Wat is de invloed van ouderbetrokkenheid op het zelfgestuurde leerproces van leerlingen die werken met kindportfolio’s?

Geplaatst op 30 september 2016

Samenvatting

Zowel het gebruik van portfolio’s als zelfgestuurd leren hebben positieve effecten op de ontwikkeling van leerlingen: meer zelfvertrouwen, betere zelfregulatie, hogere prestaties.
Bovendien kunnen portfolio’s zelfgestuurd leren bevorderen.
Welke invloed ouderbetrokkenheid daarop heeft, daar heeft onderzoek nog geen antwoord op. We weten wel dat ouderbetrokkenheid een positief effect heeft als deze de ontwikkeling van de kinderen direct stimuleert. Een motiverende rol van ouders kan het zelfgestuurd leren met portfolio’s dus bevorderen.

Zelfgestuurd leren

Als kinderen hun eigen leerproces sturen, wordt van hen verwacht dat ze dit actief doen en zelf op zoek gaan naar nieuwe kennis en vaardigheden. Daarbij kan de leeromgeving een stimulerende rol spelen, bijvoorbeeld door aanwezigheid van informatiebronnen en internet. Een stimulerende leeromgeving kan kinderen helpen om zelfgestuurd te gaan leren.

Er zijn aanwijzingen dat zelfgestuurd leren leidt tot een hogere leeropbrengst. Kinderen die zelfgestuurd leren, scoren hoger op gestandaardiseerde testen dan kinderen die op een traditionele manier onderwezen zijn. Zelfgestuurd leren door kinderen zorgt voor hogere prestaties, meer zelfvertrouwen en veranderingen in werkgedrag. Kinderen nemen onder andere meer verantwoordelijkheid, worden onafhankelijk en leren te plannen.

Portfolio’s

In een portfolio kiezen kinderen wat zij willen laten zien van hun schoolwerk, vaardigheden en interesses. Verscheidene studies wijzen uit dat het werken met portfolio’s positieve effecten heeft op de leerlingen. Portfolio’s stimuleren kinderen te reflecteren op hun werk, volgende stappen te zetten in hun leerproces en zichzelf doelen te stellen.

Wanneer kinderen een portfolio gebruiken zorgt dat voor een gevoel van trots en een grotere intrinsieke motivatie, en kunnen ze zichzelf steeds beter evalueren. Doordat de kinderen zelf hun portfolio bijhouden, hebben ze meer controle over de toetsingsprocedure en zijn ze minder bang voor een beoordeling.
De laatste jaren is het e-portfolio, ofwel het digitale portfolio, in opkomst. Deze vergemakkelijkt het verzamelen en laten zien van schoolwerk, in vergelijking met de papieren versie. Uit een reviewstudie, in opdracht van NRO, blijkt dat het gebruik van e-portfolio’s zorgt voor verbetering van de schrijfvaardigheden van kinderen (inhoud van de tekst, spelling, grammatica, gebruik van interpunctie). Bovendien neemt de zelfregulatie van kinderen toe, ontwikkelen zij feedbackvaardigheden en groeien zij in hun zelfvertrouwen.

Invloed van ouderbetrokkenheid

Onderzoek dat specifiek gericht is op de invloed van ouderbetrokkenheid op het zelfgestuurde leerproces van kinderen met betrekking tot kindportfolio’s, hebben we niet aangetroffen. Wel is bekend dat wanneer ouders een ondersteunend en stimulerend gezinsklimaat bieden, dit het leerproces van kinderen bevordert.

Ouders kunnen hun kinderen dus ook motiveren bij het werken aan hun portfolio.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anne Luc van der Vegt en Angela de Jong
Vraagsteller: Stagiair basisschool
Referentie: Kennisrotonde. (2016). Wat is de invloed van ouderbetrokkenheid op het zelfgestuurde leerproces van leerlingen die werken met kindportfolio’s? (KR.045).

Vraag

Wat is de invloed van ouderbetrokkenheid op het zelfgestuurde leerproces van leerlingen die werken met kindportfolio’s?

De vraag is gesteld vanuit een basisschool die bezig is met het ontwerpen en ontwikkelen van ‘zelfgestuurde’ portfolio’s. Daarbij bepalen kinderen zelf welke werkjes worden opgenomen in hun portfolio, om te laten zien wat hun talenten zijn en hoe ze hun doelen willen behalen.
Voor de beantwoording van deze vraag is onderzoek op drie terreinen relevant: invloed van zelfgestuurd leren, de invloed van portfolio’s en de invloed van ouderbetrokkenheid. We bespreken de belangrijkste conclusies uit deze drie terreinen van onderzoek.

