Tevredenheidsonderzoeken op school (1): De kracht en keerzijde

Tevredenheidsonderzoeken vormen een vast onderdeel van kwaliteitszorg op veel scholen. Ouders, leerlingen en medewerkers vullen periodiek een vragenlijst in. Maar wat gebeurt er vervolgens met de resultaten? In de praktijk verdwijnen deze vaak in een la of leiden ze slechts tot algemene, weinig concrete conclusies. Een gemiste kans, want goed opgehaalde feedback biedt waardevolle aanknopingspunten voor verbetering.

In deze artikelenserie laten we zien hoe tevredenheidsmetingen kunnen uitgroeien tot een krachtig instrument voor schoolontwikkeling. Je ontdekt hoe je gerichte en relevante vragen stelt, de uitkomsten op een toegankelijke manier presenteert en hoe je dit vertaalt naar concrete en gedragen acties. Geen losse scores of globale duidingen, maar onderbouwde inzichten die het gesprek over kwaliteit versterken – en de stem van leerlingen, ouders en medewerkers daadwerkelijk laten meetellen.

Dit is het eerste deel van een artikelenserie over tevredenheidsonderzoeken in het onderwijs. In dit artikel bespreken we de belangrijkste voor- en nadelen van tevredenheidsonderzoeken.

Wil je meer weten over het effectief inzetten van tevredenheidsonderzoeken? Schrijf je gratis in voor ons kennisdossier van de Wij-leren Academie. Met handige formats, duidelijke grafiekvoorbeelden, inspirerende infographics en verdiepende artikelen.

Voordelen van tevredenheidsonderzoeken

Tevredenheidsonderzoeken bieden scholen waardevolle inzichten, niet alleen over het perspectief van de verschillende stakeholders, maar ook als bouwsteen voor gerichte schoolontwikkeling en doordachte kwaliteitszorg. Laten we eens kijken naar de voordelen voor de verschillende betrokkenen: leerlingen, ouders, medewerkers en de school als geheel.

Een tevredenheidsmeting is geen doel op zich, maar een kans om samen te leren.

1. Voordelen voor leerlingen

• Zich gehoord en serieus genomen voelen: Door leerlingen actief om hun mening te vragen, laat de school zien dat hun perspectief ertoe doet. Dit kan bijdragen aan het gevoel van eigenaarschap. Het bevordert een cultuur waarin leerlingen weten dat ze niet alleen deelnemer zijn, maar ook invloed kunnen uitoefenen. Dit sluit aan bij de uitgangspunten van burgerschapsvorming en participatie: leerlingen ervaren dat hun mening ertoe doet – en dat er daadwerkelijk iets mee gebeurt.
• Betere afstemming van onderwijs: De inzichten uit leerlingtevredenheidsonderzoeken helpen leraren en schoolleiders om onderwijs, begeleiding en activiteiten beter aan te laten sluiten bij wat leerlingen nodig hebben. Denk aan aanpassingen in werkvormen, instructie of extra ondersteuning voor bepaalde groepen leerlingen.
• Veiliger schoolklimaat: Regelmatig vragen naar het welbevinden en de sociale veiligheid van leerlingen zorgt ervoor dat signalen van pesten of spanningen sneller boven tafel komen. Scholen kunnen hierdoor preventief en gericht handelen. Dit kan bijdragen aan een positief en veilig leerklimaat.
• Ontwikkeling van reflectievaardigheden: Door vragen te beantwoorden over hun schoolervaringen leren leerlingen nadenken over hun eigen leerproces en schoolomgeving.

Wie leerlingen serieus neemt, wint aan vertrouwen en eigenaarschap.

