Spontaan spellen, mondelinge taalvaardigheden en woordenschat

Met spontaan spellen verleid je jonge kinderen om te schrijven. Het is een effectieve manier om de taalvaardigheden van jonge kinderen te versterken. Zoals in het eerste artikel beschreven, heeft spontaan spellen een positief effect op de kennis en vaardigheden van beginnende geletterdheid. Ook op de langere termijn zijn positieve effecten zichtbaar: kinderen die in hun vroege jaren gestimuleerd werden om spontaan te spellen, blijken onder andere betere leesvaardigheden te hebben ontwikkeld.

Mondelinge taalvaardigheden

Spontaan spellen leent zich ook goed om de mondelinge taalvaardigheden van jonge kinderen te bevorderen. Niet alleen het spontaan spellen zelf stimuleert de mondelinge taalvaardigheid, ook activiteiten rond schrijven kunnen hieraan bijdragen. Spontaan spellen draagt tevens bij aan het vergroten van de woordenschat. In dit artikel lees je hier meer over.

Eerst praten, dan schrijven

Bij spontaan spellen gaat het erom dat je jonge kinderen uitnodigt om te schrijven. Je creëert situaties en zoekt naar aanleidingen waarin geschreven kan worden. Laat kinderen eerst verhalen bedenken en vertellen, en nodig ze vervolgens uit om te schrijven. Zo leren ze direct over het verband tussen gesproken en geschreven taal (Quinn, 2017; The Writing for Pleasure Center, 2021; Wheatley et al., 2016).

Om woorden, zinnen of een tekst te kunnen schrijven, moet je eerst de mondelinge taal hebben (The Writing for Pleasure Center, 2021). Daarom is het van belang dat kinderen eerst de gelegenheid krijgen om met elkaar te spreken over bijvoorbeeld gebeurtenissen en ervaringen, voordat ze gaan schrijven. Door dit te faciliteren, worden mondelinge taalvaardigheden gestimuleerd. Praten leer je immers door veel te praten, net zoals je lezen leert door leeskilometers te maken.

Voor het schrijven

Elk kind heeft iets te vertellen (Van Til & Bruggink, 2019; Wentzel, 2023). Door kinderen voorafgaand aan het schrijven met elkaar te laten spreken, genereren ze ideeën om over te schrijven. Het is sterk af te raden om kinderen 'zomaar' te laten beginnen met schrijven. Ze moeten iets hebben om over te schrijven, zorg dus altijd voor een schrijfaanleiding. Deze schrijfaanleiding kan een gebeurtenis zijn, een eigen ervaring of een prentenboek. Zorg ervoor dat het onderwerp geschikt is. Een geschikt onderwerp is een onderwerp waar elk kind ervaring mee heeft (gehad), zoals zwemmen. Dit onderwerp is te verkiezen boven ‘de zee’, want niet elk kind is wel eens bij de zee geweest.

Je stelt vragen om interacties tussen kinderen uit te lokken en je vraagt door waar nodig. Je toont interesse in de verhalen die kinderen te vertellen hebben, om een sfeer te creëren waarin kinderen nieuwsgierig zijn naar elkaars inbreng.

Na het schrijven

Bij spontaan spellen stimuleer je jonge kinderen om zelf klanken en letters te onderzoeken. Je ondersteunt hen bij het opdoen van kennis over geschreven taal en legt hen dus niet de correcte spelling en spellingregels op. Door middel van het voeren van gesprekken met kinderen, leren ze reflecteren op hun eigen geschreven tekst en krijgen ze inzicht in de regels van geschreven taal. Je stelt vragen en lokt interacties uit die kinderen laten nadenken over de klank-tekenkoppeling. Je stimuleert hen om na te denken over hun eigen geschreven tekst en laat gemaakte keuzes uitleggen (Albuquerque & Martins, 2020).

Stimuleer jonge kinderen om zelf klanken en letters te onderzoeken.

Hoe kan zo’n gesprek rond een geschreven tekst van een kind eruit zien?

Aanleiding: kinderen hebben een tekening gemaakt over hun vakantie. Ze schrijven hier een woord of zin bij. De activiteit is bedoeld om te laten experimenteren met spontaan spellen, terwijl jij hen begeleidt.

Een van de kinderen heeft het strand en de zee getekend.

Je gaat bij het kind zitten en start een gesprek. Je geeft aan wat je ziet en nodigt het kind uit om hier meer over te vertellen. Bijvoorbeeld: 'Ik zie het strand en de zee. Kun je me vertellen wat je hier hebt geschreven?' Het kind geeft aan dat er staat: Hier staat 'ik zwem in de zee'. Een mogelijke vervolgvraag kan zijn: 'Hoe wist je welke letters je moest gebruiken?' Eventueel kun je het kind wijzen op een alfabetposter voor de schrijfwijze van een aantal letters. Doe dit alleen als de situatie zich hiervoor leent, bijvoorbeeld als het kind aangeeft niet precies te weten welke letters er bij het woord horen.

