Wat zijn de effecten van meer leerlinggestuurd onderwijs op de motivatie van leerlingen in het vwo?

Geplaatst op 5 april 2022

Leerlinggestuurd onderwijs gaat uit van de autonomie van leerlingen. Gevoel van autonomie is een van de factoren die bijdragen aan motivatie. Dit geldt voor alle leerlingen op alle niveaus. Andersom zet motivatie leerlingen ertoe aan hun eigen leerproces te sturen. Essentieel aspect van leerlinggestuurd onderwijs is dat leerlingen actief gebruikmaken van leerstrategieën; dat is gunstig voor hun motivatie en hun leerresultaten. Om zelfsturend vermogen te ontwikkelen en te versterken hebben leerlingen wel begeleiding nodig, ook op het vwo.

Als onderwijs leerlinggestuurd of zelfgestuurd is, nemen leerlingen zelf het initiatief om hun leerbehoeften vast te stellen, leerdoelen te formuleren en geschikte leerstrategieën te gebruiken. Verder bepalen ze wat en wie ze daarbij uit de omgeving nodig hebben, en evalueren ze wat ze geleerd hebben.

Leerstrategieën zijn essentieel bij leerlinggestuurd onderwijs

Om effectief zelfsturend te kunnen leren, moeten leerlingen onder meer beschikken over leerstrategieën. Er zijn drie soorten te onderscheiden: cognitieve, metacognitieve en affectieve strategieën. Bij cognitieve strategieën gaat het om onder andere memoriseren, concretiseren en toepassen. Onder metacognitieve strategieën vallen vaardigheden als oriënteren, plannen en bijsturen. Motiveren en waarderen zijn voorbeelden van affectieve strategieën.

Inzet van leerstrategieën draagt bij aan motivatie

Er is een positieve relatie tussen de inzet van leerstrategieën en motivatie. De aard van deze relatie is echter niet helemaal duidelijk. Dat affectieve leerstrategieën ook effectieve leerstrategieën zijn, suggereert dat de beheersing van leerstrategieën de motivatie bevordert. Bij universitaire studenten bijvoorbeeld heeft het trainen van leerstrategieën een positief effect op de inzet van die leerstrategieën, en op hun motivatie en leerresultaten. Dit doet vermoeden dat ook in het voortgezet onderwijs instructie en begeleiding van leerstrategieën leerlingen helpt vaardiger te worden in die strategieën. En dat ze die zelf meer gaan inzetten, met positieve effecten op hun motivatie en leerresultaten.

Docentsturing met het oog op leerlingsturing

Alle leerlingen, ook hoog presterende, hebben hulp en begeleiding nodig bij het leren. Dit betekent dat er in leerlinggestuurd onderwijs een goede balans nodig is tussen leerling- en docentsturing. Het is belangrijk dat leerlingen voldoende eigen verantwoordelijkheid krijgen bij het leerproces, en dat zij voldoende steun en ondersteuning krijgen van docenten om de benodigde leerstrategieën onder de knie te krijgen.

Instructie en begeleiding gericht op het leren en het inzetten van een combinatie van cognitieve, metacognitieve en affectieve leerstrategieën lijken het zinvolst te zijn om zelfgestuurd leren, leerprestaties en motivatie te bevorderen. Docenten kunnen dat op verschillende manieren doen. Belangrijke manieren zijn voordoen (modelleren), stapsgewijs afnemend ondersteunen, voldoende complexe en betekenisvolle taken bieden, zelfstandigheid geven, samenwerkend leren stimuleren en aandacht besteden aan reflectie.

Uitgebreide beanwoording

Opgesteld door: Tessa Schuurman (antwoordspecialist), Niek van den Berg en Anne Luc van der Vegt (kennismakelaars Kennisrotonde)
Vraagsteller: beleidsmedewerker OCW

Vraag

Wat zijn de effecten van meer leerlinggestuurd onderwijs (en minder docentgestuurd onderwijs, zoals bij directe instructie) op de motivatie van leerlingen in het vwo?

