Kennisplatform
Schrijf nu in voor boeiende gratis webinars en leermodules!

Coöperatieve werkvormen voor elke groep en ieder vak

Machiel Karels
Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl   

Karels, M. (2025). Coöperatieve werkvormen voor elke groep en ieder vak.
Geraadpleegd op 18-02-2025,
van https://wij-leren.nl/cooperatieve-werkvormen-voor-elke-groep-en-ieder-vak.php
Geplaatst op 22 januari 2025
Coöperatieve werkvormen

Coöperatieve Werkvormen voor Elke Groep en Ieder Vak van Dr. Spencer Kagan biedt een praktische en inspirerende gids voor het integreren van coöperatief leren in het onderwijs. Met duidelijke uitleg, visuele ondersteuning en kopieerbare werkbladen helpt het leraren om samenwerking, betrokkenheid en sociale vaardigheden bij leerlingen te bevorderen. Dit is een samenvatting van het boek met onderaan een uitgebreide recensie.

Samenvatting

Het boek Coöperatieve Werkvormen voor Elke Groep en Ieder Vak, geschreven door Dr. Spencer Kagan, richt zich op het transformeren van klassikaal onderwijs door het gebruik van gestructureerde coöperatieve werkvormen. Deze zogenaamde Kagan-structuren stellen leraren in staat om de actieve betrokkenheid van alle leerlingen aanzienlijk te vergroten en tegelijkertijd het leerklimaat en de sociale interactie te verbeteren. Het uitgangspunt van Kagan is dat traditionele lesmethoden vaak slechts enkele leerlingen tegelijkertijd betrekken, terwijl Kagan-structuren elke leerling de kans geven om actief deel te nemen. Dit boek presenteert deze structuren als krachtige instrumenten voor het verhogen van leerresultaten, het ontwikkelen van sociale vaardigheden en het minimaliseren van probleemgedrag in de klas.

Een opvallend aspect van de Kagan-structuren is hun eenvoud. Met een relatief kleine inspanning kunnen leraren grote verbeteringen in de klas realiseren. Dit wordt treffend geïllustreerd aan de hand van de analogie met een hefboom: net zoals een hefboom met minimale kracht een zware last kan verplaatsen, kunnen Kagan-structuren met eenvoudige aanpassingen de betrokkenheid en prestaties van leerlingen drastisch verhogen.

Met goede coöperatieve werkvormen wordt betrokkenheid geen uitzondering, maar de norm.

2. Kernprincipes van Kagan-structuren

Hieronder worden enkele kernprincipes van de Kagan structuren beschreven.

2.1 Actieve betrokkenheid

In een traditionele klas stelt een leraar een vraag en geeft vervolgens de beurt aan één leerling die het antwoord geeft. Hierdoor blijft de meerderheid van de klas passief. In tegenstelling daarmee betrekken Kagan-structuren alle leerlingen tegelijkertijd. Een voorbeeld hiervan is de structuur TweePraat, waarbij leerlingen in tweetallen een vraag bespreken. Terwijl ze dit doen, zijn beide leerlingen actief betrokken en uiten ze hun gedachten. Deze aanpak levert dertig keer meer actieve betrokkenheid op dan de traditionele methode, waarin slechts één leerling tegelijk aan het woord is.

2.2 Gelijkheid en inclusiviteit

Een belangrijk kenmerk van Kagan-structuren is dat ze bijdragen aan gelijke kansen voor alle leerlingen. In plaats van competitie tussen leerlingen te bevorderen, richten de structuren zich op samenwerking en wederzijdse ondersteuning. Dit creëert een inclusieve leeromgeving waarin ook minder mondige of minder zelfverzekerde leerlingen kunnen floreren.

2.3 Flexibiliteit en toepasbaarheid

Kagan-structuren zijn ontworpen om breed inzetbaar te zijn. Ze kunnen worden toegepast in verschillende vakken en op verschillende niveaus, van basisonderwijs tot voortgezet onderwijs. Of het nu gaat om rekenen, taal of maatschappijleer, de structuren bieden een kader dat leraren kunnen aanpassen aan hun specifieke onderwijsdoelen.

Actieve betrokkenheid verhoogt niet alleen prestaties, maar versterkt ook relaties.

cooperatieve werkvormen

Figuur 1: Voorbeeldpagina uit het boek.

3. Voordelen van Kagan-structuren

De Kagan structuren kennen verschillende voordelen. Hieronder worden ze kort behandeld.

