Wat is de impact op de auditieve synthese en leesresultaten van zingend of zoemend lezen in het kleuteronderwijs?

Geplaatst op 7 november 2020

Een lesmethode met zingend of zoemend lezen lijkt een positieve impuls te geven aan het leesniveau van leerlingen in groep 3. Het is niet duidelijk of vroegtijdige inzet in groep 1 en 2 daarvoor noodzakelijk is of daaraan kan bijdragen.

Zingend of zoemend lezen is een manier van lezen, waarbij leerlingen klanken lang aanhouden. Ze spreken woorden uit zonder ze in stukjes op te breken. Voorbeelden zijn sssssiiiiip (sip) of mmmaaaan (maan). Zoemend of zingend lezen kan worden ingezet om te voorkomen dat kinderen spellend blijven lezen.

Manieren van leren lezen

Een bekende methode voor het aanleren van woorden bij kleuters is de systematische fonemische aanpak (systematische aanpakken van omgaan met klanken). De kleuters krijgen bij deze structuurmethode een beter fonemisch bewustzijn naast betere spellings- en leesvaardigheden. Ook kunnen leerlingen - zowel groep 1 en 2 als groep 3 - beter woorden herkennen en krijgen ze meer tekstbegrip.

Het is vooral van belang dat kleuters leren letters ‘te mengen’ en samen te voegen, zodat ze woorden leren uitspreken. Lettergroeplezen zorgt daarvoor. De lettergroepen bestaan meestal uit twee letters, waarvan één klinker en één medeklinker. Voorbeelden zijn v-is en r-ot.

Over de impact van zingend of zoemend lezen zijn alleen indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit bekend. Enkele daarvan komen uit de methode ‘Zo leer je kinderen lezen en spellen’, waarvan het zingend of zoemend lezen onderdeel is. Uitgangspunten van deze methode zijn een eenduidige, stapsgewijze instructie gevolgd door inoefening en gerichte feedback. Andere elementen van de methode zijn een groepsgewijze aanpak, differentiatie naar moeilijkheid, aandacht voor spelling en ordenen voor de leerlingen. Dankzij deze methode kunnen leerlingen in groep 3 van het speciaal onderwijs een leesniveau halen dat niet onderdoet voor het leesniveau van leeftijdgenoten in het reguliere onderwijs. Ook scoren ze beter dan groepsgenoten die niet met de methode leren lezen.

In het regulier onderwijs heeft deze methode eveneens een positief effect op het leesniveau van de leerlingen in groep 3. Meer leerlingen halen beheersingsniveau avi-2 en avi-3. Of dit resultaat te danken is aan de gehele methode of sec aan zingen of zoemend lezen is niet duidelijk.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Maurice de Greef (kennismakelaar Kennisrotonde)

Vraagsteller: leerkracht po en specialist begaafdheid

Vraag

Wat is de impact op de auditieve synthese en leesresultaten van zingend of zoemend lezen in het kleuteronderwijs (groep 1 en 2)?

Kort antwoord

Zingend of zoemend lezen is een manier van lezen, waarbij klanken lang worden aangehouden. Enkele onderzoeken wijzen erop dat de inzet van een lesmethode met zingend of zoemend lezen een positieve impuls geeft aan het leesniveau van leerlingen in groep 3, maar de vraag blijft of vroegtijdige inzet bij groep 1 of 2 daarvoor noodzakelijk is of daaraan kan bijdragen.

Toelichting antwoord

Zingend of zoemend lezen is een manier van lezen, waarbij klanken lang worden aangehouden (Wouda, 2017). Woorden worden uitgesproken zonder ze in stukjes op te breken (Wouda, 2017). Voorbeelden volgens Wouda (2017) zijn: sssssiiiiip (sip) of mmmaaaan (Maan). Zoemend of zingend lezen kan worden ingezet om te voorkomen dat kinderen spellend blijven lezen. Vraag is of deze wijze van het leren lezen een impact heeft op de auditieve synthese en de leesresultaten van de kinderen in groep 1 en 2.

