Pittige pubers - Opvoeden van je puber met ADHD of autisme

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 11 januari 2017

Waarom doen pubers zoals ze doen? Waarom is de puberteit voor pubers met ADHD of autisme nog lastiger dan voor andere puberkinderen? Waarom lijkt het soms alsof driftbuien, slordig gedrag en een grote mond bij hun leven horen? In Pittige pubers vind je achtergronden van pubergedrag en handvatten om met dit gedrag om te gaan.

Door het hele boek heen staan veel praktijkvoorbeelden die ontleend zijn aan het fictieve PowerPlein5. Daar wonen verschillende families, elk met hun eigen uitdagingen en knelpunten. Dat de voorbeelden aan een beperkt groepje families zijn opgehangen, maakt het boek prettig leesbaar: we komen deze mensen telkens weer tegen.

Het boek behandelt de volgende onderwerpen:

1. Het puberbrein

Vanaf een jaar of tien verandert er van alles in het puberlijf. De fysieke groei kost het lijf veel energie. Het maakt de puber hongerig, hangerig en humeurig. Ook kunnen ze zich onzeker voelen over hun lijf. Daarnaast ontwikkelt het puberbrein. Er komen steeds meer verbindingen in de hersenen. Aan de orde komen de executieve functies van het brein, hormonen en verschillende ontwikkelingsproblemen die zich kunnen voordoen. Het hoofdstuk eindigt met tips en trucs voor de opvoeder, bijvoorbeeld:

Overschat de puber niet.
Onderschat jezelf niet.
Bljf op de hoogte van de wereld van je puber: kijk eens mee met een game, bekijk samen media die voor je kind belangrijk zijn.
Doe samen met je puber leuke dingen en praat daar over.

2. Gedragsverandering

Ouders hebben weinig invloed op de factoren die leiden tot ander gedrag van hun puber, zoals de fysieke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. Maar het gedrag dat eruit voortvloeit kunnen ze wel beïnvloeden. In dit hoofdstuk gaat het over het aan- en afleren van gedrag en hoe je gedrag van je puber zoveel mogelijk kunt beïnvloeden.

Factoren die leergedrag beïnvloeden (motivatie, duidelijke situatie en verwachting, vaardigheden om het gewenste gedrag uit te voeren, bekrachtiging).

Het ontstaan van probleemgedrag en het gebruik van het vierfactorenmodel.

Het gebruik van het Situatie Gedrag Gevolg-schema om gedrag te leren begrijpen.

3. Communicatie

Een goede communicatie zorgt voor een betere band met je puber. Wat is actief luisteren en hoe doe je dat? In het bijzonder komt het communiceren met pubers met ontwikkelingsproblemen aan de orde. Er kan zoveel strijd ontstaan met pubers dat je overzicht verliest. Een belangrijke regel om hieruit te komen is:

Choose your battles. Maak keuzes om dingen aan te pakken die je echt belangrijk vindt, laat andere dingen los

Verder komen in dit hoofdstuk aan de orde:

Positieve communicatie en tips daarvoor (kies een goed moment voor een gesprek, luister met aandacht, laat eigen adviezen en mening achterwege, geef respect en ruimte voor oplossingen van je puber, veroordeel alleen negatief gedrag, geen persoon, geef effectieve opdrachten, complimenten en kritiek).

De aanpak van emotionele problemen bij jezelf en bij je puber.

De aanpak Geweldloos Verzet (Haim Omer) Via boeken en cursussen kun je aan de slag met deze methode die een eventuele negatieve spiraal van agressie en geweld kan doorbreken.

4. Hulp voor de puber zelf

Als wat ouders kunnen doen (begrijpen van gedrag, verbeteren van communicatie) onvoldoende helpt, kan er hulp gezocht worden. In dit hoofdstuk wordt benoemd wat je puber zelf kan doen om geholpen te worden.

Hulp zoeken en starten.

Het belang van Motiverende gespreksvoering daarbij: pubers zijn vaak moeilijk te motiveren om aan de slag te gaan. Er zijn speciale gesprekstechnieken (Motiverende gespreksvoering) om hen uit de passiviteit te krijgen.

Welke vormen van hulp zijn er voor je puber? Verschillende sites worden genoemd die je verder kunnen helpen op zoek naar passende hulp.

Verder worden uitgelegd de psychotherapie, cognitieve gedragstherapie en oplossingsgerichte therapie als hulptherapiën.

5. Een ouder met power

Juist ouders van pubers met ontwikkelingsproblemen hebben veel energie nodig. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de energiebalans; draagkracht en draaglast.

Het balansmodel: allerlei risicofactoren hebben invloed op de draaglast van ouders (zoals negatief zelfbeeld, alleenstaand ouderschap, ruzie in de familie). De draagkracht van ouders wordt bepaald door beschermende factoren (financiële zekerheid, goede jeugdervaringen, genoeg tijd voor hobby’s).

Samen vormen draaglast en draagkracht een soort weegschaal die in balans moet zijn. Je bent kwetsbaarder als de balans verstoord is. Het sociale netwerk speelt hierbij een grote rol: kun je terugvallen op anderen als het even minder gaat, kunnen anderen jou steunen? Aan het slot van dit hoofdstuk wordt ingegaan op hoe het is als ouders zelf ook een diagnose hebben of kenmerken van autisme of ADHD.