3.1 Verbeterde leerprestaties

Onderzoek toont aan dat coöperatieve werkvormen effectiever zijn dan traditionele, individuele en competitieve lesmethoden. Door de actieve betrokkenheid van leerlingen te vergroten, wordt niet alleen de leerstof beter begrepen, maar wordt ook de kloof tussen sterke en zwakke leerlingen verkleind. Leerlingen die normaal gesproken moeite hebben om mee te komen, profiteren van de ondersteuning en interactie met hun klasgenoten.

3.2 Ontwikkeling van sociale vaardigheden

Kagan-structuren bevorderen samenwerking, communicatie en respect. Wanneer leerlingen in tweetallen of kleine groepen werken, leren ze effectief samen te werken en elkaar te ondersteunen. Dit draagt bij aan het ontwikkelen van sociale vaardigheden die essentieel zijn voor hun toekomstige persoonlijke en professionele leven.

3.3 Positieve groepsdynamiek

Een klas waarin Kagan-structuren worden toegepast, wordt gekenmerkt door een positieve sfeer. Leerlingen voelen zich meer verbonden met elkaar, wat leidt tot minder probleemgedrag en een betere samenwerking. Vreemden worden vrienden en pestgedrag neemt af, omdat leerlingen elkaars succes als een gezamenlijk doel beschouwen.

4. Toepassing van Kagan-structuren

Hoe pas je de Kagan structuren toe? Dit hoofdstuk behandelt het antwoord op deze vraag.

4.1 Leren door doen en praten

Een van de belangrijkste principes van Kagan-structuren is dat leerlingen actiever leren door te doen en te praten in plaats van alleen passief te luisteren. Dit resulteert in een dieper begrip van de leerstof en betere retentie van kennis.

4.2 Variatie in het onderwijs

Kagan-structuren bieden talloze manieren om lessen afwisselend en interessant te maken. Structuren zoals TafelRondje en Tweetal Coach introduceren speelse elementen en zorgen ervoor dat leerlingen gemotiveerd blijven. Door regelmatig nieuwe structuren te introduceren, voorkomen leraren dat het onderwijs monotoon wordt.

4.3 Didactische flexibiliteit

Leraren kunnen Kagan-structuren aanpassen aan hun specifieke lesdoelen en de behoeften van hun leerlingen. Of het nu gaat om het brainstormen van ideeën, het herhalen van lesstof of het voorbereiden op een toets, er is een passende structuur voor elk doel.

cooperatieve werkvormen

Figuur 2: voorbeeldpagina uit het boek.

5. Praktische tips en hulpmiddelen

Het boek Coöperatieve Werkvormen voor elke groep en ieder vak bevat legio praktische tips en hulpmiddelen.

5.1 Stap-voor-stap uitleg

Elke structuur in het boek wordt gedetailleerd beschreven, inclusief een stapsgewijze uitleg van hoe deze kan worden toegepast. Deze gedetailleerde aanpak helpt leraren om de structuren effectief te implementeren en optimaal gebruik te maken van hun potentieel.

5.2 Vakgerichte suggesties

Het boek biedt specifieke voorbeelden van hoe Kagan-structuren kunnen worden toegepast in verschillende vakken. Voor rekenen en wiskunde worden bijvoorbeeld suggesties gedaan voor het oefenen van algoritmes, terwijl voor taalonderwijs structuren worden aanbevolen die de communicatievaardigheden van leerlingen verbeteren.

5.3 Werkbladen en sjablonen

Naast de theoretische uitleg bevat het boek ook werkbladen en sjablonen die leraren kunnen gebruiken om hun eigen lessen te ontwerpen. Deze hulpmiddelen zijn niet bedoeld als kant-en-klare oplossingen, maar als inspiratie voor leraren om hun eigen activiteiten te ontwikkelen.

6. Visie op onderwijs

Het boek pleit voor een verschuiving van traditioneel onderwijs naar een coöperatieve aanpak waarin leerlingen dagelijks actief betrokken zijn. Deze visie benadrukt dat onderwijs niet alleen draait om het overdragen van kennis, maar ook om het ontwikkelen van sociale en emotionele vaardigheden. Kagan-structuren helpen leraren om een omgeving te creëren waarin leerlingen zich gewaardeerd voelen en waar leren een gezamenlijk proces is.

