Welke principes van het dalton- en freinetonderwijs zijn inzetbaar om volwassenen les te geven?

Geplaatst op 7 juni 2021

Het daltononderwijs en het freinetonderwijs delen drie principes: een eigen leerroute, praktijkgericht leren en samenwerkend leren. Deze drie principes bieden handvatten om het NT1 volwassenenonderwijs op een andere wijze te structuren. Deze werkwijze doet recht aan de niveauverschillen van de deelnemers en schept mogelijkheden om gelijkwaardige leertrajecten voor de gemêleerde groep deelnemers te organiseren. Hoewel de impact van het dalton- en freinetonderwijs niet is aangetoond, lijken deze overeenkomstige elementen inzetbaar in de volwasseneneducatie.

Het dalton- en het freinetonderwijs komen vooral in het primair onderwijs voor. Deze vormen van traditioneel vernieuwingsonderwijs dagen leerlingen uit op een andere manier te leren. Een manier die beter aansluit bij hun interesses, mogelijkheden en behoeften.

Onderwijsprincipes daltononderwijs

Volgens de Nederlandse Dalton Vereniging is het daltononderwijs gebaseerd op vijf kernwaarden:

samenwerking;
vrijheid en verantwoordelijkheid;
effectiviteit;
zelfstandigheid en
reflectie.

Lerenden en docenten werken op een gestructureerde en natuurlijke wijze samen. Ze leren van en met elkaar. De lerenden krijgen de vrijheid om keuzes te maken en op een eigen wijze werkzaamheden uit te voeren. Hierbij speelt het leren van ervaringen een belangrijke rol. Ook leren ze verantwoordelijkheid voor hun omgeving en henzelf te dragen.

Een effectieve inzet van menskracht, middelen en tijd staat centraal. Door lerenden een taak te geven die ze zelf plannen en uitvoeren, wordt het onderwijs effectiever. Hierbij is zelfsturing belangrijk. Lerenden denken na over hun gedrag en hun werk, net zoals docenten reflecteren op hun handelen en op de kwaliteit van het onderwijs.

Onderwijsprincipes freinetonderwijs

Het freinetonderwijs heeft een emancipatoir karakter. Lerenden wordt bewust gemaakt dat ze hun samenleving kunnen veranderen. Uitgangspunten zijn onderzoekend en ontdekkend leren en ervaringsgericht werken. De Vereniging voor freinetpedagogie onderscheidt drie principes:

ervaringen en leervragen;
burgerschapsvorming in de praktijk en
leren van anderen.

De ervaringen en leervragen van de lerenden zijn uitgangspunt voor het onderwijs. De lerenden organiseren samen met de docent het klassenleven. Ze leren van ervaringen en kennis van andere lerenden, mensen en culturen. De docent zorgt ervoor dat het geleerde wordt geborgd en zorgt daarnaast voor structuur en diepte.

Overeenkomstige elementen van een leeromgeving

Het dalton- en het freinetonderwijs hanteren hun eigen principes, waarbij in elk geval drie overeenkomstige elementen van een leeromgeving centraal staan: eigen leerroute, praktijkgericht leren en samenwerkend leren. Ondanks dat de impact van beide onderwijsvormen niet direct is aangetoond, kunnen deze elementen van betekenis zijn voor de organisatie van het volwassenenonderwijs.

Eigen leerroute

Door inzet van het VUT-model (voorbereiden, uitvoeren en terugkijken) kan een individuele leerroute voor de deelnemers worden uitgezet. De docent stelt samen met de deelnemers doelen vast en geeft ze directe instructie. Vervolgens gaan de deelnemers in de eigen praktijk aan het werk. Ten slotte kijken ze terug op hun werk, ze reflecteren op wat ze hebben gedaan en wordt hun inzet beloond.

Praktijkgericht leren

Juist de praktijk is van belang bij het leren van volwassenen. Hoe meer mogelijkheden de deelnemers krijgen om het geleerde toe te passen in hun eigen praktijk, hoe beter. Daar doen ze ervaringen op en kunnen ze ontdekkend leren. Werkwijzen die hierbij passen zijn het organiseren van buitenschools taalcontact en begeleiding in de vorm van mentoring of peer support.