6. School

De situatie van het Voortgezet Onderwijs kan voor pubers tamelijk complex zijn. Er wordt op de middelbare school een groot beroep gedaan op de zelfstandigheid van pubers, en op hun flexibiliteit. Daarnaast vraagt het wisselen van docenten, het zelfstandig plannen van huiswerk, het maken van nieuwe vrienden veel van hun vaardigheden. Als ouder is het belangrijk om zicht te houden op hun (school)leven, maar soms is dat heel lastig als pubers weinig vertellen. In dit hoofdstuk staan:

Tips voor ouders om daarmee om te gaan, bijvoorbeeld het informeren van de mentor over problematiek van je puber, vragen naar mogelijkheden van extra ondersteuning op school.

Info over Voortgezet speciaal onderwijs of leerwegondersteunend onderwijs

Omgaan met spijbelen of schoolweigering

Omgaan met beroepskeuze na het VO

7. Vriendschap, relaties en seksualiteit

De nieuwe sociale wereld op de middelbare school geeft nieuwe uitdagingen:

Aanpassen aan de groep wordt heel belangrijk voor pubers

Pubers met ontwikkelingsproblemen worden door zelfreflectie meer bewust van hun beperkingen: jongeren met ADHD reageren soms impulsief wat voor negatieve reacties kan zorgen; jongeren met autisme hebben moeite met de sociale interacties die veel vaardigheden vragen.

‘Verkeerde vrienden’ hoe ga je daarmee om; hoe krijg je meer zicht op de vrienden van jouw puber? Tips: vragen naar de vrienden van je puber en erover praten; vragen of je puber vrienden mee naar huis neemt; andere vrienden leren kennen door bijvoorbeeld op een (sport)club te gaan; gedrag bespreken dat je wel of niet leuk vindt, zonder je puber persoonlijk af te wijzen.

Social media; vooral jongere pubers kunnen gemakkelijk ruzie maken online; pubers kunnen ook lijden onder een grote druk om alle berichten bij te houden. Enkele van de vele tips: Adviezen van Kijkwijzer kunnen ouders helpen om grenzen te stellen; maak duidelijke afspraken over tijdsbesteding en handhaaf die; maak online ervaringen tot een normaal gespreksonderwerp van de dag; kijk samen naar filmpjes die je puber naar vrienden doorstuurt.

Relaties en seksualiteit brengen spanning en onzekerheid in het leven van de puber. Hoe praat je daarover met hen?

8. Van het rechte pad af

Er zijn kleine zorgen en grotere. Ouders kunnen zich soms grote zorgen maken of hun kind niet verkeerd terecht komt. In dit hoofdstuk:

Factoren die voor pubers een risico vormen om in de criminaliteit te belanden en wat je daar als ouder tegen kunt doen.

Wat je kunt doen als je puber een delict pleegt en welke rechtsbijstand je kunt krijgen

Welk risicogedrag je kunt herkennen (spijbelen, alcohol en roken, drugs, gameverslaving) en tips om hiermee om te gaan. Op de site www.jellinek.nl kun je bijvoorbeeld testen invullen over het gamegedrag van je puber en bekijken of dit nog normaal is.

9. Dit slothoofdstuk bevat

Uitleg over lotgenotencontacten en aanbeveling van de cursus Ouderpower van de Balansacademy.

Hoe je broers en zussen van een pittige puber kunt begeleiden

Hoe je veerkracht kunt ontwikkelen om met problemen om te gaan.

Een uitgebreide literatuuropgave, een lijst van meer dan dertig websites en informatie over diverse verenigingen maken het boek compleet.

Recensie/waardering

Dit boek richt zich vooral op ouders. Het is geschreven in samenwerking met oudervereniging Balans en sluit aan bij hun cursus Ouderpower. Het is laagdrempelig en prettig leesbaar. Door de hoofdstukken heen staan veel praktijkvoorbeelden die herkenbaar zijn en uit het leven gegrepen. Naast inzicht in het puberbrein biedt dit boek veel praktische vaardigheden om met pubers om te gaan. Het boek is een mooie mix van praktijk en achtergrondkennis Veel onderwerpen worden in dit boek kort samengevat, bijvoorbeeld de methode van Geweldloos Verzet. Willen mensen daar echt mee aan de slag, dan vinden ze in dit boek ook informatie (sites of boektitels) om er dieper in te duiken.

Door het hele boek heen staan veel tips voor ouders. Als de problematiek ernstiger is en mensen echt vastlopen met hun puber(s), worden er sites genoemd waarop passende hulpverlening gezocht kan worden. Het boek maakt duidelijk dat het opvoeden van pubers en zeker van pubers met ADHD of autisme een uitdagende maar ook pittige klus kan zijn en geeft inzicht in wat ADHD en/of autisme met pubers kan doen.

N.a.v. Kuin, M., Eenhoorn, A., en Paternotte, A., Pittige pubers - Opvoeden van je puber met ADHD of autisme, Lannoo Campus, IBSN, 9789401428903, 200 pagina's, € 19,99

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!