2. Voordelen voor ouders

• Inzicht in de betrokkenheid van de school: Als ouders zien dat de school structureel en serieus werk maakt van tevredenheid onder ouders en leerlingen, geeft dat vertrouwen. Het laat zien dat de school niet alleen zendt, maar ook luistert – en bereid is om te leren en zich te verbeteren.
• Hogere ouderbetrokkenheid: Wanneer signalen van ouders leiden tot concrete verbeteracties, kan dit een positief effect hebben op de betrokkenheid van ouders. Hogere ouderbetrokkenheid is goed voor leerlingen, ouders en de school. Samen maak je goed onderwijs!
• Betere communicatie: Het delen van resultaten uit tevredenheidsonderzoek creëert ruimte voor open en gelijkwaardig gesprek tussen school en ouders. Dit bevordert de transparantie over keuzes die de school maakt, bijvoorbeeld op het gebied van pedagogisch klimaat of lesaanpak.
• Lage feedbackdrempel: In de praktijk horen ouders regelmatig ervaringen van hun kinderen, die lastig als los voorval verwoord kunnen worden naar de school. Een tevredenheidsonderzoek helpt om die signalen op een gestructureerde en veilige manier over te brengen. Dit verlaagt drempels in de communicatie tussen ouder en school.

Je kunt aan ouders laten merken dat hun stem iets in beweging zet.

3. Voordelen voor medewerkers (leraren en schoolleiding)

• Gerichte feedback op lesgeven en klassenmanagement: Leerlingen geven inzicht in hoe ze het lesgeven ervaren: is de uitleg duidelijk, voelen ze zich gehoord en sluiten opdrachten aan bij hun niveau? Dit helpt leraren om gericht te kijken naar hun aanpak, communicatie en afstemming in de klas.
• Lage feedbackdrempel: Tevredenheidsonderzoeken vormen niet alleen een bron van feedback aan leraren, maar ook van leraren. Ze bieden een laagdrempelige en veilige manier om ervaringen, zorgen of verbeterpunten te delen, zeker wanneer het gaat om gevoelige onderwerpen op de werkvloer. Niet elke medewerker voelt zich comfortabel om bepaalde zaken rechtstreeks te bespreken met de schoolleiding. Een goed opgesteld medewerkerstevredenheidsonderzoek kan dan helpen om signalen zichtbaar te maken die anders onder de radar zouden blijven – en zo het startpunt vormen voor eerlijke gesprekken en gerichte verbeteracties.
• Ondersteuning van professionele ontwikkeling: Tevredenheidsdata maken zichtbaar wat goed werkt en waar nog kansen liggen. Dit biedt handvatten voor het doelgericht vormgeven van professionele ontwikkeling van leraren en van de school als geheel, bijvoorbeeld bij het kiezen van een studiedagthema.
• Bevordering van teamreflectie: De resultaten kunnen een waardevolle aanleiding zijn voor gezamenlijke reflectie binnen het team. Wat valt op? Waar zijn we trots op? En waar willen we als school stappen zetten? Zo wordt de feedback van leerlingen, ouders en personeel niet alleen individueel opgepakt, maar ook teamoverstijgend besproken.
• Stimulans voor innovatie: Medewerkers zien vaak haarfijn waar het beter of anders kan. Hun feedback kan inspireren tot nieuwe werkvormen, projecten of keuzes in het onderwijsaanbod.

Goede feedback is niet bedreigend, maar richtinggevend.

4. Voor schoolontwikkeling en kwaliteitszorg

• Objectieve basis voor verbeterplannen: Een tevredenheidsonderzoek geeft richting aan schoolontwikkeling. In plaats van te varen op losse signalen of aannames, krijgt de school een breed en betrouwbaar beeld van hoe beleid, onderwijs en begeleiding ervaren worden. Dit vormt een stevige onderlegger voor het opstellen van gerichte en onderbouwde verbeterplannen.

• Continuïteit en voortgang meten: Door regelmatig – bijvoorbeeld tweejaarlijks – tevredenheidsonderzoeken af te nemen, ontstaat er zicht op ontwikkeling: zijn eerdere verbeteracties merkbaar voor leerlingen, ouders of medewerkers? Wat is er veranderd ten opzichte van vorige metingen? Zo krijgt kwaliteitszorg een cyclisch en lerend karakter.

• Stimulans voor open communicatie: Het delen en bespreken van resultaten draagt bij aan een cultuur van transparantie en dialoog. Door samen te reflecteren op wat goed gaat en wat beter kan, versterk je het eigenaarschap binnen het team en vergroot je de betrokkenheid van leerlingen en ouders bij de school.

