelige kinderen beleven de wereld intens. Ze nemen veel waar, zijn creatief en hebben een sterke verbeeldingskracht. Wie bedoelt Carolyn Dalgliesh precies als ze schrijft over prikkelgevoelige kinderen? Ze noemt de volgende diagnoses: kinderen met ADHD, autisme, angststoornissen, OCD, sensorische informatieverwerkingsproblemen, een bipolaire stoornis of kinderen die van alles een beetje hebben. Toch gaat het de auteur niet zozeer om de specifieke diagnose; ze richt zich op het gedrag. Het gedrag dat overeenkomt bij veel van deze diagnoses is:

Concentratieproblemen.
Starheid/rigiditeit.
Angstig of overweldigd zijn.
Sociale en emotionele problemen.
Lage frustratietolerantie en/of explosiviteit.
Problemen met executieve functies.

Basisregels

Vergelijk jezelf niet met andere opvoeders, maar zoek uit wat voor jouw kind werkt. Enkele opvoedregels die daarbij helpen:

De stoornis van je kind is geen afspiegeling van jou en je ouderschap.
Laat schuldgevoelens en boosheid los.
Waardeer de ervaringen die je opdoet.
Aanvankelijk gaat het opvoeden van een prikkelgevoelig kind tegen je intuïtie in.
Richt je op de krachten van je kind.
Opvoeden is een marathon, geen sprint.
Er zijn geen oplossingen die altijd werken.
Leer van je fouten.
Laat je leiden door liefde en begrip.
Geef wat werkt door aan je kind, dan wordt het voor hem/haar een manier van leven waarmee ze in de toekomst een oplossing kunnen vinden voor overweldigende situaties.

Leer objectief observeren

Om je kind goed te ondersteunen, is het van belang om objectief te observeren. Een paar vuistregels:

Neem afstand.
Observeer met compassie maar zonder empathie.
Weersta de drang om meteen alles op te lossen.
Toon begrip en steun.
Hou een dagboek bij om gedragspatronen te ontdekken. Hier zijn ook speciale gratis apps voor, met gezichtjes.
Laat je kind zelf vertellen hoe het zit.
Gebruik ikke-tekeningen en analyseer welke lichaamsdelen gedetailleerd getekend worden. Dat is voor het kind een significant lichaamsdeel.

Waarom zou je prikkels structureren…

… voor kinderen met aandachtsproblemen? Het geeft een duidelijker beeld van de dag.
… voor starre kinderen? Het deelt de dag op in aangename en minder aangename delen.
… voor angstige of snel overweldigde kinderen? Ze krijgen een idee wat ze te wachten staat.
… voor kinderen met sociaal-emotionele problemen? Ze weten wanneer ze sociale situaties kunnen verwachten en ze kunnen sociale regels leren.
… voor kinderen die exploderen? Het geeft een overzicht hoe een situatie zal verlopen.
… voor kinderen die moeite hebben met de executieve functies? Het biedt een wegwijzer voor plannen, prioriteiten stellen, tijdbeheer en andere aspecten die belangrijk zijn om taken succesvol te kunnen voltooien.

Door het structureren…

… kun je beperkte informatie aanbieden
… maak je gebruik van de kracht van beelden en woorden.
… leg je de focus op de lange termijn
… verminder je sociale en emotionele problemen
… help je ook je andere kinderen, voor wie het best pittig kan zijn om samen te leven met een prikkelgevoelig kind.

Voordat je begint:

Kijk naar wat jou zal helpen.
Pak niet teveel problemen tegelijk aan.
Betrek je kind bij het proces.
Maak het relevant.

Het Gouden Gereedschap

Stel jezelf altijd drie vragen. Dit is het Gouden Gereedschap:

Hoe kan ik dit voor mijn kind in behapbare stukken opdelen?
Kan ik afleidende stimuli (extern of intern) weghalen?
Welke visuele hulpmiddelen kan ik ontwikkelen bij deze taak?

Carolyn Dalgliesh heeft een Prikkelwerkblad ontwikkeld waarmee je prikkels kunt structureren. In het boek vind je een leeg werkblad en een ingevuld voorbeeldexemplaar.

Deel 2 - Je prikkelgevoelige kind thuis helpen

Wat kun je in je huis veranderen om de wereld van je prikkelgevoelige kind te structureren? Praktische tips:

Bied hulp bij veelvoorkomende sensorische problemen. Bepaal de belangrijkste triggers en bouw kalmerende activiteiten in.
Zorg in je inrichting voor balans met kleur. Warme, aardse kleuren geven een fijn en knus gevoel. Richt de kamer in vanuit de behoeften van je kind, niet die van jou.
Ruim op. Niet alleen de vloer, maar ook de muur.
Deel de slaapkamer in zones in. Creëer een plek waar je kind kan ontsnappen en zich kan herpakken.
Gebruik kleine, doorzichtige opbergkratten, met in elke krat afzonderlijke speelgoed: een doos voor LEGO, een doos voor autootjes, etc.
Gebruik visuele hulpmiddelen en labels. Maak daarbij gebruik van de fascinaties van je kind: Raceauto’s, prinsessen, o.i.d.

