Is onderscheid tussen technisch, begrijpend en studerend lezen zinvol?
Geplaatst op 23 januari 2017
In het basisonderwijs wordt van oudsher een onderscheid gemaakt tussen aanvankelijk, voortgezet technisch, begrijpend en studerend lezen. Is dit eigenlijk wel zinvol? Volgen we met deze traditionele onderverdeling misschien een oud dwaalspoor en vervallen we in de fout door een misplaatst vak als begrijpend lezen telkens te willen renoveren?
Een lezer van het Trouwartikel van van Oosten (2016) reageerde: ‘Toen ik als volwassene voor het eerst hoorde over het vak "begrijpend lezen" heb ik een uur over de grond liggen dweilen van het lachen’. Een andere lezer: ‘Begrijpend lezen, zo heet het echt! Er is ook het ‘Technisch lezen, dan hoef je als kind zogenaamd niet te begrijpen wát je leest, als je het maar correct leest. Bij zoveel onzin kwam de stoom soms uit mijn oren, want ik heb op een school gewerkt waar men deze mening had. Volkomen lariekoek: lezen is lezen! In mijn tijd, werd begrijpend lezen niet apart gegeven’.
Beginnend en voortgezet lezen
Het is slimmer voor een samenhangend leesbeleid in de school alleen een onderscheid te maken tussen beginnend lezen in groep 1 tot en met 4 en voortgezet lezen in groep 5 tot en met 8. Technische, begrijpende en leesmotivationele aspecten spelen bij het (leren) lezen immers altijd een rol.
Luisteren en lezen zonder begrip is onzinnig en je kunt niet met begrip nadenken tijdens het lezen zonder een geautomatiseerde en betekenisvolle letter-, woordeel- en woordgroep-herkenning. Denk aan hoe het materiaal Vloeiend & Vlot (Zwijsen) in groep 4 dat aanpakt: betekenisvol inslijpen van technische leesmoeilijkheden.
Beginnend lezen bestaat uit een doorgaande lijn van voorlezen thuis en op school en een speelse en thematische aandacht voor klankletteractiviteiten in groep 1 tot en met 4, zoals dat ooit in ‘Beginnend Lezen’ (Leeshuis, Wolters Noordhoff) is vorm gegeven, ingebed in een thematisch gebruik van prentenboeken met hun rijke woordenschat.
Verder is er aandacht nodig voor begrijpend technisch lezen in groep 3 en 4 met als eindniveau AVI-E4 of hoger, dat vlot, vloeiend, correct, met begrip en op tempo moet worden beheerst. In groep 3 en 4 is in ieder geval geen ruimte voor een methode en een toets voor begrijpend lezen. Dat heeft namelijk geen effect op beter lezen en het wordt alleen maar gedaan omdat het moet. Niet alles wat moet is goed. Vaak bederft het de leesmotivatie bij de leerlingen.
Vanaf groep 5 staat leesbevordering verder centraal. Begin met actuele korte geïllustreerde teksten over het leven van jonge mensen, bijvoorbeeld in Kidsweek Junior, met iets dergelijks als ‘Jong010; Dé Rotterdamse kinderkrant!’ (Hoogvliet), waar kinderen ook zelf in schrijven. En met Nieuwsbegrip-achtige materialen, maar dan zonder werkbladen. Niet met allerlei stapjes en strategietraining.
Het onderscheid in Nederland tussen aanvankelijk, voortgezet technisch, begrijpend en studerend lezen is eigenlijk een oude dwaalweg. Begrijpend lezen is een pleonasme. Probeer dan ook niet steeds weer opnieuw een nog beter alternatief voor begrijpend lezen te vinden. Want dan blijft het een apart en ‘transferloos vak’.
Accent op leesbevordering
Richt de klassen- en schoolbibliotheken in, samen met de leerlingen. Inventariseer hun interessegebieden met behulp van de onderwerp- en boekenindex van de bibliotheek met gevarieerde leesmaterialen en leesgenres. Verander regelmatig de boekencollectie.
Sluit aan bij informatieve boeken en bij (langere en complexere) zaakvakteksten en leer leerlingen die te lezen met de manieren van studerend lezen, gericht op studie- en schrijfvaardigheden. Oefen oude Cito- (Eind) toetsen en beperk toetsgericht onderwijs’.
Peil 2 x per jaar met een aantal vragen uit de Leesattitude schaal van Aarnoutse (1990) de op-brengsten in termen van leesmotivatie en pas je leesbeleid daarop aan, bijvoorbeeld:
- Vind je het leuk op school?