Belang van keuze en inzet van methode

Is het zo, dat door een bepaalde manier van leren lezen kinderen betere resultaten bereiken? Volgens Hattie (2009) zijn met name het directe instructiemodel, het geven van feedback en de kwaliteit en hoeveelheid instructie van belang voor het leren van kinderen. Hieruit is niet af te leiden, dat een bepaalde methode voor betere resultaten zorgt. Onderzoek van McGeown et al. (2012) toont echter aan, dat inzet van verschillende strategieën van woordherkenning ervoor kunnen zorgen, dat kinderen verschillende cognitieve vaardigheden kunnen ontwikkelen (zoals letterkennis en fonemisch bewustzijn). Een verkenning naar de impact van het gebruik van een bepaalde methode voor het aanleren van lezen lijkt dus op zijn plaats.

Welke manier van leren lezen werkt voor groep 1 en 2?

Alvorens naar de impact van zingend of zoemend lezen wordt gekeken, is het interessant om te kijken wat bekend is over de impact van methoden bij kinderen van groep 1 en 2. Er is onderzoek gedaan naar de impact van de inzet van de ‘phonics method’ bij kinderen uit groep 1 en 2. Dit is een structuurmethode, oftewel een systematische fonemische aanpak van het aanleren van woorden. Onderzoek laat zien, dat door inzet van deze methode kinderen van groep 1 en 2 een beter fonemisch bewustzijn naast betere spellings- en leesvaardigheden krijgen (De Graaff et al., 2009).

Ook kunnen kinderen (zowel groep 1 en 2 als groep 3) beter woorden decoderen (herkennen) en lezen, krijgen ze een beter tekstbegrip en betere spellingsvaardigheden (Ehri et al. 2001). Daarnaast is aangetoond, dat ze een beter tekstbegrip krijgen (Connelly et al., 2001).

Impact van zingend of zoemend lezen

Naar de impact van zingend of zoemend lezen op zich is weinig onderzoek gedaan, maar onderzoek levert wel enkele indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit. Volgens Johnston en Watson (1997) laat onderzoek zien dat het vooral van belang is dat kinderen leren hoe letters gemengd of samengevoegd kunnen worden, zodat ze woorden leren uitspreken. Biervliet (2015) sluit daarbij aan, door aan te geven dat lettergroeplezen voor een vlottere synthese (samenvoegen van klanken van de letters tot een woord) zorgt.

De lettergroepen bestaan meestal uit twee letters, waarvan één klinker en één medeklinker en lijkt een middel te zijn om een bepaalde letter via covariatie met een andere letter te oefenen (Biervliet, 2015). Voorbeelden zijn v-is of r-ot. Onderzoek onder leerlingen die een methode gebruiken waar lettergroeplezen onderdeel van is, laat zien dat 94% van de leraren ervaart dat door het lettergroeplezen de synthese vlotter gaat (Legrand en Spoelders, 2005).

Zoals gezegd is naar de impact van zingend of zoemend lezen weinig onderzoek gedaan. Er zijn twee onderzoeken die aanwijzingen geven, dat de inzet van zingend of zoemend lezen een impact heeft op het leesniveau van kinderen. Dit betreft onderzoeken naar de methode ‘Zo leer je kinderen lezen en spellen’, waarvan het zingend of zoemend lezen onderdeel is. Deze methode heeft een aantal uitgangspunten, zoals onder andere een eenduidige, stapsgewijze instructie gevolgd door inoefening en gerichte feedback, naast een groepsgewijze aanpak, differentiatie naar onder andere moeilijkheid, aandacht voor spelling, ordening als denkkader voor de kinderen en multisensorieel (Schraven, 2019).

Bosman en Schraven (2008) tonen aan, dat door inzet van deze methode kinderen in groep 3 in het speciaal onderwijs een leesniveau kunnen halen dat niet onderdoet voor het leesniveau van kinderen van groep 3 in het reguliere onderwijs en beters scoorden dan kinderen die niet met de methode hadden leren lezen. Ook in het regulier onderwijs blijkt de inzet van deze methode een impact te hebben op het leesniveau van de leerlingen. Op scholen waar met deze methode wordt gewerkt stegen de leesresultaten van kinderen in groep 3. Meer leerlingen haalden beheersingsniveau AVI-2 en AVI-3 (Bosman en Schraven, 2011).

Echter moet wel worden vermeld, dat dit onderdeel is van de gehele methode, waarbij niet duidelijk wordt of sec zingen of zoemend lezen van invloed is op het uiteindelijke leesresultaat.