• Vergelijken en leren van elkaar: De resultaten van tevredenheidsonderzoeken zijn ook te gebruiken voor vergelijking met eerdere jaren of met andere scholen (bijvoorbeeld binnen het bestuur of samenwerkingsverband). Dat helpt om sterke punten zichtbaar te maken en scherp te krijgen waar ontwikkeling nodig is. Wat maakt dat school X een hogere tevredenheid scoort op veiligheid of ouderbetrokkenheid? Hoe heeft school Y de communicatie met ouders verbeterd? Door actief te vergelijken en onderling in gesprek te gaan, ontstaat er een cultuur van collegiaal leren, waarin scholen elkaar inspireren en versterken op basis van gedeelde ervaringen en inzichten.

Schoolontwikkeling begint bij het serieus nemen van ervaringen van leerlingen, ouders en personeel. 

In Figuur 1 zijn de voordelen van tevredenheidsonderzoeken voor de verschillende stakeholders samengevat.
 

Figuur 1. De voordelen van tevredenheidsonderzoeken voor leerlingen, ouders, personeel en de school als geheel. 

Wil je deze infographic in hoge resolutie downloaden, of wil je meer te weten komen over tevredenheidsonderzoeken? Schrijf je gratis in voor ons kennisdossier van de Wij-leren Academie. Met handige formats, duidelijke grafiekvoorbeelden, inspirerende infographics en verdiepende artikelen.

Nadelen van tevredenheidsonderzoeken op school

Hoewel tevredenheidsonderzoeken op school waardevolle informatie kunnen opleveren, zijn er ook belangrijke nadelen die niet genegeerd mogen worden. In dit artikel bespreken we er zeven:

• Tevredenheid is niet gelijk aan kwaliteit
• Momentopname in plaats van continu inzicht
• Een vragenlijst doet geen recht aan de complexiteit
• Het probleem van gemiddelden
• Anonimiteit en veiligheid
• Ongelijke vergelijkingen 
• Beperkte respons en vertekening

Hieronder worden deze nadelen en mogelijke oplossingsrichtingen beschreven.

1. Tevredenheid is niet gelijk aan kwaliteit

Hoewel tevredenheidsmetingen waardevolle inzichten opleveren, zijn ze geen directe maat voor onderwijskwaliteit. Een hoge tevredenheid betekent niet automatisch dat het onderwijs effectief of passend is. Omgekeerd hoeven kritische geluiden niet per definitie te wijzen op gebrekkige kwaliteit.

Een voorbeeld hiervan is het beoordelen van leraren. Leerlingen beoordelen een leraar vaak op basis van persoonlijke kenmerken zoals vriendelijkheid, toegankelijkheid of humor. Een vriendelijke leraar wordt eerder positief beoordeeld, ook als zijn of haar didactische vaardigheden nog in ontwikkeling zijn. Omgekeerd kan een docent die hoge eisen stelt, structuur biedt en heldere grenzen hanteert, lager scoren op ‘populariteit’, terwijl zijn of haar houding juist bijdraagt aan goed onderwijs.

Oplossingsrichting: Een tevredenheidspeiling mag nooit het enige instrument zijn om de kwaliteit van het onderwijs te bepalen. Door tevredenheidsdata zorgvuldig te interpreteren en in samenhang met andere bronnen te gebruiken, voorkom je dat populaire keuzes verward worden met goede keuzes. Zo maak je van tevredenheidsonderzoek een krachtig hulpmiddel, zonder de complexiteit van onderwijs uit het oog te verliezen.

Tevredenheid is iets anders dan kwaliteit: niet elke glimlach weerspiegelt goed onderwijs.

2. Momentopname in plaats van continu inzicht

Wanneer een tevredenheidsonderzoek slechts eens per vier jaar wordt afgenomen, ontstaat er een vertraagd beeld. Problemen die zich tussentijds voordoen, blijven lang onzichtbaar en worden soms pas geconstateerd als ze al zijn verergerd. Het ontbreekt dan aan de mogelijkheid tot tijdige bijsturing.

