AI in het onderwijs (8): Starten met AI

In de afgelopen jaren is kunstmatige intelligentie (AI) steeds meer aanwezig in verschillende aspecten van ons dagelijks leven. Ook in het onderwijs staat AI klaar om een revolutie teweeg te brengen. Het biedt mogelijkheden om leren te personaliseren, leraren te ondersteunen bij administratieve taken en onderwijsmanagement te optimaliseren. Maar hoe benutten we AI op een verantwoorde en effectieve manier in de klas? Wat betekent dit voor leraren, leerlingen en het onderwijs als geheel? Deze artikelenreeks is bedoeld om antwoord te geven op deze vragen. Met deze reeks willen we leraren, schoolleiders en onderwijsprofessionals inspireren en handvatten bieden om AI in te zetten op een manier die recht doet aan het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen. Samen bouwen we aan een toekomst waarin technologie het onderwijs versterkt en verrijkt.

Dit is het achtste deel van een artikelenreeks over AI gebruiken in het onderwijs. Benieuwd naar de andere delen? Lees ook deel 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9 en 10. Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen, tips en infographics? Schrijf je dan in voor het gratis kennisdossier van de Wij-leren Academie. 

Hoe start je met AI op jouw school of in jouw klas?

In de voorgaande artikelen van deze reeks hebben we verkend hoe AI kan fungeren als een krachtige partner in het onderwijs – van het ontwikkelen van lesmateriaal en het personaliseren van leertrajecten tot het verlichten van administratieve taken. Ook zijn we ingegaan op de ethische en juridische vraagstukken die hierbij komen kijken. Maar hoe start je het gebruik van AI nu in de praktijk?

In dit artikel zetten we de stap van denken naar doen. Of je nu leerkracht, schoolleider of onderwijsondersteuner bent: je vindt hier een helder en praktisch stappenplan om op een doordachte én haalbare manier met AI aan de slag te gaan. Elk van de zeven stappen wordt concreet toegelicht, met tips die direct toepasbaar zijn in de praktijk:

• Stap 1: Inventariseer de behoeften en doelen
• Stap 2: Verken beschikbare AI-tools
• Stap 3: Creëer draagvlak
• Stap 4: Stel een implementatieplan op
• Stap 5: Start met een pilot
• Stap 6: Evalueer en schaal op
• Stap 7: Zorg voor continue begeleiding en verbetering

Tot slot worden nog enkele best practices en richtlijnen gedeeld.

Stap 1: Inventariseer de behoeften en doelen

Elke succesvolle implementatie van AI begint met een helder beeld van waarom je AI eigenlijk wilt gebruiken. De kracht van AI ligt niet in de technologie zelf, maar in hoe goed deze aansluit bij de specifieke behoeften van jouw school, team of klas.

Vraag jezelf en je collega’s daarom eerst af: wat willen we verbeteren, vereenvoudigen of versterken? Wil je leerkrachten ontlasten door administratieve processen deels te automatiseren? Wil je meer maatwerk bieden aan leerlingen, bijvoorbeeld door gepersonaliseerde oefenstof aan te reiken? Of zie je AI vooral als een middel om leerlingen beter voor te bereiden op een snel veranderende samenleving waarin digitale geletterdheid essentieel is?

“Een succesvolle AI-strategie begint met een helder inzicht in wensen en knelpunten."

Maak vervolgens een concrete lijst van de wensen én knelpunten die binnen de school leven. Denk hierbij aan:

• Het differentiëren in grote, heterogene klassen
• Het geven van tijdige en gerichte feedback
• Het analyseren van toetsresultaten
• Het beperken van tijdrovende administratie
• Ondersteuning voor leerlingen met specifieke leerbehoeften
• De mate van digitale expertise in het team

Door deze behoeften expliciet te maken, voorkom je dat AI een doel op zich wordt. In plaats daarvan werk je doelgericht aan oplossingen die écht impact maken, passend bij jullie visie op goed onderwijs. Dit vormt de basis voor alle vervolgstappen.

“Voorkom dat AI een doel op zich wordt: focus op impactvolle oplossingen."

Stap 2: Verken beschikbare AI-tools

Zodra je scherp hebt welke doelen je wilt bereiken met AI, is het tijd om de vertaalslag te maken naar de praktijk. Dat begint met het verkennen van de beschikbare AI-tools. De markt groeit snel en het aanbod varieert van eenvoudige AI-hulpmiddelen tot geavanceerde platforms die leerprocessen ondersteunen.

Denk bijvoorbeeld aan:

• Taalverwerkingstools, zoals ChatGPT, die kunnen helpen bij het herschrijven van teksten, opstellen van toetsen of geven van feedback.
• Analysetools die leerresultaten interpreteren en trends zichtbaar maken (bijvoorbeeld: LessonUp Analyse).
• Adaptieve leertools zoals Snappet, Gynzy of leerplatforms met AI-ondersteuning, die zich automatisch aanpassen aan het niveau van de leerling.
• Onderwijsondersteunende apps, zoals spraak-naar-tekst-apps voor inclusiever onderwijs, of planningsassistenten voor docenten (bijvoorbeeld: Teacher AI, Notion AI).