Samenwerkend leren

Voor taalleren is interactie belangrijk. Onder meer door samenwerkend leren kunnen volwassenen in groepen sociale en taalvaardigheden aanleren. Hierdoor verbeteren ze hun leerresultaten en mondelinge vaardigheden. Ook de motivatie van deelnemers stijgt.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Maurice de Greef (Kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: Coördinator NT1
Geraadpleegde expert: Patrick Sins (Lector)

Vraag

Welke principes van het dalton- en freinetonderwijs zijn als efficiënte werkwijze inzetbaar om groepen volwassen deelnemers van verschillende niveaus op verschillende basisvaardigheden les te geven gericht op het vergroten van het leerresultaat?

Kort antwoord

Hoewel de impact van het dalton- en freinetonderwijs niet is aangetoond lijken de overeenkomstige elementen een mogelijk kader te bieden voor een alternatieve organisatievorm voor het NT1-onderwijs. De combinatie van deze drie overeenkomstige elementen biedt handvatten om het NT1 volwassenenonderwijs op een andere wijze te structuren. Een wijze die toch recht doet aan de niveauverschillen van de deelnemers en mogelijkheden biedt om de gelijkwaardige leertrajecten voor de gemêleerde groep deelnemers te organiseren. Deze elementen zijn: eigen leerroute, praktijkgericht en samenwerkend leren. Om dit op efficiënte werkwijze te realiseren, kunnen docenten het VUT-model toepassen, waarbij de (verlengde) intake en evaluatie op vaste momenten kunnen plaatsvinden. Tijdens de uitvoering kan men dan voor de lerenden momenten plannen, dat men in de praktijk (buiten de les) aan de slag gaat of gezamenlijk aan een taak of opdracht werkt.

Toelichting antwoord

Zowel het dalton- als het freinetonderwijs behoren in Nederland tot de vormen van het traditionele vernieuwingsonderwijs. We zien deze scholen met name in het primair onderwijs. Van dalton- en freinetonderwijs kan verwacht worden, dat ze de lerenden uitdagen op een andere manier te leren zodat er beter wordt aangesloten bij de interesses, mogelijkheden en behoeften van de lerende zelf.

Onderwijsprincipes dalton- en freinetonderwijs

De Nederlandse Dalton Vereniging (2020) geeft aan, dat het daltononderwijs gebaseerd is op vijf kernwaarden, te weten:

Samenwerking
Lerenden en docenten leven en werken samen op een gestructureerde en natuurlijke wijze. Ze leren iets van en met elkaar.
Vrijheid en verantwoordelijkheid
De lerenden krijgen de vrijheid om eigen keuzes te maken en op een eigen wijze werkzaamheden uit te voeren en die te organiseren. Volgens Van der Ploeg (2010) speelt hierbij het leren van ervaringen een belangrijke rol. Ook leert men hierbij verantwoordelijkheid voor zijn omgeving en zichzelf te dragen.
Effectiviteit
Een effectieve inzet van menskracht, middelen en tijd staat centraal. Door lerenden een taak te geven, waar ze verantwoordelijk voor zijn en die ze zelf plannen en uitvoeren, wordt het onderwijs effectiever.
Zelfstandigheid
De deelnemer leert zelfsturend in lessituaties, waarbij hij of zij zelf beslissingen kan nemen.
Reflectie
Lerenden denken na over het eigen gedrag en het eigen werk. Ze reflecteren op het werken in de klas net als docenten op hun praktijk en handelen reflecteren en de school op de kwaliteit van het onderwijs.

Binnen het daltononderwijs gaat het om een andere organisatie van het onderwijs, die concreet wordt vormgegeven op basis van deze kernwaarden. Lerenden werken aan een taak die ze in hun eigen tempo, ongestoord kunnen maken met hulp van anderen. Dit vertoont overeenkomsten met de uitgangspunten van het freinetonderwijs. Het freinetonderwijs gaat uit van een emancipatoir karakter, waarbij lerenden een stem wordt gegeven door ze bewust te maken dat ze hun samenleving kunnen veranderen. Leren wordt dan als werk gezien, waarbij onderzoekend en ontdekkend leren naast ervaringsgericht werken centraal staan. Volgens de Vereniging voor freinetpedagogie (2020) kent het freinetonderwijs drie principes:

Ervaringen en leervragen
De ervaringen en leervragen van de lerenden zijn uitgangspunt voor het onderwijs.
Burgerschapsvorming in de praktijk
De lerenden organiseren samen met de docent het klassenleven.
Leren van anderen
Lerenden leren van ervaringen en kennis van andere lerenden, mensen en culturen. De docent zorgt ervoor dat het geleerde wordt geborgd en zorgt daarnaast voor structuur en diepte.