Geef feedback gericht op het proces. 'Ik zie dat je heel goed naar de klanken hebt geluisterd' of 'Ik zie dat je hier zwm hebt geschreven. Welke klank mist er nog tussen zw en m?' Door geregeld gesprekken te voeren met kinderen over hun eigen werk, vergroten ze hun inzicht in de relatie tussen gesproken en geschreven taal (Albuquerque & Martins, 2020).

Interacties tijdens spel

Interacties tussen jonge kinderen dragen bij aan het vergroten van de betrokkenheid. Spel leent zich goed om te communiceren over gesproken taal. Er doen zich talloze spelsituaties voor waarin geschreven taal een rol kan spelen. De gesprekken die kinderen onderling voeren over woorden en teksten, kunnen er vervolgens toe leiden dat kinderen gaan schrijven. Gesprekken in ongedwongen spelsituaties hebben een positieve invloed op de motivatie van kinderen om te gaan schrijven (International Literacy Association, 2018). Jonge kinderen leren met en van elkaar, zoals in onderstaand voorbeeld:

Bij de dierenarts

In de dierenartsenpraktijk spelen Adam en Tess dierenarts en dierenartsassistent. James komt naar de praktijk met zijn zieke hond. Adam en Tess bespreken wat de hond nodig heeft en geven hem een spuit. Na het dierenartsbezoek krijgt James van de dierenartsassistent een recept mee. Een keer per dag moet de hond een pil en hij moet extra water drinken. Tess schrijft het recept. Adam geeft aan dat zijn naam er nog boven moet, want hij is de dierenarts die de hond geholpen heeft. ‘Hoe schrijf je jouw naam?’ vraagt Tess. Adam geeft Tess aanwijzingen en helpt waar nodig.

Interactie over de schrijfsels stimuleert het spontane spellen.

Woordenschat

Jonge kinderen die spontaan spellen, blijken hun woordenschat uit te breiden. Ze leren nieuwe woorden door de gesprekken die gevoerd worden. Ze merken nieuwe woorden op die ze tegenkomen en praten hierover met anderen. Deze woorden gebruiken ze weer in hun eigen teksten (Temple et al., 2013).  

Ook Schrodt et al. (2019) bevestigen in hun onderzoek dat spontaan spellen leidt tot uitbreiding van de woordenschat. Jonge kinderen blijken originelere woorden te gebruiken in hun tekst. Ook wees ditzelfde onderzoek uit dat kinderen die meer gelegenheid kregen om spontaan te spellen, langere woorden gebruiken (van tenminste 5 letters), dan kinderen die maar weinig gestimuleerd werden. Het gebruik van originele en langere woorden kan volgens Schrodt et al. verklaard worden door enerzijds het zelfvertrouwen dat jonge kinderen hebben om woorden die ze kennen te verklanken.

Anderzijds heeft deze groep kinderen door het spontaan spellen betere fijnmotorische vaardigheden ontwikkeld, waardoor ze vloeiender schrijven. Doordat het schrijven minder inspanning vraagt, is er meer cognitieve ruimte om de aandacht te vestigen op de woorden en het hun kennis van taal om ideeën op papier te zetten.

In dit tweede deel van deze reeks is beschreven hoe spontaan spellen kan bijdragen aan de ontwikkeling van mondelinge taalvaardigheden en het vergroten van de woordenschat. In deel 3 lees je meer over de positieve effecten van spontaan spellen op sociaal-emotioneel vlak.

Literatuur

• Albuquerque, A., & Martins, M. A. (2020). Invented spelling activities in kindergarten: the role of instructional scaffolding and collaborative learning. International Journal Of Early Years Education, 29(1), 96–113. https://doi.org/10.1080/09669760.2020.1760085
• International Literacy Association. (2018). What effective pre-k literacy instruction looks like (Literacy leadership brief). Geraadpleegd op 13 september 2023, van https://www.literacyworldwide.org/docs/default-source/where-we-stand/ila-what-effective-pre-k-literacy-instruction-looks-like.pdf
• Quinn, M. (2017). Theoretical Understandings and Empirical Approaches to the Measurement of Children's Early Composing.[Dissertation, Georgia State University]. Geraadpleegd op 16 maart 2023, van https://scholarworks.gsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1033&context=ece_diss
• Temple, C., Nathan, R., & Temple, C. (2013). The Beginnings of Writing. Pearson.
• The Writing for Pleasure Center (2021). How important is talking for writing? Geraadpleegd op 3 februari 2025 via https://writing4pleasure.com/wp-content/uploads/2021/08/how-important-is-talk-for-writing.pdf
• Wheatley, B. C., Gerde, H. K., & Cabell, S. Q. (2016). Integrating early writing into scienceinstruction in preschool. The Reading Teacher, 70(1), 83–92. https://doi.org/10.1002/trtr.1470
• Van Til, H. & Bruggink, M. (2019) Alle kleuters hebben iets te vertellen. Tijdschrift MeerTaal (6), 2, 23-25.
• Wentzel, M. (2023). Ieder kind heeft iets te vertellen. Betekenisvol taalonderwijs vanuit de eigen ervaring van kinderen.Taalvorming. Geraadpleegd 7 februari 2025 via https://www.taalvorming.nl/wp-content/uploads/2023/02/Artikel-Ieder-kind-heeft-iets-te-vertellen-Merlijn-Wentzel.pdf