De kracht van structuur

Consistentie = comfort voor het prikkelgevoelige kind. Routines en schema’s zijn belangrijk om de dag goed door te komen. Maar het gevaar is dat kinderen te afhankelijk worden van schema’s. Daarom is het goed om – als het een tijdje goed gaat- ook hun flexibiliteit te stimuleren.

Flexibel maken: Hoe doe je dat?

Begin met iets leuks! Spring onverwacht op de fiets om een ijsje te gaan eten. Gooi de dag om, of kampeer in de woonkamer. Alles wat routine op een leuke manier verandert, werkt.
Maak een pot met keuzes in het geval van verandering. Stel dat een speelafspraak onverwacht niet doorgaat, laat een kind dan iets uit de pot trekken: naar de bieb, samen bakken, o.i.d.
Zorg voor een beloningssysteem voor momenten waarop je kind erg flexibel is.

Moeilijke momenten makkelijker maken

Je kunt veel structureren, maar toch blijft er ongestructureerde tijd over. Wat kun je dan doen? Drie magische instrumenten zijn:

De kracht van keuzes. Dit geeft het gevoel van controle weer terug.
De kunst van afleiding.
De gave van fascinatie.

Deze drie technieken kun je goed met elkaar combineren. Zo kun je moeilijke momenten zoals de ochtendspits, het huiswerk maken en klusjes doen toch wat aantrekkelijker maken.

Driftbuien

Als je kind een driftbui heeft, heeft het zichzelf niet in de hand en voelt het zich bang en onbegrepen. Wat heel belangrijk is: Blijf verbonden! Weet dat je geen slechte ouder bent. Een driftbui heeft een doel: ontlading. Het geeft belangrijke informatie. Het is een veilige manier om alles eruit te gooien.

Deel 3 - Je prikkelgevoelige kind helpen in de wereld buitenshuis

Ook buitenshuis kunnen zich veel overweldigende situaties voordoen. Zoals een bezoek aan de tandarts, de dokter, verjaardagsfeestjes, winkelen, etc. Tips:

Een goede voorbereiding is heel belangrijk.
Timing is alles: zorg dat je vroeg op een feestje bent, zodat je kind even rustig rond kan kijken voordat de andere gasten komen.
Ken de signalen van je kind.
Gebruik ook hierbij de drie magische instrumenten: de kracht van keuzes, de kunst van afleiding en de gave van fascinatie.
Stel je eigen verwachtingen bij van bijvoorbeeld feestjes.
Wissel af met je partner.

Vakantie

Het geheim voor een succesvolle vakantie is de planning. Enkele tips:

Locatie, locatie, locatie! Kies een geschikte plaats.
Maak een thuis.
Bekijk vooraf wat er in de omgeving te doen is.
Maak een gezinsreisboek.

Liefde en begrip

Anderen zullen je vaak niet begrijpen hoe het is om een prikkelgevoelig kind op te voeden. Je kunt ze wel helpen om je kind te begrijpen.

Steun voor de broers en zussen is enorm belangrijk. Enkele tips:

Erken wat zij ervaren.
Geef een naam aan het profiel van hun prikkelgevoelige broer/zus.
Geef ze genoeg tijd en aandacht.

School & thuis: Hoe kun je de leerkracht helpen?

Tips:

Doe het rustig aan. Geef de leerkracht de tijd om je kind te leren kennen.
Schets een eenvoudig beeld van je kind.
Wees beschikbaar, maar niet opdringerig.
Zorg voor consistentie op school en thuis. Als je enkele strategieën van school thuis bekrachtigt, zullen ze daar ook beter werken.

Het boek sluit af met een hoofdstuk over het krijgen van de juiste (professionele) hulp.

Recensie

Overprikkeling: Deze tijd vol prikkels is voor prikkelgevoelige kinderen niet makkelijk. Er verschijnen veel boeken over dit thema. Het boek Overprikkeld onderscheidt zich doordat het uitgaat van diagnoses; het richt zich niet op kinderen die aan enkele handvatten voldoende hebben. Juist als een kleine aanpassing niet afdoende helpt en je méér nodig hebt, dan kan dit boek daarbij helpen.

De enige kritische noot die ik wil kraken gaat over de leerstijlen. Dit komt uitgebreid aan bod, er zit ook een leerstijlenvragenlijst in het boek. De theorie van de leerstijlen is echter één van de meest hardnekkige mythes. Dit doet verder niets af aan de waarde van het boek. Het is goed leesbaar en staat vol praktische tips.

N.a.v. Dalgliesh, Carolyn. Overprikkeld – Praktische strategieën om de wereld van je prikkelgevoelige kind te structureren. (2014) Uitgeverij Hogrefe, ISBN 978 9079 729869, 173 blz., € 19,95. Het boek is te bestellen bij

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!