De betekenis van leraren en leerlingen voor elkaar

Luc Stevens

Emeritus hoogleraar orthopedagogiek, directeur bij NIVOZ

  Geplaatst op 1 juni 2014

Onderwijs is eerst ontmoeting van mensen

Onze taal laat het al weten: over leraren kan je niet spreken zonder daar leerlingen bij te denken en over leerlingen niet zonder daar leraren bij te denken. Leraar en leerling zijn inclusief. Zo is ook hun ervaring: leraren doen ertoe voor leerlingen en leerlingen doen ertoe voor leraren en deze wederkerige betekenis is geen onderwijskundige, maar een persoonlijke, een betekenis in de zin van wederzijds welbevinden.

Persoonlijke ervaring

Zo herinneren wij ons als volwassenen onze 'beste' leraren niet als leraren die op dit moment hoog zouden scoren op vaardigheidsprofielen of bekwaamheidseisen, maar als leraren die een goede sfeer brachten, fair waren bijvoorbeeld of te vertrouwen of als leraren die je ergens enthousiast voor konden maken. Zo herinneren leraren zich leerlingen meestal ook aan de hand van ervaringen die persoonlijk voor hen van belang waren.

Persoonlijke ontmoeting

Leraren en leerlingen ontmoeten elkaar eerst als personen, zij beoordelen elkaar op basis van persoonlijke waarden. Onderwijs heeft aldus eerst een intermenselijke betekenis en pas daarna een onderwijskundige, een professionele, pas daarna zien leraren en leerlingen elkaar in hun functies en rollen. De toon wordt gezet door de persoonlijke ontmoeting. Een algemeen ervaringsgegeven dat, zoals zal blijken, door onderzoek (hoewel vaak indirect) wordt bevestigd en verhelderd.

Overweging

Welke persoonlijke ervaringen vroeger in school en in je opleiding zijn van blijvende invloed geweest op je omgang met je kinderen of op je manier van onderwijzen?
Als het niet lukt: wat denken leraar en leerling
 
We openden dit artikel met een verwijzing naar persoonlijke ervaringen om in herinnering te roepen hoe belangrijk het is wat leraren van leerlingen en wat leerlingen van leraren denken. Leraren en leerlingen bepalen in hoge mate elkaars welbevinden en elkaars ontwikkelingskansen.
 
Dit maakt hen ten opzichte van elkaar ook kwetsbaar. Dit laatste doet zich merkbaar voor in situaties, waarin het naar de mening van één van beiden of beiden niet goed gaat, er weinig of geen vooruitgang meer in zit of de relatie is verstoord. In deze gevallen neigen leraren ertoe, zo blijkt uit onderzoek, de oorzaak van de problemen toe te schrijven aan de leerling.
 
De leerling op zijn beurt schrijft de oorzaak van de problemen zowel aan de leraar toe als aan zichzelf. Het laatste zien we vaak bij leerachterstand ("het lukt niet, omdat ik het niet kan"). Wat kunnen deze toeschrijvingen tenslotte betekenen?  Wel, dat beiden, leraar en leerling, denken aan de situatie weinig te kunnen veranderen.
 
De oorzaken voor de teleurstelling liggen buiten hun macht: voor de leraar liggen de oorzaken bij de leerling en voor de leerling bij de leraar en bij eigen onmacht. Leraar en leerling ervaren zichzelf zonder effectieve invloed naar elkaar en naar de onderwijsresultaten.
De consequentie van deze toestand is dat een leerling met een dubbele negatieve toeschrijving van de oorzaak van 'zijn' probleem kan komen zitten. Hij kan het niet voor zijn gevoel en zijn leraar denkt er net zo over. Deze laat dit dagelijks op vele manieren, ongewild, blijken, zo toont onderzoek aan.

Complexe processen

De processen waarover we hier spreken zijn weliswaar complex, maar het gegeven voorbeeld tekent wel aardig de grondvorm ervan en de sfeer van ontmoediging die bij leerling èn leraar gezamenlijk kan optreden. Een paradoxale situatie als we bedenken dat de enige die een leerling kan helpen, zijn leraar, hem niet kan helpen. Het is kennelijk onvermijdelijk dat een deel van de leerlingen naar school komt om te laten zien wat het niét kan.

Ondeugdelijke vooronderstellingen

We spreken over het belang van het denken van leraren over leerlingen en van het denken van leerlingen over leraren. We deden in dit verband de suggestie dat de leraar-leerling relatie in de eerste plaats een intermenselijke betekenis heeft. In het geval van het voorbeeld hierboven is dat de betekenis van verloren vertrouwen in de goede afloop (de leerling haalt onze verwachtingen niet) of het ongeloof dat je daar iets aan kunt doen.
 
De leraar slaagt er niet in om de goede moed voor zichzelf en haar leerling erin te houden en wel op basis van een bepaalde definitie van het probleem: de leerling kan het niet. Deze veronderstelling maakt leerlingen en hun leraren kansloos. Dit laatste is natuurlijk merkwaardig. Leraren komen evenmin als leerlingen naar school om te laten zien wat zij niét kunnen.
 
Wat is hier aan de hand? Wel, hier is een stel ondeugdelijke vooronderstellingen werkzaam over de betekenis van ontwikkeling van kinderen, over de betekenis van leren en de betekenis van opvoeden en onderwijzen. We zullen deze nader onderzoeken.

