AI in het onderwijs: De rol van de leraar in een AI-onderwijsomgeving
Felix Brekelmans
Docent Onderzoek & Ontwerpen bij Felix GPT
Geraadpleegd op 18-02-2025,
van https://wij-leren.nl/ai-rol-van-de-leraar.php

In de afgelopen jaren is kunstmatige intelligentie (AI) steeds meer aanwezig in verschillende aspecten van ons dagelijks leven. Ook in het onderwijs staat AI klaar om een revolutie teweeg te brengen. Het biedt mogelijkheden om leren te personaliseren, leraren te ondersteunen bij administratieve taken en onderwijsmanagement te optimaliseren. Maar hoe benutten we AI op een verantwoorde en effectieve manier in de klas? Wat betekent dit voor leraren, leerlingen en het onderwijs als geheel? Deze artikelenserie is bedoeld om antwoord te geven op deze vragen. Met deze reeks willen we leraren, schoolleiders en onderwijsprofessionals inspireren en handvatten bieden om AI in te zetten op een manier die recht doet aan het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen. Samen bouwen we aan een toekomst waarin technologie het onderwijs versterkt en verrijkt.
Dit is het tweede deel van een artikelenserie over AI in het onderwijs. Lees deel 1 hier. Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen, tips en infographics? Schrijf je dan in voor de gratis module van de Wij-leren Academie.
Hoe verandert de rol van de leraar door AI?
In een tijd waarin technologie een steeds prominentere rol speelt in ons onderwijs, opent de samenwerking tussen mens en machine nieuwe mogelijkheden om lessen beter af te stemmen op de behoeften van leerlingen. Deze samenwerking staat centraal in een toekomstgericht onderwijsmodel waarin zowel innovatie als menselijke verbinding een cruciale rol spelen.
AI verandert niet alleen hoe lessen worden gegeven, maar ook de rol van de leraar. Waar leraren traditioneel de primaire bron van kennis waren, worden zij in een AI-onderwijsomgeving steeds meer begeleiders en coaches. AI kan de leraar ondersteunen bij taken zoals het analyseren van leerprestaties, het aanbieden van gepersonaliseerde leerpaden en het automatiseren van administratieve processen, zoals het nakijken van toetsen. Dit biedt leraren meer tijd om zich te richten op de interactie met leerlingen en hun sociale en emotionele ontwikkeling.
Hoewel AI geen vervanging is voor de leraar, biedt het krachtige mogelijkheden om administratieve lasten te verlichten, creativiteit te stimuleren en gepersonaliseerd leren te bevorderen. Tegelijkertijd blijft de leraar de regisseur van het leerproces, die met wijsheid en empathie richting geeft aan de inzet van technologie. Zo wordt de leerling of student niet slechts een gebruiker van AI, maar een actieve deelnemer die door kritisch denken en dialoog wordt voorbereid op een complexe, technologische wereld.
“Samenwerking tussen mens en machine maakt onderwijs toekomstgericht én mensgericht."
Het werken met AI vraagt ook om nieuwe vaardigheden van leraren, zoals:
- Het interpreteren van door AI gegenereerde data: Leraren moeten begrijpen wat de data betekent voor de voortgang en behoeften van hun leerlingen.
- Kritisch beoordelen van AI-tools: Het is belangrijk dat leraren AI-systemen kunnen evalueren op betrouwbaarheid en mogelijke vooroordelen.
- Begeleiden van leerlingen in ethisch gebruik van AI: Het is belangrijk om leerlingen te leren hoe AI werkt, bewustzijn te creëren over privacy en uit te leggen hoe technologieën verantwoordelijk gebruikt kunnen worden.
Balans tussen technologie en menselijke interactie
Technologie mag nooit de menselijke kant van onderwijs overschaduwen. Leren is namelijk niet alleen een cognitief proces, maar ook een sociaal-emotionele ervaring. De kracht van onderwijs ligt in de persoonlijke relatie tussen leraar en leerling. AI kan deze relatie versterken door tijd vrij te maken voor wat echt belangrijk is: de ontwikkeling van leerlingen.
Leraren spelen een cruciale rol in het motiveren, begeleiden en inspireren van leerlingen. Empathie, begrip en persoonlijke aandacht zijn elementen die niet door technologie kunnen worden gerepliceerd. Het is daarom essentieel dat AI wordt ingezet als een hulpmiddel om tijd vrij te maken voor deze menselijke aspecten van onderwijs.