Kort antwoord

Een portfolio geeft kinderen de ruimte keuzes te maken over wat zij willen laten zien en daarmee waarop zij beoordeeld willen worden. Dit heeft positieve effecten op de leerling: verbetering van schoolse vaardigheden, zelfregulatie en zelfvertrouwen. Bovendien kunnen onderwijsgevenden het gebruik van portfolio’s inzetten om zelfgestuurd leren te stimuleren. Ook zelfgestuurd leren heeft positieve effecten op de ontwikkeling van leerlingen: hogere prestaties, meer zelfvertrouwen en veranderingen in werkgedrag.

Wat betreft de rol van de ouders: er is geen specifiek onderzoek bekend naar de rol van ouderbetrokkenheid bij portfoliogebruik, maar we weten wel dat ouders een positief effect hebben, als hun betrokkenheid direct gericht is op het stimuleren van de ontwikkeling van de kinderen.

Toelichting antwoord

Zelfgestuurd leren in een stimulerende leeromgeving

Als kinderen hun eigen leerproces sturen, wordt van hen verwacht dat ze een actieve rol aannemen en zelf op zoek gaan naar nieuwe kennis en vaardigheden.,Daarbij kan de leeromgeving een stimulerende rol spelen, bijvoorbeeld door aanwezigheid van informatiebronnen en internet (Thomas & Brown, 2011; 2014). Een stimulerende leeromgeving kan bevorderen dat kinderen zelfgestuurd gaan leren.

Er zijn aanwijzingen dat zelfgestuurd leren leidt tot een hogere leeropbrengst. Geier en collega’s (2008) toonden aan dat kinderen die zelfgestuurd leerden hoger scoorden op gestandaardiseerde testen dan kinderen die op een traditionele manier onderwezen zijn. Het zelfgestuurd leren in dit onderzoek houdt in dat kinderen zelf op onderzoek uitgaan, gedreven door hun interesses en vragen. Ook in een reviewstudie van Thomas (2000) wordt op basis van verschillende onderzoeken de conclusie getrokken dat zelfgestuurd leren door kinderen zorgt voor hogere prestaties, meer zelfvertrouwen en veranderingen in werkgedrag. Kinderen nemen onder andere meer verantwoordelijk, worden onafhankelijk en leren te plannen.

Effecten van het werken met portfolio’s

In een portfolio kiezen kinderen wat zij willen laten zien van hun schoolwerk, vaardigheden en interesses. Portfolio’s worden beschreven als een authentieke manier van testen, waarmee het leerproces van een kind weergegeven kan worden (Calcutt & Helms, 2014; Tanner, 2001). Het stimuleert kinderen te reflecteren op hun werk, volgende stappen te zetten in hun leerproces en zichzelf doelen te stellen (Baas, 2016).

Verscheidene studies wijzen uit dat het werken met portfolio’s positieve effecten heeft op de leerlingen. Daarbij is ook gekeken naar de rol van zelfgestuurd leren. Sins en Cornelisse (2013) tonen aan dat een (digitaal) portfolio zelfgestuurd leren kan stimuleren.  Calcutt en Helms (2014) hebben een onderzoek uitgevoerd in basisscholen onder kinderen, ouders en leraren naar verschillende testinstrumenten. Zij concludeerden dat het gebruik van een portfolio door kinderen zorgt voor een gevoel van trots, groei in de vaardigheid om zichzelf te evalueren en een grotere intrinsieke motivatie. Doordat de kinderen zelf hun portfolio bijhouden hebben ze meer controle over de toetsingsprocedure en zijn kinderen minder bang voor een beoordeling (Calcutt & Helms, 2014).

De laatste jaren is het e-portfolio, ofwel het digitale portfolio, in opkomst. Deze vergemakkelijken het gebruik van het verzamelen en laten zien van schoolwerk, in vergelijking met de papieren versie. Inmiddels is er een review studie verricht, in opdracht van NRO, onder andere naar de relatie tussen het gebruik van e-portfolio’s en verschillende aspecten van leren van leerlingen hebben onderzocht (Baas, 2016). In de reviewstudie zijn vijf studies gevonden die aantonen dat het gebruik van e-portfolio’s zorgt voor verbetering van de schrijfvaardigheden van kinderen (inhoud van de tekst, spelling, grammatica, gebruik van interpunctie). Bovendien neemt de zelfregulatie van kinderen toe, ontwikkelen zij feedbackvaardigheden en groeien zij in hun zelfvertrouwen.

Invloed van ouderbetrokkenheid

Naast de invloed van een stimulerende leeromgeving die nodig is om leerlingen zelfgestuurd te laten werken, zijn ouders een bron van stimulatie in de thuiscontext. Als ouders een ondersteunend en stimulerend gezinsklimaat bieden wordt het leerproces van kinderen vergroot (Desforges & Abouchaar, 2003; Obeidat & Al-Hassan, 2009; Prins, Wienke, & van Rooijen, 2003).

