Gedragsproblemen in de klas - hoe ga je om met kinderen met Tourette

Anton Horeweg

Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) bij Gedragsproblemenindeklas.nl

Geplaatst op 8 juni 2017

Het syndroom Gilles de la Tourette, ook wel Tourette of TS genoemd, is een erfelijke, neuro-psychiatrische aandoening. Deze aandoening wordt gekenmerkt door tics; plotselinge, snelle, herhalende, niet-ritmische bewegingen of geluiden.

We spreken pas van Tourette als de tics ontstaan vóór het 18e levensjaar en de persoon langer dan een jaar minstens twee motorische tics en één vocale tic heeft. Dit syndroom komt naar schatting bij 1% van de bevolking voor. De mate en ernst waarmee het syndroom tot uiting komt is bij elk kind verschillend en kan ook van periode tot periode verschillen.

Tips voor omgang met een kind met Tourette Syndroom (TS):

Algemeen:

Verdiep je zelf in de stoornis. In tegenstelling tot bekendere stoornissen als ADHD, weten maar zeer weinig leerkrachten iets over Tourette.
Spreek in overleg met het kind en de ouders af hoe je dit aan de rest van de groep gaat uitleggen. Je kunt denken aan het laten geven van een spreekbeurt hierover of zelf als leerkracht één en ander vertellen.
Geef het kind een plekje aan de zijkant van de klas. Voorin voelen ze zich misschien bekeken. Neem de zijkant dicht bij de deur, zodat het kind onopvallend weg kan om zich te “ontladen”
Stel dat een kind woordjes roept, houd dan in gedachten dat die woorden niet de stemming, mening en gevoelens van het kind weergeven.
Houd zeer regelmatig contact met de ouders van het kind. Gebruik een heen-en-weer schriftje. Tics kunnen soms op school nauwelijks merkbaar zijn, maar zich thuis in alle hevigheid openbaren. Ouders kunnen tekenen van overbelasting herkennen, die op school misschien niet opgemerkt (kunnen) worden.
Stel collega’s in andere klassen op de hoogte van de problemen die het kind heeft. Zo voorkom je pijnlijke situaties.
Aangezien de tics niet onder contrôle te brengen zijn, heeft een beloningssysteem geen zin. Zo weinig mogelijk aandacht aan schenken is het beste voor iedereen.
Tics gericht op personen zijn altijd onaanvaardbaar (maar kunnen wel uitgelokt zijn).
Formuleer regels positief. Dat werkt bij alle kinderen beter, maar bij kinderen met TS bestaat vaak de onbedwingbare drang de negatieve boodschap juist wél op te volgen. Je mag niet rennen resulteert dan in… precies! Beter is dus: We lopen rustig in de gang.
Eis geen oogcontact, dit geeft bij sommige kinderen teveel prikkels. Spreek een gebaar af om de aandacht te trekken, of noem eerst de naam van het kind.
Je zult merken dat deze kinderen vaak bewegen, wriemelen, met voorwerpen spelen, enz. Negeer dit zoveel mogelijk. Hiermee raken ze energie kwijt en kunnen ze zich beter op je uitleg concentreren. “Leg allemaal je pen neer” als je wat gaat uitleggen zou dus voor hen niet moeten gelden.

Sociaal emotioneel:

Benader het kind vooral positief. Over het algemeen reageren mensen niet positief naar kinderen met TS, zeker niet als ze vocale tics hebben. Hun zelfbeeld is vaak niet al te best. Deze kinderen hebben vaak het idee slecht of gek te zijn.
Als je als leerkracht het kind als volwaardig lid van je klas beschouwt, zullen de kinderen in je groep dit ook gaan doen.
Meer nog dan bij andere kinderen kunnen kinderen met dit syndroom zich verschuilen achter stoer doen. Ze zijn immers vaak al jarenlang uitgelachen. Probeer daar doorheen te zien en een goede relatie met het kind op te bouwen.
In plaats van stoer doen kan het ook zijn dat zich echt agressie of angst of depressie ontwikkelt.
De ongewenste bewegingen die het kind maakt, zijn ook voor het kind hinderlijk. Soms doen die tic bewegingen zelfs pijn. De obsessieve gedachten kunnen angst veroorzaken. Er is dan niet veel nodig om die frustratie en angst om te zetten in agressie. Wees hier dus alert op.
Toon begrip voor de gevoelens, maar wijs het verkeerde gedrag af.
Houd vooral in vrije momenten, zoals pauzes, goed in het oog waar het kind is en wat het doet. Mag het meespelen? Wordt het niet gepest?
Deze kinderen kunnen moeilijk op hun beurt wachten, ze zijn impulsief. Tijdens het wachten bouwt zich spanning op, die weer resulteert in meer tics.
Probeer gedrag waaruit blijkt dat het kind niet impulsief handelt, maar eerst nadenkt, te versterken. Verwacht echter geen perfectie en probeer impulsief gedrag zoveel mogelijk te negeren.
Impulsief gedrag kun je proberen te verminderen met het aanleren van cognitieve strategieën. Laat gedachten verwoorden en gebruik eventueel de Meichenboom (beertjes) methode.

