AI in het onderwijs (7): Ethische kwesties

In de afgelopen jaren is kunstmatige intelligentie (AI) steeds meer aanwezig in verschillende aspecten van ons dagelijks leven. Ook in het onderwijs staat AI klaar om een revolutie teweeg te brengen. Het biedt mogelijkheden om leren te personaliseren, leraren te ondersteunen bij administratieve taken en onderwijsmanagement te optimaliseren. Maar hoe benutten we AI op een verantwoorde en effectieve manier in de klas? Wat betekent dit voor leraren, leerlingen en het onderwijs als geheel? Deze artikelenreeks is bedoeld om antwoord te geven op deze vragen. Met deze reeks willen we leraren, schoolleiders en onderwijsprofessionals inspireren en handvatten bieden om AI in te zetten op een manier die recht doet aan het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen. Samen bouwen we aan een toekomst waarin technologie het onderwijs versterkt en verrijkt.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dit is het zevende deel van een artikelenreeks over AI gebruiken in het onderwijs. Benieuwd naar de andere delen? Lees ook deel 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9 en 10. Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen, tips en infographics? Schrijf je dan in voor de gratis module van de Wij-leren Academie. 

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ethische kwesties bij AI in het onderwijs

In eerdere artikelen verkenden we hoe AI leraren kan ondersteunen bij het ontwikkelen van lesmateriaal, het personaliseren van leren en het geven van feedback. Maar naast deze voordelen roept AI in het onderwijs ook scherpe ethische vragen op. Hoe beschermen we privacy? Hoe voorkomen we bias en discriminatie? In dit artikel staan de ethische kanten van AI centraal en bekijken we de belangrijkste aandachtspunten en richtlijnen. 

AI-toepassingen in het onderwijs brengen namelijk belangrijke privacykwesties met zich mee. Hieronder worden de belangrijkste ethische thema’s belicht: privacy en gegevensbescherming, bias en discriminatie, gelijkheid en toegang tot onderwijs en de impact op het milieu.

Privacy en gegevensbescherming

Het gebruik van AI in het onderwijs roept belangrijke vragen op over privacy. Veel AI-systemen verwerken persoonsgegevens van leerlingen, zoals leerresultaten of gedragspatronen. Dat maakt goede bescherming van deze data essentieel.

De EU AI Act benadrukt dat privacy een fundamenteel recht is. AI-systemen moeten daarom voldoen aan bestaande Europese regels voor gegevensbescherming, zoals de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Voor scholen is in de EU AI Act vastgesteld dat ze transparant moeten zijn over welke gegevens worden verzameld, hoe die worden gebruikt en dat ze passende maatregelen moeten nemen om die gegevens te beveiligen.

“Privacy is geen bijzaak: AI in de klas vereist zorgvuldige databescherming."

Bias en discriminatie

AI-systemen leren van data, maar die data zijn niet altijd neutraal. Als ze maatschappelijke vooroordelen bevatten, kan AI deze vooroordelen onbedoeld versterken. Dit heeft ingrijpende gevolgen voor het onderwijs, waar eerlijkheid en gelijke kansen centraal moeten staan. AI kan hierbij een bedreiging zijn.

Vooral AI-toepassingen die leerresultaten beoordelen of toegang tot onderwijsprogramma’s bepalen, kunnen grote invloed hebben op de toekomst van een leerling. Daarom classificeert de EU AI Act deze systemen als hoog-risico. Als de onderliggende data bijvoorbeeld gebaseerd zijn op historische ongelijkheid – zoals de ondervertegenwoordiging van bepaalde demografische groepen in succesvolle prestaties – kunnen AI-systemen onbedoeld diezelfde groepen benadelen. Dit kan leiden tot lagere beoordelingen, uitsluiting van opleidingen of het voortzetten van discriminatie op basis van geslacht, afkomst, beperking of leeftijd.

“AI kan ongelijkheid versterken als de gebruikte data niet eerlijk zijn."

Om dat te voorkomen stelt de AI Act strenge eisen aan de representativiteit en kwaliteit van de trainingsdata. Daarnaast verbiedt de wet expliciet het gebruik van AI voor social scoring: het beoordelen van mensen op basis van gedrag of achtergrondkenmerken in meerdere contexten. Zulke systemen kunnen leiden tot stigmatisering en uitsluiting. Dat is in strijd met het recht op menselijke waardigheid en non-discriminatie.

