Interpersoonlijk perspectief op de ontwikkeling van expertise van leraren

Geplaatst op 1 juni 2016

In het Nederlandse Voortgezet Onderwijs is er in bepaalde vakken een tekort aan docenten. Dit wordt enerzijds veroorzaakt doordat er weinig instroom is van nieuwe docenten terwijl de ‘oude garde’ de komende jaren pensioneert, anderzijds wordt dit tekort veroorzaakt doordat leraren het onderwijs verlaten. Deze groep docenten is veelal minder tevreden over hun baan in het onderwijs.

Uit eerder onderzoek is gebleken dat docenten meer plezier in hun werk hebben als het klasklimaat goed is. De kwaliteit van het klasklimaat is ook voor leerlingen belangrijk vanwege de bijdrage die het levert aan de leeropbrengsten van de leerlingen.

Voor een goed klasklimaat is de relatie van de docent met de leerlingen een bepalende factor (evenals de relatie tussen leerlingen onderling). Voor een goede relatie met leerlingen hebben docenten expertise nodig. In dit aandachtsgebied wordt de ontwikkeling van deze interpersoonlijke expertise in verschillende fasen van de loopbaan van docenten bestudeerd.

Expertise wordt gedefinieerd aan de hand van drie aspecten, te weten: kennis, gedrag, en professionele identiteit. In elk van de drie deelprojecten waaruit het aandachtsgebied bestaat, staat een van de drie expertise-aspecten centraal.

Drie jaar lang worden docenten met een verschillend ervaringsniveau (1-3 jaar, 8-10 jaar, en meer dan 20 jaar) gevolgd. Gebaseerd op de principes van de dynamische systeem theorie zullen kennis, identiteit, en gedrag onderzocht worden op twee tijdniveaus die aan elkaar gerelateerd worden: de ontwikkeling op een moment-tot-moment (micro-, dagelijks) niveau en de ontwikkeling op een lange termijn (macro-, jaarlijks) niveau. Daardoor kan duidelijk worden hoe het denken en handelen in de dagelijkse onderwijspraktijk bijdraagt aan de ontwikkeling van bekwaamheden bij docenten, maar ook hoe deze bekwaamheden de dagelijkse onderwijspraktijk bepalen. In het onderzoek wordt de ontwikkeling van de expertise van docenten ook gekoppeld aan een aantal organisatiekenmerken, persoonlijke kenmerken, arbeidssatisfactie en eventuele burnout van docenten.

Het aandachtsgebied omvat drie deelprojecten.

Het Kennis-deelproject richt zich op de ontwikkeling van de interpersoonlijke kennis van docenten. Daarbij gaat het om de kennis die gebruikt wordt tijdens het lesgeven (kennis op microniveau) en de kennis die docenten hebben over klassensituaties in het algemeen (kennis op macroniveau). Centraal staat de vraag hoe de “relational schemas” die geactiveerd worden tijdens het lesgeven zich verhouden tot (de ontwikkeling van) meer algemeen cognitieve vaardigheden zoals het kunnen overzien van onbekende of problematische klassensituaties.

Het Identiteit-deelproject richt zich op de ontwikkeling van de professionele identiteit van docenten gedurende de beroepsloopbaan. Bij het microniveau van identiteit gaat het om de eerste inschatting en (affectieve) waardering van een specifieke gebeurtenis in een les. Het macroniveau richt zich op de discrepantie tussen de door de docent gewenste interpersoonlijke expertise en de hoe de eigen actuele expertise wordt gezien.

Het Gedrag-deelproject richt zich op de ontwikkeling van het interpersoonlijke gedrag gedurende de loopbaan. Bij het gedrag op microniveau gaat het om de mate waarin docenten structuur en warmte aanbrengen in de interacties tussen docenten en leerlingen in de dagelijkse onderwijspraktijk. Op macroniveau gaat het bij het gedragsaspect van de interpersoonlijke expertise om de relatie tussen de docent en de leerlingen zoals die wordt ervaren door leerlingen (interpersoonlijk gedragsprofiel).

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Details van het onderzoek

NWO-projectnummer:	411-07-360
Titel onderzoeksproject:	Development of teacher competence throughout the professional career: an interpersonal perspective
Looptijd:	01-09-2009 tot 01-09-2014