Kort antwoord

Leerlinggestuurd onderwijs gaat uit van de autonomie van leerlingen. Een gevoel van autonomie is een van de factoren die bijdragen aan motivatie. Dit geldt voor leerlingen van alle niveaus. Andersom zet die motivatie leerlingen ertoe aan hun eigen leerproces te sturen. Een essentieel aspect van leerlinggestuurd onderwijs is dat leerlingen actief gebruik maken van leerstrategieën. Als ze die strategieën inzetten is dat gunstig voor hun motivatie en leerresultaten.
Om hun zelfsturend vermogen te ontwikkelen en te versterken hebben leerlingen begeleiding nodig. Dit geldt voor alle onderwijs, ook voor het vwo. Docenten kunnen hiervoor gebruik maken van aanpakken zoals modelleren en scaffolding.

Toelichting antwoord

Leerlinggestuurd onderwijs en motivatie

Als onderwijs leerlinggestuurd of zelfgestuurd is, nemen leerlingen zelf het initiatief om hun leerbehoeften vast te stellen, leerdoelen te formuleren, te bepalen wat en wie ze daarbij uit de omgeving nodig hebben, geschikte leerstrategieën te bepalen en te gebruiken, en te evalueren wat ze geleerd hebben (Knowles, 1975; Simons, 2005; Theobald, 2021). Een belangrijke reden om leerlingen zelf sturing te geven in het onderwijs en aan hun leren, is dat hiermee tegemoet wordt gekomen aan hun behoefte aan autonomie. De mate van ervaren autonomie is namelijk weer van invloed op de motivatie van leerlingen (Ryan & Deci, 2000; Conley & French, 2014). Dit geldt voor alle leerlingen, zowel gemiddelde leerlingen als (hoog)begaafde leerlingen (Kennisrotonde, 2021a). De positieve invloed van leerlinggestuurd leren op de motivatie is aangetoond in verschillende internationale onderzoeken, zowel in laboratoria als in scholen (Kostons et al., 2014).

Zelfsturing kan dus bijdragen aan motivatie, maar motivatie kan ook bevorderend werken voor zelfsturing. Volgens het model van Conley & French (2014, aangehaald in Kennisrotonde, 2017) stellen leerlingen doelen en sturen hun leren vanuit motivatie. Vervolgens neemt hun zelfvertrouwen toe, gebruiken ze metacognitieve vaardigheden en monitoren ze hun eigen vorderingen. Dat draagt vervolgens weer bij aan een grotere motivatie.

De vraag is nu of en in hoeverre – en onder welke condities – leerlinggestuurd onderwijs bijdraagt aan de motivatie van leerlingen in het vwo. We kijken daarbij in het bijzonder naar de rol van leerstrategieën, vanwege de belangrijke rol die ze spelen bij leerlinggestuurd leren en omdat er verscheidene onderzoeken zijn verricht naar de relatie met motivatie. Voor onderzoek naar het vaststellen van leerbehoeften en het formuleren van leerdoelen verwijzen we naar Kennisrotonde (2021b) over onderzoekend leren. Daarin wordt onder meer beschreven dat docenten kunnen sturen op het stellen van doelen en subdoelen. Ook onderzoek naar zelfevaluatie bespreken we hier niet. In het onderzoek naar zelfevaluatie wordt niet zozeer gekeken naar het effect op motivatie, maar veel meer naar het effect op het leerproces. Zie hiervoor de Onderwijskennis-themapagina over zelfregulatie en eigenaarschap.

Leerstrategieën inzetten is essentieel bij leerlinggestuurd onderwijs

Om effectief zelfsturend te kunnen leren moeten leerlingen (onder meer) beschikken over leerstrategieën. Er worden drie soorten leerstrategieën onderscheiden: cognitieve strategieën (zoals memoriseren, concretiseren en toepassen), metacognitieve strategieën (zoals oriënteren, plannen en bijsturen) en affectieve/motivationele strategieën (zoals motiveren en waarderen). Sommigen onderscheiden ook managementstrategieën gericht op de regulering van interne bronnen (aandacht, concentratie, inspanning of motivatie) en externe bronnen (leeromgeving, tijd- en studiemanagement) (Pintrich, 1999; Theobald, 2021).

Het belang van leerstrategieën blijkt onder meer uit een meta-analyse van 58 Engelstalige peer-reviewed onderzoekspublicaties uit 2000 tot en met 2011 (Donker et al., 2014) en een daarop voortbouwende studie van 34 studies (12 wetenschappelijke studies en 22 masterscripties) in Nederlandstalige contexten (Kostons et al., 2014). Zie voor een meer uitvoerige beschrijving de al eerder genoemde themapagina over zelfregulatie en eigenaarschap.