Gelijkheid en toegang tot onderwijs

Onderwijs is al lange tijd geen gelijk speelveld. Wereldwijd bestaan er grote verschillen in toegang tot kwalitatieve educatie, veroorzaakt door uiteenlopende economische, sociale en technologische omstandigheden. Terwijl sommige leerlingen profiteren van moderne leermiddelen en persoonlijke begeleiding, volgen anderen hun lessen met beperkte middelen, verouderde methoden of zonder goed opgeleide docenten. Bovendien is er wereldwijd nog altijd een aanzienlijk deel van de bevolking dat helemaal geen toegang heeft tot formeel onderwijs, door bijvoorbeeld armoede, conflicten, migratie of geografische isolatie.

“Toegang tot kwalitatief goed onderwijs én tot AI verschilt wereldwijd sterk."

Met de opkomst van kunstmatige intelligentie in het onderwijs ontstaan nieuwe kansen. In rijke landen en goed gefinancierde scholen wordt AI steeds vaker ingezet voor gepersonaliseerd leren. Leerlingen krijgen bijles van chatbots, ontvangen op maat gemaakte oefenstof en kunnen op hun eigen tempo leren. AI heeft het potentieel om onderwijs toegankelijker te maken dan ooit. Voorheen was gepersonaliseerd onderwijs iets dat alleen beschikbaar was voor leerlingen met privéleraren of kleine klassen. Nu kan AI iedereen helpen om op zijn of haar eigen niveau te leren. Platforms met gratis AI-ondersteunde leermiddelen verlagen de drempel naar kennis.

Toch is dit potentieel niet overal binnen handbereik. Juist in regio’s of scholen waar de basisvoorzieningen al ontoereikend zijn — zoals toegang tot internet, digitale apparaten of goed opgeleide leraren — blijft de inzet van AI  sterk achter. Als toegang tot AI-systemen, digitale infrastructuur en AI-geletterdheid ongelijk verdeeld blijft, dreigt de bestaande onderwijsongelijkheid verder toe te nemen.

Daarom is het cruciaal dat de invoering van AI in het onderwijs gepaard gaat met gerichte investeringen, bewust beleid en aandacht voor gelijke kansen. Alleen dan kan AI bijdragen aan méér rechtvaardigheid, in plaats van nieuwe ongelijkheid te creëren.

“Investeren in infrastructuur is cruciaal voor eerlijke AI-toegang."

Milieu-impact van AI

AI-tools zoals ChatGPT roepen zorgen op over energieverbruik en milieu-impact. AI vereist krachtige datacenters, die veel elektriciteit verbruiken en aanzienlijke fysieke ruimte innemen. Dit werpt een ethisch dilemma op: hoe vinden we de balans tussen technologische innovatie en duurzaamheid?

AI-systemen zijn veel energie-intensiever dan traditionele software. Zo verbruiken ze tot 33 keer meer stroom. Alleen al het trainen van GPT-3 kostte ongeveer 1.300 MWh, vergelijkbaar met het jaarlijkse energieverbruik van 130 Amerikaanse huishoudens. Voor GPT-4 lag dit verbruik zelfs 50 keer hoger. Naar schatting verdubbelt de wereldwijde AI-energiebehoefte momenteel elke 100 dagen. Dit is een groei die extra druk zet op het elektriciteitsnet en vereist aanzienlijke investeringen in infrastructuur.

“AI versnelt innovatie, maar zet ook het stroomnet onder druk."

Ter illustratie: de ontwikkeling van ChatGPT-4 vereiste 65.000 MWh aan elektriciteit — evenveel als 6.500 huishoudens in een jaar gebruiken. Toch is dat, relatief gezien, slechts 0,000325% van het wereldwijde stroomverbruik in 2023. Voor één model lijkt de impact klein, maar de schaalvergroting van AI maakt het vraagstuk urgent.

Gelukkig wordt er volop gewerkt aan oplossingen. Denk aan efficiëntere datacenters, geavanceerde koelingstechnologieën en energiezuinige hardware. Zo ontwikkelde Nvidia een nieuwe superchip die tot 30 keer betere prestaties levert en tegelijkertijd 25 keer minder energie verbruikt dan zijn voorganger. Door dit soort technologische innovaties wordt AI stap voor stap groener. Echter: bewust gebruik en goede regelgeving blijven nodig om de ecologische voetafdruk echt te beperken.