In de overzichtsstudies van Bakker en collega’s (2013) en Desforges en Abouchaar (2003) worden activiteiten benoemd die het gezinsklimaat stimulerend maken: samen lezen, bezoek aan bibliotheek, het doen van educatieve spelletjes met cijfers en letters, rijmen en zingen en versterken van het positieve zelfbeeld door het uiten van hoge verwachtingen.  Ouders zijn dus een bron van motivatie voor kinderen om te werken aan hun leerproces. Studies die in het bijzonder gericht zijn op de invloed van ouderbetrokkenheid op het werken met portfolio’s hebben we niet gevonden. Op basis van wat we in het algemeen weten over de invloed van ouderbetrokkenheid, kunnen we ervan uitgaan dat ouders een hun kinderen ook kunnen motiveren bij het werken aan hun portfolio.

Conclusie

Er zijn verscheidene relevante studies gedaan naar 1) invloed van zelfgestuurd leren binnen een stimulerende leeromgeving, 2) de invloed van portfolio’s, 3) de invloed van ouderbetrokkenheid. Uit dit onderzoek blijkt dat deze alle drie positieve invloed kunnen hebben op het leerproces van kinderen: een stimulerende leeromgeving zet aan tot zelfgestuurd leren, het gebruik van een (e-)portfolio daarbij heeft positieve effecten op de ontwikkeling van de leerling, zoals schoolse vaardigheden, zelfregulatie en zelfvertrouwen. Een motiverende rol van ouders kan dit nog versterken.

Onderzoek dat specifiek gericht is op de invloed van ouderbetrokkenheid op het zelfgestuurde leerproces van kinderen met betrekking tot kindportfolio’s, hebben we niet aangetroffen.

Geraadpleegde bronnen

• Baas, D. (2016). Reviewstudie naar de effectiviteit van het gebruik van e-portfolio’s in het basisonderwijs. https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2016/09/Reviewstudie-naar-de-effectiviteit-van-het-gebruik-van-e-portfolios-in-het-basisonderwijs.pdf
• Bakker, J., Denessen, E., Dennissen, M. & Oolbekkink-Marchand, H. (2013). Leraren en ouderbetrokkenheid. Een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol die leraren daarbij kunnen vervullen. Nijmegen: Radboud Universiteit. http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/121840/121840-OA.pdf?sequence=1
• Calcutt, Z. A. & Helms , C. L. (2014). Finding the Balance with Student Assessments. Masters of Arts in Education ActionResearch Papers, 89, 1-37. http://sophia.stkate.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1088&context=maed
• Desforges, C., & Abouchaar, A. (2003). The impact of parental involvement, parental support and family education on pupil achievements and adjustment: a literature review. Research Report, 443, 1-110.  http://bgfl.org/bgfl/custom/files_uploaded/uploaded_resources/18617/Desforges.pdf
• Geier, R., Blumenfeld, P. C., Marx, R. W., Krajcik, J. S., Fishman, B., Soloway, E., & Clay-Chambers, J. (2008). Standardized test outcomes for students engaged in inquiry-based curricula in the context of urban reform. Journal of Research in Science Teaching, 45, 922–39. doi:10.1002/tea.20248
• Obeidat, O. M., & Al-Hassan, S. M. (2009). School-parent-community partnerships: the experience of teachers who received the queen rania award for excellence in education in the Hashemite Kingdom of Jordan. The School Community Journal, 19, 119-136. 
• Prins, D., Wienke, D., & van Rooijen, K. (2003). Ouderbetrokkenheid in het onderwijs. Nederlands Jeugdinstituut (NJI), 1-15.  http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Ouderbetrokkenheid-in-het-onderwijs.pdf
• Sins, P., & Cornelisse, S. (2013). Effecten van Papieren Versus Digitaal Portfolio op Zelfregulerend Leren van Leerlingen in het Voortgezet Onderwijs.  http://www.daltononderzoek.nl/sites/default/files/2013_01_08_voorstel_artikel_NIOC_Sins.pdf
• Tanner, D. E. (2001). Authentic assessment: A solution, or part of the problem? The High School Journal, 85(1), 24-29.
• Thomas, J. W. (2000). A review of research on project-based learning.  http://www. bobpearlman.org/BestPractices/PBL Research.pdf
• Thomas, D., & Brown, J. S. (2011). A new culture of learning: cultivating the imagination for a world of constant change. Createspace Independent Publishing Platform.
• Thomas, D., & Brown, J. S. (2014). Exploring the social age & the new culture of learning. Lifewide Magazine, 11, 1-52. http://www.lifewidemagazine.co.uk/uploads/1/0/8/4/10842717/lifewide_magazine_11.pdf#page=10

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!