Beide onderwijsvormen hanteren hun eigen principes, waarbij in ieder geval de volgende drie overeenkomstige elementen van een leeromgeving centraal staan:

eigen leerroute (zie principe 3 en 4 van het daltononderwijs en 1 van het freinetonderwijs);
praktijkgericht (zie principe 2 van het daltononderwijs en 2 van het freinetonderwijs);
samenwerkend leren (zie principe 1 van het daltononderwijs en 3 van het freinetonderwijs).

Impact dalton- en freinetonderwijs

Onderzoek naar het effect van het dalton- en freinetonderwijs op de leerprestatie is schaars en laat geen eenduidig beeld zien. Onderzoek van Sins en Van der Zee (2015) onder 57 basisscholen laat zien, dat er geen verschillen zijn tussen daltonscholen en traditionele scholen voor wat betreft taal-, lees- en rekenprestaties, de mate van welbevinden, cognitief zelfvertrouwen en taakmotivatie en de score op burgerschapscompetenties. Ook geven de reeds gerealiseerde onderzoeken naar de effectiviteit van vernieuwingsonderwijs (waaronder het daltononderwijs) geen eenduidig beeld van de effectiviteit.

Daarnaast is er specifiek naar de impact van het freinetonderwijs vrij weinig onderzoek gedaan. Vraag is of de drie overeenkomstige elementen van beide soorten onderwijs (het bepalen van de eigen leerroute, de praktijk centraal en samenwerkend leren) wel kunnen worden toegepast in het volwassenenonderwijs.

Uitgangspunten dalton- en freinetonderwijs voor NT1-onderwijs

Ondanks dat de impact van het dalton- en freinetonderwijs niet direct kan worden aangetoond zou het interessant kunnen zijn om te kijken of de drie eerdergenoemde overeenkomstige elementen van beide onderwijsvormen (eigen leerroute, praktijkgericht en samenwerkend leren) wel van betekenis zouden kunnen zijn in het organiseren van het volwassenenonderwijs.
Een mogelijk antwoord op deze vraag is een combinatie van 3 werkwijzen:

Eigen leerroute door het VUT-model
Door inzet van het VUT-model kan een individuele leerroute voor de deelnemer worden uitgezet (Kennisrotonde 2019). In drie fasen (Voorbereiden, Uitvoeren en Terugkijken) gaat de deelnemer aan de slag. Nadat men in de eerste fase samen met de deelnemers doelen heeft vastgesteld en ze vervolgens een directe instructie heeft gegeven, gaat de deelnemer in de tweede fase in de eigen praktijk aan het werk. Ten slotte wordt in de derde fase gereflecteerd op wat er is gedaan en wordt de inzet ook beloond.
Momenten van praktijk- en afstandsleren
Onderzoek laat zien, dat juist de praktijk van belang is bij het leren van volwassenen. Lupi et al. (2010) tonen door onderzoek onder 995 deelnemers van trajecten taal-, basis- en digitale vaardigheden in acht landen aan, dat deelnemers betere vaardigheden krijgen door met name de transfermogelijkheden. Oftewel de mogelijkheden die ze krijgen om het geleerde toe te passen in de praktijk en dus hun eigen praktijk centraal te stellen, daar ervaringen te kunnen opdoen en ontdekkend te kunnen leren. Mogelijke werkwijzen om de leermomenten in de praktijk vorm te geven zijn onder andere het organiseren van buitenschools taalcontact op oefenplekken en de begeleiding in de vorm van mentoring of peer support (Kennisrotonde 2020a).
Gezamenlijke momenten van samenwerkend leren
Voor taalleren is interactie belangrijk. Onder andere door samenwerkend leren kunnen volwassenen in groepen sociale en taalvaardigheden aanleren. Hierdoor worden de leerresultaten, mondelinge vaardigheden en motivatie van deelnemers verbeterd (Kennisrotonde, 2020b). Mogelijke vormen zijn Team Based Learning (TBL), the flipped classroom (deels in aangepaste vorm) of de Total Physical Response Methode (TPR) (Kennisrotonde, 2020b).

Vraag is hoe men op een gestandaardiseerde wijze les kan geven aan een gemêleerde groep volwassen NT1-deelnemers met verschillende niveaus. De combinatie van deze drie werkwijzen (gebaseerd op overeenkomstige elementen van het dalton- en freinetonderwijs) biedt handvaten om het NT1 volwassenenonderwijs op een andere wijze te structuren, die toch recht doet aan de niveauverschillen van de deelnemers en mogelijkheden biedt om gelijkwaardige leertrajecten voor de gemêleerde groep deelnemers te organiseren.