- Lees je op school omdat het moet?
- Lees je thuis?
- Vind je lezen belangrijk?
- Lees je in de vakantie?
- Word je van lezen gauw moe?
- Vind je een boek leuk als verjaardagscadeau?
- Vind je elke dag lezen leuk?
- Vind je lezen in de klas saai?
- Zijn er thuis veel boeken?
Technisch lezen met begrip
Volg niet voor alle leerlingen in feite een remediërende aanpak van ‘Voortgezet technisch lezen’ tot en met groep 8. Het leidt vaak tot te weinig effectieve leestijd door het invullen van werkboekjes met vragen na afloop van een gelezen tekst. Gebruik vanaf groep 5 bijvoorbeeld het ‘Verhelpen van technische leesproblemen bij begrijpend lezen’ (Filipiak, 2009 ). De grens tussen begrijpend en technisch lezen vervaagt daarmee en lezen blijft hoofdzakelijk gericht op de inhoud van teksten. Onverwachte technische leesproblemen worden ter plekke verholpen in de context van zinvol lezen.
Gebruik de vrijgekomen tijd voor studie- en schrijfvaardigheden in de context van de zaakvakken. Dan zou je zelfs methoden voor studievaardigheid los kunnen laten en ontlast je het overvolle lesrooster in de basisschool. Leer anders gezegd studievaardigheid aan in de zaakvakken: lezen om te leren als boter bij de vis.
Uitzonderingen
Alleen voor de hardnekkig moeizame lezers is intensievere oefening van technische leesaspecten tot en met groep 8 gewenst, zoals het verder verhogen van het leestempo. Overigens, voor het zelfvertrouwen, niet in concurrentie met klasgenoten. Ook zij moeten net als de betere lezers vooral veel lezen en geen werkboekjes invullen. Ook dát moet plaats vinden in een betekenisvolle context voor de betreffende leerling.
Er zijn goede methoden van voortgezet technisch lezen beschikbaar. Het invullen van werkboekjes bij het deze methoden is contraproductief, want dat gaat af van de effectieve leestijd, vooral bij moeizame lezers die worstelen met de achterafvragen bij teksten. Lezen leer je namelijk vooral door veel en gemotiveerd en samen met anderen te lezen. Vooral hardopdenkend en pratend lezen over de inhoud door betere en mindere lezers in een groepje of in een tweetal, dat werkt. Er zijn hiervoor onder andere ‘Samen-leesboeken’ beschikbaar.
Tot slot
Het traditionele onderscheid tussen fonemisch bewustzijn, aanvankelijk lezen, voortgezet technisch lezen, begrijpen lezen en studerend lezen of studievaardigheid, is eigenlijk een oude dwaalweg. Het heeft geleid tot verschillende leesmethoden die in opeenvolgende groepen niet of onvoldoende op elkaar zijn afgestemd. Dit bevordert de samenwerking van leerkrachten in het basisonderwijs niet.
Vervang het door beginnend lezen in groep 1 tot en met 4 en voortgezet lezen in groep 5 tot en met 8. Leg een accent op het culturele lezen in het perspectief van leesbevordering en integreer studerend lezen en schrijven in de zaakvakken. Als dat laatste nog niet lukt: gebruik apart methodisch materiaal voor studievaardigheid. Altijd spelen daarbij technische en begripsvolle aspecten van lezen een rol. Gebruik voor een professioneel leesbevorderingsbeleid: Open Boek, van Jos Walta. En volg de gelijknamige cursus van Stichting Lezen bij een bibliotheek. Gebruik de leesbevorderingsideeën van Marieke Baselmans, te vinden in het tijdschrift JSW.
Literatuur
- Aarnoutse, C. Woordenschattest en leesattitudeschaal, Berkhout, 1990.
- Filipiak, P. Aantrekkelijk en effectief leesonderwijs; Wij leren, 1 juni 2015.
- Filipiak, P. Verhelpen van technische leesproblemen bij begrijpend lezen, OMJS, 2009.
- Oosten, L. van. Nederland is het enige land in Europa waar begrijpend lezen een apart vak is. Dat is achterhaald; Trouw, 06/12/16, 15:35 http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/4428779/2016/12/06/Begrijpend-lezen-is-een-achterhaald-vak.dhtml
- Wilhelm, J.D. Hardopdenkend leren lezen, OMJS, 2008.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
De Schoolschrijver
Medilex Onderwijs
Wij-leren.online Academie
Wij-leren.nl Academie