Laat je in deze verkenning niet direct leiden door wat de nieuwste hype is, maar kijk kritisch of een tool daadwerkelijk aansluit bij de behoeften die je in stap 1 hebt geïnventariseerd. Idealiter test je meerdere opties in een kleine setting: laat bijvoorbeeld een groep collega’s of leerlingen experimenteren met verschillende toepassingen en verzamel hun ervaringen.

“Laat je niet verleiden door hypes, maar kies AI-tools die écht passen bij jouw onderwijsvisie."

Zo ontwikkel je niet alleen een gevoel voor wat werkt, maar voorkom je ook dat je investeert in technologie die in de praktijk niet past bij jullie onderwijsvisie. De uitkomsten van deze verkenning vormen een waardevolle basis voor de volgende stap: draagvlak creëren.

Stap 3: Creëer draagvlak

Een succesvolle start met AI staat of valt met draagvlak binnen de school. Technologie verandert niet alleen de middelen, maar ook de manier waarop we kijken naar leren, lesgeven en beoordelen. Daarom is het belangrijk om alle betrokken partijen (collega’s, leerlingen, ouders) goed mee te nemen in dit proces.

• Start met bewustwording: AI roept nieuwsgierigheid op, maar vaak ook vragen. Door laagdrempelige informatiesessies te organiseren – bijvoorbeeld tijdens een teamvergadering of ouderavond – geef je collega’s en ouders de kans om op een positieve manier kennis te maken met de mogelijkheden van AI. Laat inspirerende praktijkvoorbeelden zien: een docent die lesvoorbereiding efficiënter aanpakt met behulp van AI, of een leerling die dankzij een spraak-naar-tekst-tool weer plezier krijgt in schrijven. Zo groeit het enthousiasme én het begrip stap voor stap.
• Neem zorgen serieus: Tegelijkertijd is het belangrijk om ruimte te bieden aan kritische vragen en zorgen, bijvoorbeeld over privacy of de rol van menselijke interactie. Door open in gesprek te gaan over deze thema’s, kun je werken aan onderling vertrouwen en betrokkenheid. AI mag nooit iets zijn wat “van bovenaf” wordt opgelegd, het moet groeien vanuit het team.
• Werk aan een gedeelde visie: Gebruik het moment van invoering om samen verder na te denken over de rol van technologie binnen jullie onderwijsvisie. Wat willen jullie als school bereiken met AI? Wat past bij jullie leerlingenpopulatie? Door dit gesprek samen te voeren, wordt de implementatie geen technische stap, maar een onderwijskundige keuze.

“Draagvlak begint bij dialoog: geef ruimte aan nieuwsgierigheid én zorgen."

Het kan verstandig zijn om pioniers binnen het team hun ervaringen te laten delen. Een korte presentatie of demo van een collega is vaak overtuigender dan een abstract verhaal over technologie.

Stap 4: Stel een implementatieplan op

Een succesvolle implementatie van AI in de klas of op school vraagt om een duidelijke en doordachte planning. Begin met het bepalen van een realistische tijdlijn: wanneer start de pilot, wanneer volgt de evaluatie en wanneer kan eventuele opschaling plaatsvinden?

Leg daarnaast vast wie waar verantwoordelijk voor is. Wie coördineert het project? Wie test de tools? Wie ondersteunt collega’s bij vragen? Door taken helder te verdelen binnen een implementatieteam, zorg je voor duidelijkheid en eigenaarschap.

Tot slot: vergeet het budget niet. Denk aan kosten voor licenties, devices en eventuele trainingen voor collega’s. Een goed plan maakt het niet alleen makkelijker om te starten, maar vergroot ook de kans dat de inzet van AI duurzaam en succesvol wordt ingebed in de schoolpraktijk.

“Een helder implementatieplan is de basis voor duurzame inzet van AI in het onderwijs."

Stap 5: Start met een pilot

Voordat je AI schoolbreed invoert, is het verstandig om eerst kleinschalig te starten. Kies één klas, leerjaar of vakgebied waarin je een AI-tool test – bijvoorbeeld een spraak-naar-tekst-app in groep 7 of een analysetool in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.

Een pilot biedt de kans om praktijkervaring op te doen zonder grote risico’s. Verzamel tijdens deze periode structureel feedback van leerlingen en leraren: wat werkt goed, waar lopen ze tegenaan, en wat levert het op? Gebruik hiervoor korte vragenlijsten, interviews of groepsgesprekken om breed inzicht te verkrijgen. De inzichten uit deze pilot zijn onmisbaar voor een zorgvuldige en effectieve opschaling. Zo bouw je stap voor stap aan draagvlak én kwaliteit.

“Met een pilot leg je de basis voor een doordachte en effectieve AI-integratie."

Stap 6: Evalueer en schaal op

Na afloop van de pilot is het tijd om de balans op te maken. Wat waren de effecten van de AI-tool op het leerproces, de werkdruk of de organisatie? Verzamel niet alleen kwantitatieve data (zoals tijdsbesparing of leerresultaten), maar ook kwalitatieve inzichten van leraren, leerlingen en ouders.