Inzet van zingend of zoemend lezen in groep 1 en 2

Naast het feit dat het directe instructiemodel, het geven van feedback en de kwaliteit en hoeveelheid instructie van belang zijn voor het leren van kinderen zijn er aanwijzingen dat de gekozen methode van invloed kan zijn op het leerresultaat bij kinderen. In groep 3 zijn er eerste onderzoeken gedaan om in kaart te brengen wat de impact van een methode is waar zingend of zoemend lezen onderdeel van is. Het lijkt erop dat voor deze groep door de inzet van zingend of zoemend lezen het beheersingsniveau van lezen verbeterd wordt.

Echter is dit wel onderdeel van een gehele methode, waarbij niet duidelijk wordt of sec zingen of zoemend lezen van invloed is op bijvoorbeeld de auditieve synthese of het uiteindelijke leesresultaat. Daarnaast is dit niet onderzocht bij leerlingen van groep 1 en 2. Ook door navraag bij twee experts wordt duidelijk, dat er nog geen evidence-based resultaten zijn betreffende de impact van zingend of zoemend lezen voor kinderen uit groep 1 en 2. Eerste resultaten van de inzet van zingend of zoemend lijken een positieve impuls te geven aan het leesniveau van leerlingen in groep 3, maar de vraag is of vroegtijdige inzet bij groep 1 of 2 daarvoor noodzakelijk is of daaraan kan bijdragen.

Geraadpleegde bronnen

Bosman, A. & Schraven, J. (2008). Lezen en spellen: Zo leer je kinderen lezen en spellen in het speciaal basisonderwijs. Tijdschrift voor Remedial Teaching, 1, p. 26 – 29. http://www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl/assets/pdf/lezenenspellen.pdf
Bosman, A.M.T. & Schraven, J.L.M. (2011). Groep 3 ontwikkeling AVI voor en na invoering ZLKLS. Retrieved: 09-07-2019. http://www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl/assets/pdf/Gennep_resultaten_ZLKLS.pdf
Connelly, V., Johnston, R. & Thompson, G. B. (2001). The effect of phonics instruction on the reading comprehension of beginning readers. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal 14, p. 423 – 457. https://doi.org/10.1023/A:1011114724881
De Graaff, S., Bosman, A.M.T., Hasselman, F. & Verhoeven, L. (2009). Benefits of Systematic Phonics Instruction. Scientific Studies of Reading, 13(4), p. 318 – 333. https://www.researchgate.net/publication/228269389_Benefits_of_Systematic_Phonics_Instruction
Ehri, L.C., Nunes, S.R., Stahl, S.A. & Willows, D.M. (2001). Systematic Phonics Instruction Helps Students Learn to Read: Evidence from the National Reading Panel’s Meta-Analysis. Review of Educational Research, 71(3), p. 393 – 447. https://www.dyslexie.lu/JDI_02_02_04.pdf
Hattie, J. (2009). Visible Learning: A Synthesis of over 800 Meta-Analyses relating to Achievement. London: Routledge.
Johnston, R.S. & Watson, J. (1997). Developing Reading, Spelling and Phonemic Awareness Skills in Primary School Children. Reading, 31: p.37 – 40. https://doi.org/10.1111/1467-9345.00052
Legrand, V. & Spoelders, M. (2005). Leessprong & directe systeemmethode (DSM): Wat vindt de leerkracht ervan? Onderwijskrant 1 35, p. 34 – 37. http://www.onderwijskrant.be/kranten/ok135.pdf
McGeown, S.P., Johnston, R.S. & Medford, E. (2012). Reading instruction affects the cognitive skills supporting early reading development. Learning and Individual Differences 22, p. 360 – 364. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2012.01.012
Schraven, J. (2019). Zo leer je kinderen lezen en spellen: Methodiek: Uitgangspunten. Retrieved: 11-07-2019. http://www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl/methodiek.htm
Van Biervliet, P. (2015). Vlotte synthese via lettergroeplezen. Caleidoscoop 27(1), p. 14 – 21.
Wouda, J. (2017). Hakken en Plakken, zoemen en zingen. Retrieved: 1-07-2019. https://www.heutinkvoorthuis.nl/nl/hakken-en-plakken-zoemen-en-zingen/news/42/