De omgeving:

Kondig de leswisseling liefst van te voren (een paar keer) aan.
Werk met een zo vast mogelijk dagplan, dat biedt structuur. Als je daarin iets wijzigt, kondig dit dan aan. Veel kinderen met Tourette houden niet van onverwachte veranderingen.
Zorg dat er een ruimte beschikbaar is, waar het kind kan “ontladen.” De mogelijkheid dat dit kan, werkt op zich al stress verminderend voor het kind. Het kind voelt zelf aan wanneer het even weg moet.
Sport helpt soms de tics verminderen. Misschien kan het kind extra gymmen met een andere klas. Maar zoals je eerder las, is dit soms juist tic verergerend. Bekijk dit per kind.
Zet een kind dat een echt heel storende tic heeft aan de zijkant van je klas en geef het ook iets meer ruimte om zich heen, zodat het niet telkens per ongeluk iemand aanstoot.
Kinderen met TS zijn snel afgeleid en reageren op de omgeving. Soms kan een mp3 speler tijdens het uitvoeren van taken uitkomst bieden.
Gebruik maken van de virtuele leeromgeving is handig. Het kind is zo eindelijk zelf “in control”. De computer doet immers niets als hij het niet laat gebeuren. Bovendien geeft het computerprogramma onophoudelijk positieve feedback en ondervangt het de problemen met de fijne (schrijf) motoriek.

De leerstof:

Soms kunnen deze kinderen niet meteen aan hun taak beginnen. Dat is geen onwil, maar hangt samen met hun stoornis. Dit doet zich vaak voor aan het begin van de dag en aan het eind.
Schrijven kan een groot probleem zijn voor deze kinderen. Het handschrift is meestal slecht en het schrijven vergt grote inspanning. Zorg dat ze geen hele lessen hoeven over te schrijven, kort de lesjes in, laat ze antwoorden invullen op een kopie, enz.
Probeer de leerstof in kleine stapjes en heel gestructureerd aan te bieden. Voorkom “overload” want dan verergeren de tics.
Laat het kind na de instructie vertellen wat het moet doen, zo weet je of de opdracht echt begrepen is. Verzeker het kind bovendien dat het zo vaak om uitleg mag komen als het wil en dat dit heel normaal is. Ze vinden zichzelf vaak dom, hiermee kun er in ieder geval op wijzen dat uitleg vragen geen domheid is.
Kinderen met TS zijn vaak meer auditief ingesteld. Je kunt ze dus beter iets mondeling uitleggen, dan die uitleg op een blaadje geven.
Als het werk in de klas niet af is, geef het dan in geen geval mee naar huis. Accepteer dat deze kinderen zich moeilijker kunnen concentreren en dus niet zo snel opschieten. Veel van de concentratie gaat “verloren” door het tegenhouden van hun tics.
Vermijd dus eigenlijk alle vormen van tijdsdruk. Je kunt het best samen met het kind afspreken wat volgens het kind haalbaar is. Stel dit desnoods iets naar beneden bij, zodat het kind jouw verwachtingen lijkt te overtreffen en zo een blij gevoel krijgt door het overtreffen van de hoeveelheid werk. “Denk je echt dat je zóveel kan doen? Je mag het proberen hoor, maar het lijkt mij erg veel. Het is natuurlijk wel heel knap als je dát kan. Als je tot hier komt (jouw verlaagde grens) ben ik al heel tevreden. Als je jouw grens haalt, val ik van mijn stoel denk ik.”
Kinderen met Tourette hebben vaak een zwakkere fijne motoriek, waardoor hun schrijfwerk er niet goed uitziet en bovendien veel inspanning vergt. Houd daar als het enigszins kan rekening mee.
Verdeel het werk in blokken van ongeveer 10 minuten. Bij gebleken succes kun je dit samen uitbreiden.
Zorg voor pauzes tussen het werk door. Geef tijd voor ontlading.
Kinderen met Tourette zijn snel afgeleid en merken alles op. Leg op tafel dus alleen de spullen die ze nodig hebben.
Help het kind met organiseren. Dit is namelijk niet hun sterkste kant. Hun vergeetachtigheid en desorganisatie leidt wél tot spanning en dus tics.

De meeste kinderen met het Tourette syndroom gedijen het best in een gestructureerde omgeving, waarbij er duidelijk leiding is van de leerkracht, maar waar ook flexibiliteit en vrijheid is om onafhankelijk te bewegen (van de Griendt en Verdellen, (2013) Tics bij kinderen).

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!