“De kracht van onderwijs ligt in menselijke interactie, niet in algoritmes."
Een leraar kan bijvoorbeeld een AI-tool gebruiken om huiswerk te analyseren en gedetailleerde feedback te genereren. Op basis van deze data kan de leraar in een persoonlijk gesprek verder ingaan op de uitdagingen van een leerling. AI voorziet in inzichten, maar het is de leraar die de begeleiding betekenisvol maakt door emotionele intelligentie, interactie en begrip toe te voegen.
Het succesvol bewaren van de balans tussen technologie en menselijke interactie vereist dat leraren goed worden getraind in het gebruik van AI. Ze moeten weten wanneer technologie kan ondersteunen en wanneer het beter is om te vertrouwen op hun eigen vaardigheden en ervaring. Bovendien moeten zij bewust zijn van de beperkingen van AI, zoals de risico's op vooroordelen of een te grote afhankelijkheid van technologie. Op deze ethische aspecten zal later in de artikelenreeks worden ingegaan.
“AI maakt ruimte vrij voor waar het echt om draait: de ontwikkeling van leerlingen."
Van beginner tot expert: het niveau van AI-gebruik in het onderwijs
Het inzetten van AI vraagt om verschillende vaardigheden en een groeiproces. Om dit groeiproces te realiseren, is het voor leraren allereerst belangrijk om het eigen niveau van AI-gebruik te bepalen. In dit artikel onderscheiden we niveau 0 tot en met niveau 5.
- Niveau 0: Geen AI-gebruik
- Niveau 1: AI-verkenner
- Niveau 2: AI-ondersteunend
- Niveau 3: AI-collaboratief
- Niveau 4: AI-pionier
- Niveau 5: AI-expert
“Het bepalen van jouw AI-niveau is de eerste stap naar een effectievere inzet van technologie in de klas."
Niveau 0: Geen AI-gebruik
Kenmerken: Leraren op dit niveau maken nog geen gebruik van AI. Mogelijk ontbreekt kennis over de mogelijkheden of is er enige terughoudendheid bij het toepassen van nieuwe technologieën.
Wat doen ze?
- Oriënteren op wat AI is en hoe het werkt.
- Verzamelen van basisinformatie over hoe AI kan helpen bij lesvoorbereiding en organisatie.
Voorbeeld: Een leraar leest een artikel of volgt een webinar om te leren over de basisprincipes van AI en hoe dit relevant kan zijn voor onderwijs.
Niveau 1: AI-verkenner
Kenmerken: Leraren beginnen AI-tools te verkennen en gebruiken deze vooral als inspiratiebron. De focus ligt op experimenteren en leren door doen.
Wat doen ze?
- Gebruiken AI om ideeën of informatie te verzamelen, zoals voorbeelden voor lessen.
- Evalueren AI-output door eigen kennis en bronnen te raadplegen.
- Experimenteren met eenvoudige prompts om de mogelijkheden en beperkingen van de tool te begrijpen.
Voorbeeld: Een leraar vraagt AI om een lijst met creatieve schrijfopdrachten en past deze aan op de specifieke behoeften van de klas.
Niveau 2: AI-ondersteunend
Kenmerken: AI wordt ingezet om specifieke taken te ondersteunen. De leraar combineert AI-output met eigen expertise en werkt samen met collega's om de kwaliteit te verhogen.
Wat doen ze?
- Automatiseren eenvoudige taken, zoals nakijkwerk en feedback geven.
- Genereert en verfijnt lesmateriaal, zoals presentaties of werkbladen.
- Bespreekt AI-resultaten met collega’s om van elkaar te leren en AI-effectief te integreren.
Voorbeeld: Een leraar gebruikt AI om lesvoorbereidingen, lesmateriaal en toetsen te maken en voegt vervolgens eigen nuances toe.
Niveau 3: AI-collaboratief
Kenmerken: AI wordt een integraal onderdeel van de werkwijze van de leraar. AI wordt door leraren niet alleen gebruikt om tijd te besparen, maar ook om de lespraktijk te verrijken.
Wat doen ze?
- Automatiseren van complexere taken, zoals het opstellen van rubrics en toetsanalyses.
- Ontwikkelen gepersonaliseerde sjablonen en checklists om repetitieve taken te vereenvoudigen.
- Integreren AI in dagelijkse routines, zoals planning en organisatie.
Voorbeeld: Een leraar gebruikt AI om een complete les met interactieve opdrachten te ontwerpen, inclusief een rubric voor de beoordeling.