Een belangrijk uitgangspunt in deze visie is dat de doelen en inhoud van de les leidend zijn bij de keuze van structuren. De structuur is een middel, geen doel op zich. Dit stelt leraren in staat om hun lessen doelgerichter en effectiever te maken.

Recensie: Coöperatieve werkvormen voor elke groep en ieder vak

Het boek Coöperatieve Werkvormen voor Elke Groep en Ieder Vak van Dr. Spencer Kagan is een praktische en inspirerende gids voor iedere onderwijsprofessional die coöperatief leren wil integreren in de klas. 

Vanuit mijn ervaring als onderwijsadviseur, trainer en coach in het onderwijs, zie ik in dit boek een krachtig instrument dat naadloos aansluit bij mijn visie op onderwijs en mijn ervaring dat leren belangrijke sociale elementen in zich heeft.

Structuur en overzichtelijkheid

Een bijzonder handig onderdeel van dit boek is het heldere overzicht van structuren en hun doelen aan het begin van het boek. Voor uiteenlopende vaardigheden, zoals sociale en communicatieve vaardigheden, besluitvorming, denkvaardigheden en informatie presenteren, biedt het boek een overzichtelijke tabel waarin de bijbehorende structuren zijn opgenomen. Dit maakt het bijzonder gebruiksvriendelijk voor leraren die snel een passende werkvorm willen vinden.

De duidelijke uitleg van de structuren is gestructureerd naar onderbouw, bovenbouw en voortgezet onderwijs, waardoor het boek breed inzetbaar is. Voor elke structuur worden aanvullende tips gegeven die leraren ondersteunen bij de implementatie. De visuele representaties hebben een grote meerwaarde: met één blik wordt direct duidelijk hoe een structuur werkt, wat het praktisch toepasbaar maakt in een drukke onderwijspraktijk.

Kracht van samenwerking en actieve betrokkenheid

Het boek benadrukt de kracht van samenwerking en actieve betrokkenheid, wat sterk resoneert met mijn visie op onderwijs. Relatie, competentie en autonomie vormen de kern van mijn aanpak, waarbij de verbinding tussen leerlingen een belangrijke rol speelt. De Kagan-structuren bieden concrete middelen om die verbinding te versterken, door een veilige leeromgeving te creëren waarin alle leerlingen actief kunnen deelnemen.

In mijn ervaring als coach en trainer ben ik altijd op zoek naar methodieken die niet alleen kennisoverdracht verbeteren, maar ook bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. De coöperatieve werkvormen sluiten perfect aan bij dit streven, doordat ze de sociale vaardigheden van leerlingen ontwikkelen en inclusiviteit bevorderen. De praktische toepasbaarheid van de structuren maakt het voor leraren gemakkelijk om direct impact te zien in hun klas.

Praktische meerwaarde

Wat dit boek echt onderscheidt, is de aandacht voor praktische ondersteuning. Bij structuren waar dat nodig is, zijn er kopieerbare werkbladen en duidelijke instructies voor leerlingen toegevoegd. Dit verlaagt de drempel om met coöperatieve werkvormen aan de slag te gaan en biedt leraren een stevige basis om op voort te bouwen. De verbanden die worden gelegd met aanverwante structuren bieden bovendien verdieping en helpen leraren om breder te denken over de inzet van werkvormen.

Fraai en inspirerend uitgevoerd

Naast de inhoudelijke waarde is het boek fraai uitgevoerd, met heldere lay-outs en een overzichtelijke indeling. De uitvoering nodigt uit om te bladeren, te lezen en direct toe te passen in de praktijk. Het boek is zowel een praktische handleiding als een inspiratiebron, en daarmee een onmisbare aanvulling voor iedere onderwijsprofessional.

Conclusie

Coöperatieve Werkvormen voor Elke Groep en Ieder Vak is een boek dat iedere leraar en onderwijsadviseur zou moeten kennen. Het biedt een schat aan praktische structuren, heldere uitleg en visuele ondersteuning die de implementatie in de klas eenvoudig maken. Voor mij is het een bevestiging van de kracht van coöperatief leren en een inspiratiebron om deze methoden verder te integreren in mijn trainingen en adviestrajecten. Het is een aanrader voor iedereen die op zoek is naar innovatieve en effectieve manieren om leren en samenwerken te bevorderen.

Betrokken leerlingen zijn lerende leerlingen: Kagan biedt het gereedschap.

Bestellen

Het boek Coöperatieve werkvormen is te bestellen via:


Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.