Daarnaast is de context waarin een enquête wordt afgenomen vaak tijdelijk van aard. Emoties en timing kunnen meespelen in de beoordeling. Een enquête die vlak na een geslaagde musical of excursie wordt afgenomen, levert meer positieve resultaten op. Omgekeerd kunnen recente teleurstellingen – zoals een rapport of onenigheid over een klasindeling – leiden tot onterecht lage scores.

Oplossingsrichting: Plan het grote tevredenheidsonderzoek op een neutraal moment in het schooljaar, bijvoorbeeld in een rustige periode tussen twee rapporten in. Kies daarnaast voor een ritmische aanpak: korte, gerichte peilingen verspreid over het schooljaar, eventueel aangevuld met panelgesprekken. Zo ontstaat een continu zicht op hoe ouders, leerlingen en medewerkers het onderwijs ervaren – en kan daar ook sneller op worden geacteerd.

De timing van een onderzoek kan de uitkomst bepalen. Continu inzicht weegt zwaarder dan één keer per vier jaar meten.

3. Een vragenlijst doet geen recht aan de complexiteit

Een vragenlijst lijkt efficiënt, maar schiet tekort wanneer het gaat om het vangen van complexiteit. Een meerkeuzevraag kan zelden de overwegingen achter een schoolkeuze of beleidsbesluit recht doen. Daarnaast ontbreekt in schriftelijke feedback het wederzijds begrip: deelnemers kunnen geen verduidelijking vragen, geen nuance aanbrengen en geen gesprek aangaan. Dat maakt het risico op misinterpretatie groot. Bovendien raakt feedback in het onderwijs vaak mensen persoonlijk. Anders dan veel klanttevredenheidsonderzoeken in het bedrijfsleven gaat het in het onderwijs niet puur over producten of diensten, maar over het functioneren van professionals. Dat maakt de terugkoppeling gevoelig.

Oplossingsrichting: Gebruik een vragenlijst als startpunt, maar vul die aan met vervolggesprekken in de medezeggenschapsraad, eventuele ouderraad of klankbordteams. Zo ontstaat ruimte voor verdieping, wederzijds begrip en een constructieve dialoog. Voeg tevens altijd open vragen toe aan de vragenlijst, om de uitslagen te kunnen duiden. 

Een gesloten vraag kan geen open verhaal vatten. Voeg daarom altijd open vragen toe aan de vragenlijst. 

4. Het probleem van gemiddelden

Bij tevredenheidsonderzoeken wordt vaak gekeken naar het gemiddelde cijfer als indicator voor tevredenheid. Dat lijkt overzichtelijk, maar doet geen recht aan de onderliggende verschillen. Opvallende uitschieters – zoals een scherpe klacht of juist een belangrijk compliment – kunnen ongemerkt verdwijnen in de totaalscore. Waardevolle signalen blijven zo onder de radar, terwijl deze juist aanleiding kunnen zijn voor reflectie of bijsturing.

Oplossingsrichting:  Voorkom te globale vragen. Vraag in plaats daarvan gericht naar specifieke ervaringen: per vakgebied, contactmoment of onderdeel van het schoolbeleid. Voeg per onderdeel altijd een open veld toe waarin respondenten toelichting kunnen geven. Analyseer de resultaten niet alleen op het gemiddelde, maar ook op spreiding: welke verschillen vallen op? Bereken bijvoorbeeld de standaardafwijking, zodat uitschieters zichtbaar blijven. Dit maakt het mogelijk om gerichter te reageren op wat er écht speelt.

Waardevolle signalen verdwijnen als je alleen op gemiddelden stuurt. Betrek ook de spreiding en open vragen in je analyse. 

5. Anonimiteit en veiligheid

Anonieme feedback kan waardevol zijn, maar brengt ook risico’s met zich mee. Doordat respondenten zich niet kenbaar hoeven te maken, worden opmerkingen soms ongefilterd en direct geformuleerd. Zeker bij open vragen kunnen persoonlijke kwalificaties of insinuaties hard aankomen bij medewerkers of de schoolleiding.