Niveau 4: AI-pionier
Kenmerken: Leraren ontwerpen en implementeren maatwerkoplossingen om AI volledig in te zetten voor administratieve en didactische taken. Ze delen hun kennis en ervaring binnen hun instelling.
Wat doen ze?
- Ontwerpen maatwerk-AI-toepassingen, zoals CustomGPT of chatbots, voor specifieke onderwijsdoelen.
- Automatiseren volledige processen, van lesplanning tot evaluatie.
- Experimenteren met innovatieve AI-oplossingen en delen best practices met collega’s.
Voorbeeld: Een leraar ontwikkelt een chatbot die leerlingen begeleidt bij het voorbereiden van toetsen en huiswerk, afgestemd op de specifieke leerdoelen.
“Van oriënteren tot pionieren: elke leraar kan groeien in het gebruik van AI."
Niveau 5: AI-expert
Kenmerken: Op dit niveau verschuift de focus van praktische toepassing naar de ethische en maatschappelijke implicaties van AI. Leraren worden leiders in het verantwoord gebruik van AI.
Wat doen ze?
- Analyseren de ethische impact van AI-gebruik in het onderwijs.
- Creëren bewustwording bij collega’s en leerlingen over privacy, vooroordelen en verantwoorde technologie.
- Adviseren instellingen over beleid en strategie rond AI-gebruik.
Voorbeeld: Een leraar geeft een workshop aan collega’s over het verantwoord toepassen van AI in de klas, met aandacht voor privacy en ethiek.
Hoe bepaal je jouw niveau?
Door stil te staan bij je eigen gebruik van AI-tools, kun je nagaan op welk niveau je momenteel opereert. Gebruik dit overzicht om jezelf uit te dagen en te groeien in het toepassen van AI. Of je nu net begint of al een pionier bent, elke stap draagt bij aan een toekomst waarin technologie en menselijk onderwijs hand in hand gaan.
“Elke stap in jouw AI-reis brengt je dichter bij toekomstgericht onderwijs."
In Figuur 1 staan de niveaus van het AI-gebruik in het onderwijs samengevat.
Figuur 1.
Niveaus van AI-gebruik in het onderwijs
Wil je deze infographic gratis downloaden in hoge resolutie? Schrijf je dan in voor de module van de Wij-leren Academie.
Conclusie en vooruitblik
De rol van de leraar verandert ingrijpend in een onderwijsomgeving waarin AI steeds centraler staat. Door AI bewust en doordacht in te zetten, kunnen leraren niet alleen efficiënter werken, maar ook meer tijd vrijmaken voor de menselijke aspecten van onderwijs. Hierbij kun je denken aan meer persoonlijke begeleiding en het stimuleren van de ontwikkeling van soft skills, zoals samenwerking, communicatie, empathie en kritisch denken. Het succes van deze transitie ligt in het vinden van de juiste balans tussen technologie en menselijke interactie, met de leraar als regisseur van het leerproces.
In de volgende artikelen in deze reeks gaan we dieper in op praktische toepassingen van AI, zoals het genereren van lesmateriaal en het ontwerpen van gepersonaliseerde leerervaringen. We verkennen ook hoe ethische, maatschappelijke en onderwijskundige vraagstukken die spelen bij het inzetten van AI. Blijf de reeks volgen om inspiratie en concrete handvatten te krijgen voor het vormgeven van toekomstgericht onderwijs!
Referenties
- Allen, K., Kern, M. L., Crawford, J., Cowling, M., Vo, D., & Waters, L. (2024). The SEARCH for AI-Informed Wellbeing Education: A Conceptual Framework. In Springer eBooks (pp. 277–291). https://doi.org/10.1007/978-3-031-46238-2_14
- Athanasiadis, P. I. (2024, 12 december). Hoe kunstmatige intelligentie in te passen in onderwijs? WUR. https://www.wur.nl/nl/nieuws/hoe-kunstmatige-intelligentie-in-te-passen-in-onderwijs.htm
- Crompton, H., & Burke, D. (2023). Artificial intelligence in higher education: the state of the field. International Journal Of Educational Technology in Higher Education, 20(1). https://doi.org/10.1186/s41239-023-00392-8
- Tubella, A. A., Mora-Cantallops, M., & Nieves, J. C. (2023). How to teach responsible AI in Higher Education: challenges and opportunities. Ethics And Information Technology, 26(1). https://doi.org/10.1007/s10676-023-09733-7