“AI wordt groener, maar bewust gebruik blijft essentieel"

Conclusie: AI in het onderwijs vraagt om zorgvuldigheid en bewustzijn

AI biedt veel kansen voor het onderwijs, van gepersonaliseerd leren tot ondersteuning van leraren. Tegelijkertijd brengt de inzet van AI ethische verantwoordelijkheden met zich mee. Het waarborgen van privacy, het voorkomen van bias en discriminatie en het garanderen van gelijke toegang tot AI-ondersteund onderwijs zijn randvoorwaarden om deze technologie op een verantwoorde manier in te zetten. Ook de milieubelasting van AI mag niet genegeerd worden: verduurzaming en bewust gebruik zijn noodzakelijk om technologische vooruitgang in balans te brengen met ecologische verantwoordelijkheid. Deze elementen zijn samengevat in Figuur 1.

“Technologische vooruitgang vraagt om een moreel kompas én groene keuzes."

Figuur 1. Ethische kwesties bij AI in het onderwijs.

Wil je deze infographic gratis downloaden in hoge resolutie? Schrijf je dan in voor de module van de Wij-leren Academie. 

De sleutel ligt in een doordachte en evenwichtige implementatie: AI moet worden gebruikt als hulpmiddel om onderwijs te verbeteren, niet als vervanging van menselijke begeleiding. Door ethische normen en juridische kaders in acht te nemen, kan AI een krachtig instrument zijn om onderwijs toegankelijker, eerlijker en effectiever te maken.

Het is belangrijk om oog te houden voor de bredere ethische dimensie. AI-ethiek reikt verder dan het klaslokaal en raakt ook aan gevoelige domeinen als gezondheidszorg, surveillance en democratie. De inzet van AI roept fundamentele vragen op over autonomie, veiligheid en macht, die niet alleen technisch maar ook moreel en maatschappelijk moeten worden beantwoord.

De toekomst van AI in het onderwijs (en daarbuiten) hangt af van de keuzes die we vandaag maken. Door kritisch te blijven, duidelijke ethische kaders te hanteren en menselijk contact centraal te stellen, kunnen we het potentieel van AI benutten.

“Alleen met ethiek als kompas maakt AI het onderwijs écht sterker."

Referenties

• Council of Europe (2022). Artificial intelligence and education: A critical view through the lens of human rights, democracy and the rule of law. In https://rm.coe.int/go-digital-newsletter-6-december-2022/1680a94aed (Nr. 978-92-871-9236–3). Geraadpleegd op 15 maart 2025, van https://rm.coe.int/artificial-intelligence-and-education-a-critical-view-through-the-lens/1680a886bd
• Europese Commissie (2022). Ethische richtsnoeren voor het gebruik van artificiële intelligentie (AI) en data bij onderwijzen en leren voor onderwijsactoren. Bureau voor publicaties van de Europese Unie.
• Hoffman, P. (2025). AI’s Power Demand: Calculating ChatGPT’s electricity consumption for handling over 365 billion user queries every year. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://www.bestbrokers.com/forex-brokers/ais-power-demand-calculating-chatgpts-electricity-consumption-for-handling-over-78-billion-user-queries-every-year/
• Privacy First (2023). AI in het onderwijs. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://privacyfirst.nl/artikelen/ai-in-het-onderwijs
• Teachers Guide (2025). The Ethics of Artificial Intelligence (AI) in Education. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://teachersguide.net/the-ethics-of-artificial-intelligence-ai-in-education/
• UNESCO. (2019). Beijing Consensus on AI and Education. UNESCO.
• UNESCO. (2023). The UNESCO Recommendation on The Ethics of AI: Shaping the Future of Our Societies. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://www.unesco.de/dokumente-und-hintergruende/publikationen/detail/shaping-the-future-of-our-societies/
• UNICEF. (2021). Policy guidance on AI for children. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://www.unicef.org/globalinsight/media/2356/file/UNICEF-Global-Insight-policy-guidance-AI-children-2.0-2021.pdf
• World Economic Forum (2024). AI and energy: Will AI help reduce emissions or increase demand? Here's what to know. Geraadpleegd op 15 maart 2025, van:
  https://www.weforum.org/stories/2024/07/generative-ai-energy-emissions/