Gebruik deze evaluatie om te bepalen of de toepassing breder inzetbaar is. Werk het implementatieplan bij op basis van wat je geleerd hebt: misschien zijn extra trainingen nodig, moeten tools worden aangepast of zijn er nieuwe kansen zichtbaar geworden. Zo groei je van experiment naar duurzame verankering in de schoolpraktijk.

“Evalueren is leren: gebruik feedback om van experiment naar duurzame integratie te groeien."

Stap 7: Zorg voor continue begeleiding en verbetering

De inzet van AI stopt niet na de implementatie – het vraagt om blijvende aandacht en ontwikkeling. Organiseer daarom periodiek trainingen, intervisies of kennissessies waarin docenten hun ervaringen delen, vragen kunnen stellen en nieuwe toepassingen leren kennen.

Daarnaast is het belangrijk om het gebruik van AI actief te monitoren. Houd bij welke impact de tools hebben op leerprestaties, werkdruk en betrokkenheid. Op basis van deze inzichten kun je tijdig bijsturen, verfijnen of uitbreiden. Zo blijft AI niet alleen relevant, maar ook effectief en gedragen binnen jouw school.

“Blijf monitoren en ontwikkelen: alleen zo blijft AI effectief en relevant."

Richtlijnen en best practices

Na het doorlopen van deze zeven stappen ben je goed op weg om AI op een doordachte manier te integreren in jouw school of klas. Maar een succesvolle implementatie vraagt méér dan alleen een goed plan. Het draait ook om de manier waarop je AI inzet, met oog voor ethiek, effectiviteit en betrokkenheid. De volgende richtlijnen helpen om AI op een verantwoorde en duurzame manier onderdeel te maken van het onderwijsproces.

• Zorg voor ethisch gebruik: Kies AI-tools die voldoen aan privacywetgeving en veiligheidsnormen. Communiceer helder met ouders en leerlingen over hoe data worden verzameld en gebruikt.
• Ondersteuning, geen vervanging: Zet AI in als hulpmiddel om leraren te ontlasten, bijvoorbeeld bij repetitieve taken. Zo blijft er meer tijd over voor persoonlijke aandacht en pedagogisch contact.
• Leerlingen als actieve gebruikers: Betrek leerlingen bij het gebruik van AI en leer ze hoe het werkt. Dit versterkt hun digitale vaardigheden én hun kritisch denkvermogen.
• Gun het tijd: Verwacht geen directe perfectie. Een succesvolle integratie vraagt om geduld, experimenteren en leren van wat wel en niet werkt.

“Verantwoord AI-gebruik begint bij ethiek, transparantie en betrokkenheid."

Conclusie: begin klein en maak groot verschil

AI biedt veel kansen voor het onderwijs, maar succesvol starten vraagt om visie, samenwerking en een doordachte aanpak. Door helder te formuleren wat je wilt bereiken, geschikte tools te verkennen, collega’s en leerlingen actief te betrekken én klein te beginnen met een pilot, leg je een stevig fundament voor duurzame integratie. Vergeet daarbij niet het belang van ethiek, transparantie en professionele ontwikkeling. Zo blijft AI niet hangen in de hype, maar groeit het uit tot een waardevolle kracht in het onderwijs voor leerlingen en leraren. In Figuur 1 wordt dit stappenplan voor het starten met AI samengevat.

“Begin klein, maar denk groot: met visie en een zorgvuldige aanpak kan AI verschil maken in het onderwijs."

Figuur 1. Starten met AI - hoe pak je dat aan?

Wil je deze infographic gratis downloaden in hoge resolutie? Schrijf je dan in voor het gratis kennisdossier van de Wij-leren Academie. 

Referenties

• Allen, K., Kern, M. L., Crawford, J., Cowling, M., Vo, D., & Waters, L. (2024). The SEARCH for AI-Informed Wellbeing Education: A Conceptual Framework. In Springer eBooks (pp. 277–291). https://doi.org/10.1007/978-3-031-46238-2_14
• Athanasiadis, P. I. (2024, 12 december). Hoe kunstmatige intelligentie in te passen in onderwijs? WUR. https://www.wur.nl/nl/nieuws/hoe-kunstmatige-intelligentie-in-te-passen-in-onderwijs.htm
• Batista, J., Mesquita, A., & Carnaz, G. (2024). Generative AI and Higher Education: Trends, Challenges, and Future Directions from a Systematic Literature Review. Information, 15(11), 676. https://doi.org/10.3390/info15110676
• Eguchi, A., Okada, H., & Muto, Y. (2021). Contextualizing AI Education for K-12 Students to Enhance Their Learning of AI Literacy Through Culturally Responsive Approaches. KI - Künstliche Intelligenz, 35(2), 153–161. https://doi.org/10.1007/s13218-021-00737-3
• Lin, H., & Chen, Q. (2024). Artificial intelligence (AI) -integrated educational applications and college students’ creativity and academic emotions: students and teachers’ perceptions and attitudes. BMC Psychology, 12(1). https://doi.org/10.1186/s40359-024-01979-0