Oplossingsrichting: Wees in de opzet van het onderzoek transparant over de manier waarop reacties worden verwerkt en gedeeld. Zorg dat medewerkers in een veilige en vertrouwde setting kunnen reflecteren op de uitkomsten, bijvoorbeeld tijdens een voorbereid teamgesprek. Overweeg daarnaast om schriftelijke feedback aan te vullen met vertrouwelijke groepsgesprekken, zodat feedback niet alleen ontvangen maar ook besproken en begrepen kan worden. Een goede balans tussen openheid en vertrouwelijkheid is van groot belang.

Een goede balans tussen openheid en vertrouwelijkheid is essentieel.

6. Ongelijke vergelijkingen

Tevredenheidsscores worden soms vergeleken tussen scholen, maar dat levert lang niet altijd een eerlijk beeld op. De leerling- en ouderpopulatie van de school kan veel invloed hebben op de scores. Zonder context worden deze verschillen al snel verkeerd geïnterpreteerd.

Oplossingsrichting: Vergelijk scholen alleen binnen vergelijkbare contexten en wees terughoudend met het aanbrengen van rangorde. Neem kenmerken zoals schoolweging en ouderpopulatie mee in de duiding. Laat een oordeel over kwaliteit nooit uitsluitend afhangen van tevredenheidscijfers.

Een lage score zegt weinig zonder zicht op de context. Beoordeel kwaliteit nooit uitsluitend op tevredenheidscijfers.

7. Beperkte respons en vertekening

Een tevredenheidsonderzoek is zo representatief als de respons dat toelaat. In de praktijk blijkt het lastig om een hoge respons onder met name ouders te realiseren. Een lagere respons vergroot het risico op een scheve weergave van de werkelijkheid en kan leiden tot verkeerde conclusies.

Oplossingsrichting: Zorg voor een brede respons. Verlaag de drempel om deel te nemen, herinner ouders vriendelijk aan het belang van hun mening en maak de vragenlijst toegankelijk. Analyseer de respons kritisch en bespreek dit met de medezeggenschapsraad, ouderraad of ouderpanels. Alleen zo ontstaat een beeld dat recht doet aan de gehele ouderpopulatie.

Een hoge respons is belangrijk om vertekening van resultaten te voorkomen.

Tot slot

Tevredenheidsonderzoeken kunnen scholen waardevolle inzichten opleveren – mits ze zorgvuldig worden ingezet, goed worden geduid en in samenhang met andere informatiebronnen worden gebruikt. Dit eerste artikel maakte duidelijk dat tevredenheidsmetingen zowel kansen als valkuilen kennen. Het is aan scholen om deze informatie niet als eindpunt te zien, maar als startpunt voor verbetering, dialoog en gedeeld eigenaarschap.

Wie feedback serieus neemt, investeert niet in cijfers, maar in vertrouwen en verandering.

In de volgende delen van deze artikelenserie gaan we dieper in op concrete toepassingen. Hoe stel je goede vragen op? Hoe presenteer je de resultaten op een toegankelijke manier? En vooral: hoe zorg je dat feedback daadwerkelijk leidt tot actie en verandering in de school? Blijf op de hoogte via ons kennisdossier.

Referenties

• De Vries, P. (2020). Continu evalueren van kwaliteit in onderwijs en kinderopvang. Tevredenheid is niet hetzelfde als kwaliteit. Putten: Zinus.
• De Vries, P. (2018). Oudertevredendheidsonderzoeken. Van tellen naar vertellen. Amersfoort: CPS.
• De Vries, P. (2023). Weg met oudertevredenheidsonderzoeken! Geraadpleegd op 21-05-2025, van https://wij-leren.nl/weg-met-oudertevredenheidsonderzoeken.php
• Kane, D., Williams, J., & Cappuccini-Ansfield, G. (2008). Student satisfaction surveys: The value in taking an historical perspective. Quality in Higher education, 14(2), 135-155. https://doi.org/10.1080/13538320802278347