Inzet van leerstrategieën draagt bij aan motivatie

Op basis van de genoemde onderzoeksliteratuur is het duidelijk dat er een positieve relatie is tussen de inzet van leerstrategieën en motivatie. Het is echter niet helemaal duidelijk wat de aard van deze relatie is. Het gegeven dat motivationele leerstrategieën een van de typen effectieve leerstrategieën zijn, suggereert dat de beheersing van leerstrategieën de motivatie bevordert, maar de relatie is complex zoals onder meer het model van Conley & French (2014) beschrijft.

Uit een recente meta-analyse van 49 studies blijkt dat bij universitaire studenten het trainen van leerstrategieën een positief effect heeft op het zelfsturend inzetten van die leerstrategieën en op de motivatie en leerresultaten van studenten (Theobald, 2021). Dit doet vermoeden dat ook in het voortgezet onderwijs instructie en begeleiding op het gebied van leerstrategieën eraan bijdraagt dat leerlingen vaardiger worden in die strategieën, ze ook zelf meer inzetten, met positief effecten heeft op hun motivatie en leerresultaten.

Docentsturing met het oog op leerlingsturing

Hoewel vaak gedacht wordt dat hoog presterende leerlingen minder hulp en begeleiding nodig hebben (Donker et al., 2014; Kostons et al., 2014), laat onderzoek zien dat ook deze leerlingen behoefte hebben aan voldoende ondersteuning (Hornstra et al., 2020; Bakx et al., 2019). Dat geldt voor alle onderwijs; ook vwo-leerlingen hebben hier belang bij. Dit betekent dat er ook in leerlinggestuurd onderwijs en een goede balans nodig is tussen leerling- en docentsturing: enerzijds is het belangrijk dat leerlingen voldoende eigen verantwoordelijkheid krijgen bij het leerproces, en anderzijds dat zij voldoende steun en ondersteuning krijgen van docenten om de benodigde leerstrategieën onder de knie te krijgen.

Instructie en begeleiding gericht op het leren en inzetten van een combinatie van cognitieve, metacognitieve en affectieve leerstrategieën lijkt het meest zinvol te zijn ter bevordering van zelfgestuurd leren, leerprestaties en motivatie (Kostons et al., 2014). Voordoen (modelleren), stapsgewijs afnemende ondersteuning (scaffolding), voldoende complexe en betekenisvolle taken bieden, voldoende zelfstandigheid bieden, samenwerkend leren stimuleren en aandacht voor reflectie zijn volgens Boekaerts (1999) belangrijke elementen die kunnen helpen bij het aanleren van de leerstrategieën.

Geraadpleegde bronnen 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Professionalisering
Cursussen, congressen en opleidingen
Cursussen, congressen en opleidingen
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Webinar
Intrinsieke motivatie en spel: de echte motor onder leren?
Intrinsieke motivatie en spel: de echte motor onder leren?
Gratis webinar met Rob Martens
Wij-leren.nl Academie 
Zelfvertrouwen
Vertrouwen en zelfvertrouwen als kwaliteiten van ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
Zelfsturing bij jonge kinderen stimuleren
Zelfsturing van jonge kinderen stimuleren
Lilian van der Bolt
Stimuleert een digitaal portfolio zelfsturing?
Zelfsturing stimuleren met een digitaal portfolio
Maaike van de Loo
Een doorgaande lijn in zelfsturing
Een doorgaande lijn in zelfsturing
Lilian van der Bolt
Eigenaarschap van leren - vijf tips
Eigenaarschap van het leren - 5 tips om hier beter op te oriënteren
Michel Verdoorn
In zeven stappen naar zinvol leren
In 7 stappen naar zinvol leren
Marleen Legemaat


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
redactie
Het belang van autonomie en zelfsturing: Tjipcast 002
Het belang van autonomie en zelfsturing: Tjipcast 002
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



autonomie
eigenaarschap
intrinsieke motivatie
motivatie
onderwijsbehoeften
onderwijsleerproces
portfolio
zelfregulatie

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest