Bijzondere scholen zijn tenminste eerlijk over hun uitgangspunten

Het Nieuwsuuronderzoek van onlangs (29-9-2025) presenteert zich als onthulling over hoe religieuze scholen democratische waarden ondermijnen. Maar wie goed leest, ziet een artikel dat zelf een zeer specifieke ideologische visie als universele waarheid presenteert, en vervolgens alle afwijkende visies als problematisch bestempelt.

"'Onze kinderen verdienen opgevoed te worden in gemeenschappen met een rijk erfgoed van denken over het goede leven. En ze verdienen te leren dat andere mensen daar anders over denken, en dat dat oké is. Dat is echt democratisch burgerschap.”

In het artikel wordt democratie behandeld alsof het een vaststaand pakket normen betreft waarvan niet afgeweken mag worden. Maar democratie is primair een systeem voor het vreedzaam samenleven van mensen die het grondig oneens zijn. Het is geen consensus over wat waar en goed is, maar een akkoord over hoe we met onze onenigheid omgaan.

Artikel 23 van de Grondwet is geen historisch overblijfsel of noodgedwongen compromis. Het vertegenwoordigt een bewuste, principiële keuze: Nederland heeft gekozen voor een pluriform onderwijsstelsel waarin verschillende levensbeschouwelijke tradities ruimte krijgen hun eigen waarden door te geven. Dat is niet ondanks de democratie, maar vanwege de democratie.

Democratie is primair een systeem voor het vreedzaam samenleven van mensen die het grondig oneens zijn.

Het artikel suggereert dat dit tot „dubbele boodschappen” leidt die kinderen verwarren. Maar kinderen leven altijd al tussen verschillende werelden – thuis, straat, school, media. Het idee dat we kinderen moeten beschermen tegen verschillende perspectieven is pedagogisch onzinnig en politiek gevaarlijk. Juist door verschillende perspectieven te leren kennen, ontwikkelen kinderen kritisch denkvermogen.

Mythe

Het artikel hanteert begrippen als gelijkheid en verdraagzaamheid alsof hun betekenis vanzelfsprekend is. Maar dat is niet zo. Progressief-liberale denkers en conservatieve denkers hebben fundamenteel verschillende opvattingen over wat gelijkheid betekent – gelijkwaardigheid versus identiteit, verschillende rollen versus identieke rollen. Geen van beide posities is ondemocratisch – het zijn verschillende filosofische opvattingen.

Het probleem is dat het artikel één specifieke, progressief-liberale invulling van deze begrippen als de democratische norm presenteert, terwijl het in werkelijkheid gaat om een van de vele democratische posities.

Een school die kinderen leert dat ze autonoom hun eigen levenskoers moeten bepalen, dat religie een private zaak is, en dat wetenschappelijke kennis de hoogste vorm van waarheid is – die school draagt een seculier-humanistische levensbeschouwing over. Dat is niet neutraal. Het is gewoon een andere levensbeschouwing, maar dan zonder God. De reformatorische en islamitische scholen zijn tenminste eerlijk over hun uitgangspunten.

Tegenwicht

Theoloog An-Na’im wordt geciteerd met de stelling dat religieuze boodschappen altijd zullen domineren vanwege hun „psychologische en emotionele voorsprong”. Dit argument bewijst precies het tegenovergestelde van wat het artikel wil betogen.

Als gemeenschappen hun kinderen diepgaand vormen door emotionele binding, dan geldt dat voor élke gemeenschap. De dominante seculiere cultuur –via overheid, media, onderwijs, popcultuur– heeft een enorme psychologische en emotionele voorsprong. Kinderen worden constant beïnvloed door boodschappen over wat normaal, modern en verlicht is.

De betekenis van gelijkheid en verdraagzaamheid is niet vanzelfsprekend

Juist daarom is het zo belangrijk dat er confessionele scholen bestaan. Ze bieden een tegenwicht tegen de culturele hegemonie van het secularisme. Ze zorgen ervoor dat niet één levensbeschouwing monopolie krijgt op de vorming van de volgende generatie.

Systeemfout?

Het artikel presenteert de spanning tussen religievrijheid en andere rechten als een systeemfout. Maar grondrechten botsen voortdurend – vrijheid van meningsuiting versus bescherming tegen discriminatie, privacy versus veiligheid. Er is geen hiërarchie waarin het ene recht altijd voorrang heeft. Democratische politiek bestaat grotendeels uit het voortdurend afwegen van deze spanningen.

De suggestie dat religievrijheid gewoon moet wijken als het botst met „democratische waarden” is een radicale ingreep in de grondwettelijke orde.

Het betekent feitelijk dat artikel 23 wordt uitgehold: ja, je mag een school stichten op religieuze grondslag, maar alleen als die grondslag toevallig overeenkomt met de dominante progressief-liberale consensus. Dat is geen democratie, maar het recht van de meerderheid.

Hegemonie

Als je goed leest, gaat het artikel niet over bescherming van kinderen of van de democratie. Het gaat over bescherming van de culturele hegemonie van progressief-liberale waarden. Het ongemak zit bij het feit dat er gemeenschappen zijn die niet meegaan in de dominante consensus over gender, seksualiteit, autonomie en religieuze waarheidsclaims.

Maar minderheden dwingen mee te gaan met de meerderheidscultuur is geen democratie, maar assimilatiedwang. Een democratie die de naam waardig is, beschermt juist de ruimte voor mensen om anders te denken, anders te leven, hun kinderen anders op te voeden – zolang dat binnen de grenzen van de rechtstaat gebeurt.

Nieuwsuuronderzoek verwart democratie met ideologische consensus.

En die rechtstaat biedt al voldoende bescherming. Scholen moeten kinderen leren lezen, schrijven en rekenen. Ze moeten aanzetten tot geweld voorkomen. Daar houdt de inspectie toezicht op. Maar de staat moet niet dicteren wat de juiste visie is op man-vrouwverhoudingen, evolutie, of de plaats van religie in het leven.

Fundamenteel oneens

Het fundamentele probleem van dit onderzoek is dat het democratie verwart met ideologische consensus. Het veronderstelt dat democratie vereist dat iedereen dezelfde mening heeft over de grote levensvragen. Maar het tegendeel is waar: democratie is juist het systeem dat we nodig hebben, omdat we het niet eens zijn. Confessionele scholen verzwakken die democratie niet. Ze demonstreren juist wat pluralistische democratie inhoudt.

De werkelijke bedreiging komt van de claim dat er maar één set correcte waarden is, en dat iedereen die daar niet aan voldoet ondemocratisch bezig is.

Onze kinderen verdienen daarom opgevoed te worden in gemeenschappen met diepgang, met een rijk erfgoed van denken over het goede leven. En ze verdienen te leren dat andere mensen daar anders over denken, en dat dat oké is. Dat is echt democratisch burgerschap – vermogen om te leven in een samenleving waar mensen fundamenteel van mening verschillen.

De auteur is docent vormingsonderwijs (op openbare scholen).