Overwegingen

De tekst van deze paragraaf zal gemakkelijk ongeloof oproepen. De tekst is echter gebaseerd op observatie-onderzoek in scholen en op ondervragingen van leraren. Leraren somberen gemakkelijk over kinderen die niet meekomen en zich niet gedragen. Waarom eigenlijk? Probeer het argument van de grote klas in te slikken. Deze omstandigheid heeft met vertrouwen in ontwikkeling van kinderen weinig te maken.
 
Hoe komt het toch dat de leerling, als deze niet meekomt of lastig is, altijd als probleemdrager wordt gezien. De leraar is dit toch net zo goed. 'Probleemkinderen' worden door geen leraar gemakkelijk of met plezier geholpen. Ze krijgen wel veel controle, maar positieve aandacht en extra instructie komen ze tekort, zo kan je in onderzoek lezen. Over probleemdragers gesproken.
 
Deze artikelenserie is een geredigeerde en geactualiseerde versie van de brochure 'Over denken en doen'.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Webinar
Roos van Leary in de klas
Roos van Leary in de klas
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Cultuurbouwer in een lerende organisatie
Medilex Onderwijs 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Overdenken en doen
Overdenken en doen - Een pedagogische bijdrage aan adaptief onderwijs.
Luc Stevens
Een denkpauze
Een denkpauze en de moeite met verandering.
Luc Stevens
Roos van Leary -1-
Roos van Leary - uitleg - test - gebruik.
Arja Kerpel
Ontwikkeling van kinderen
Over ontwikkeling van kinderen.
Luc Stevens
Leren en onderwijzen
Over leren en onderwijzen.
Luc Stevens
Paradoxen
Paradoxen of ongerijmdheden rond ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
Intern werkmodel
Het intern werkmodel of het denken van de leraar.
Luc Stevens
Verantwoordelijkheid nemen
Geef de leerkracht zijn vak terug!.
Luc Stevens
Creativiteit bevorderen
Creativiteit in je klas.
Dick van der Wateren
Hoge verwachtingen
Verwachtingen van kinderen? Leer van het Rosenthaleffect!.
Marcel Schmeier
Werkmodel leerling
Ontwikkeling van het intern werkmodel van de leerling.
Luc Stevens
Zelfvertrouwen
Vertrouwen en zelfvertrouwen als kwaliteiten van ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
Pedagogisch basisklimaat
Pedagogisch (basis) klimaat.
Luc Stevens
Orde en grenzen
Orde en grenzen. Het aandeel van de leerkracht in de wanorde..
Henk Galenkamp
Professionalisering
Leraar die zichzelf ontwikkelt: professionalisering onderwijs.
Luc Stevens
Ongewenst contact in de klas
Ongewenst contact tussen leraar en leerling
Joost Karels
leerwensen en persoonlijke ontwikkeling van leerkrachten
Leerwensen formuleren en reflectie
Peter Ruit
Aanraken van kinderen
Pedagogisch contact- verbondenheid door aanraking
Simone Mark
Pedagogisch contact
Theoretische achtergronden van pedagogisch contact
Simone Mark
Leraarschap waarderen
Waarom je als leraar trots op je vak zou moeten zijn
Dolf Janson
Ondernemende pedagogen
Ondernemende pedagogen gezocht!
Bert Kalkman
Coachen van leerlingen
De coachende leraar is van doorslaggevend belang voor de opbrengsten.
Dolf Janson
Luisteren naar leerlingen
De Leerlingluisteraar is harthorend
Harry van de Pol
Kansenongelijkheid in het onderwijs
Aan de slag met kansenongelijkheid in het onderwijs
Jaap Versfelt
Eigenaarschap en denken in driehoeken -1-
Eigenaarschap en taakverdeling in onderwijs -1-
Albert de Boer
Eigenaarschap en denken in driehoeken -1-
Eigenaarschap en taakverdeling in onderwijs -1-
Albert de Boer
Eigenaarschap en denken in driehoeken -2
Eigenaarschap en taakverdeling in onderwijs -2
Albert de Boer
Eigenaarschap en denken in driehoeken -3
Eigenaarschap en taakverdeling in onderwijs
Albert de Boer
Zes rollen van de leraar
De zes rollen van de leraar
Helèn de Jong
Vijf rollen leraar
De vijf rollen van de leraar
Machiel Karels
Zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar
Machiel Karels
Het prachtige risico van onderwijs
Het prachtige risico van onderwijs - Gert Biesta
Machiel Karels
Klassenkracht
Klasse(n)kracht - in zeven stappen naar een veilig en sociaal groepsklimaat
Arja Kerpel
Werk voor de reünie
Werk voor de reünie
Marieke Stomphorst
Doel van onderwijs
Luc Stevens: Neutraal onderwijs is een illusie
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
redactie
Prestatie gerichte aanpak in een video van één minuut uitgelegd
Prestatie gerichte aanpak in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Leergerichte aanpak  in een video van één minuut uitgelegd
Leergerichte aanpak in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Roos van Leary in een video van één minuut uitgelegd
Roos van Leary in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



leergerichte aanpak
pedagogiek
pedagogisch klimaat
prestatiegerichte aanpak
roos van leary
schaduwonderwijs

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest