Leeromgevingen

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

 

  Geplaatst op 31 januari 2023

Rijke leeromgeving

Het is belangrijk dat leerlingen actief betrokken worden bij het leerproces. Om goed te kunnen leren, heeft een leerling een rijke, krachtige en betekenisvolle leeromgeving nodig. In zo’n omgeving wordt het leerproces van leerlingen optimaal bevorderd.

Bij een betekenisvolle leeromgeving horen:

  • Een professionele leerkracht, van wie je kunt leren. Hij legt niet alles uit, maar richt zich op het leerproces van zijn leerlingen.
  • Diverse soorten uitnodigende materialen en activiteiten, ook m.b.t. ICT.
  • Verschillende contexten die de nieuwsgierigheid opwekken.
  • Ruimte voor inbreng van de leerling, voor eigen wensen, oplossingen en creativiteit.
  • Ruimte om samen te werken.
  • Mogelijkheden voor experimenten en onderzoeken.
  • Ruimte voor verschillende leerstijlen en leervormen.

De rol van de leerkracht

Bij het creëren van een rijke leeromgeving heeft de leerkracht verschillende rollen. Hij is ontwerper van de leeromgeving. Hij is ook de expert als het gaat om de inhoud, de leerstof. Daarnaast is hij voor de kinderen een identificatiefiguur en daarmee ook cultuurdrager. Tenslotte is hij ook een coach, die de kinderen stimuleert om het beste uit zichzelf te halen.

Interessant artikel over de rijke leeromgeving

Een onderzoekende houding is een voorwaarde om deze rollen goed te kunnen vervullen. Vier basale kenmerken van een onderzoekende houding zijn:

  • nieuwsgierigheid;
  • sensitiviteit;
  • goede vragen kunnen stellen en
  • goed waarnemen en noteren.

Maar natuurlijk is een leerkracht veel meer dan een optelsom van deze rollen. Elke leerkracht heeft unieke persoonlijkheidskenmerken, overtuigingen en waarden en normen. Veel persoonlijkheidskenmerken spelen een rol bij het leraarschap, zoals flexibiliteit, stressbestendigheid, sociabiliteit, zorgvuldigheid, nauwkeurigheid, creativiteit en verantwoordelijkheid.

Onderwijsleersituaties

In elke didactiek komen de drie kernelementen terug: leerstof, leerling en leerkracht. Bij het inrichten van de leeromgeving gaat het altijd over de manier waarop deze kernelementen zich tot elkaar verhouden. De kernvragen die daarbij gesteld worden, richten zich op de beginsituatie van leerlingen, de doelen, het inrichten van de leeromgeving en het evalueren van de doelen.

Elke leerkracht weet dat een goede voorbereiding belangrijk is bij het onderwijs. Maar wat verstaan we daaronder? Het is de vaardigheid om een leeromgeving te creëren, waarin de kinderen optimaal ontwikkelen. Daarbij maakt de leerkracht een keuze uit de leerstof, leervormen, didactische werkvormen, groeperingsvormen, en evaluatievormen. Bij het werken in projecten kan de leerkracht op drie manieren een opbouw verwerken in de voorbereiding: een opbouw in het thema, een opbouw in moeilijkheid  of een opbouw in vaardigheden. Kennis en de keuze van goede leermiddelen zijn essentieel.

Tegenwoordig zijn er veel mogelijkheden om te leren met behulp van ICT. De taak van de leerkracht verandert daardoor, want de leerlingen verwerven zelf meer informatie en hij coacht daarbij.
Jonge kinderen leren veel door lichamelijk ervaringen op te doen. Hierbij wordt de basis gelegd voor het latere, meer abstracte leren. Een leerkracht van jonge kinderen moet met dit gegeven rekening houden bij het inrichten van het lokaal.

Didactische werkvormen

Didactische werkvormen zijn gedragingen van leerkrachten, zoals het geven van instructie en opdrachten, of het laten samenwerken van de kinderen. Een belangrijke vraag daarbij is: wil je als leerkracht zelf veel de leiding, of wil je dat de kinderen actief leren? Het is belangrijk dat de leerkracht veel didactische werkvormen tot zijn beschikking heeft, want dan kan hij per situatie bekijken welke werkvorm het meest geschikt is.
De didactische werkvormen zijn grofweg in vijf groepen onder te verdelen:

  • Instructievormen. Door de leraar gestuurd. Meestal ligt het accent meer op de leerstof dan op de leerling, maar ondanks dat kan de leerling erg actief zijn. Deze vormen zijn geschikt voor het doorgeven van informatie of het inleiden in een nieuw onderwerp. Voorbeelden zijn: doceren, vertellen, voorlezen of demonstreren.
  • Interactievormen. Hierbij kunnen leerlingen kennis, ervaringen en vragen met elkaar uitwisselen. Deze vormen zijn geschikt om kinderen te leren overleggen, actief te luisteren, een mening te vormen, de leerstof te verwerken en zich open te stellen voor de ander. Voorbeelden zijn: klassengesprek, kringgesprek of een forumdiscussie.
  • Opdrachtvormen. Leerlingen krijgen taken, die ze vervolgens zelfstandig of met anderen uitvoeren. Het gaat hierbij niet alleen om het product, maar ook om het proces. Kinderen leren hierbij samenwerken, informatie zoeken, verwerken en presenteren. Ook wordt een beroep gedaan op zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.
  • Samenwerkingsvormen. Ook wel coöperatief leren. De leerlingen werken samen aan een gezamenlijk doel. De groepssamenstelling kan gebaseerd zijn op interesse, ontwikkelingsniveau, vorderingen of het sociogram.
  • Spelvormen. Hierbij is er onderscheid tussen vrij en geleid spel. Voorbeelden zijn een leerspel (zoals kwartet) of een rollenspel.

Kansen voor een rijke leeromgeving

Prikkelende poster  - te downloaden of te bestellen bij Onderwijs Maak Je Samen.

Uitvoeren van onderwijsactiviteiten

Bij de uitvoering van het onderwijs is het belangrijk om alle leerlingen goed in beeld te hebben en houden, consequent te zijn, overzicht over de groep te houden en te zorgen voor een goede organisatie. Bij management van leerprocessen hoort het plannen, organiseren, groeperen en het beheren van het materiaal. Ook het stellen van regels en de timing vallen hieronder. Het doel van goed management is het vergroten van de effectieve leertijd. Reflectie kan ervoor zorgen dat het de volgende keer beter gaat. Het is daarom ook een onmisbare competentie van een leerkracht.

Differentiatie

Differentiatie is het actief rekening houden met de individuele verschillen tussen leerlingen. Het gaat dus om aandacht voor de zwakke leerlingen, het oog hebben voor de sterke leerlingen het zorgen voor de middengroep.
Er is verschil tussen convergente en divergentie differentiatie. Convergente differentiatie is erop gericht om de verschillen tussen de kinderen kleiner te maken. Als een leerkracht ruimte geeft om de verschillen tussen kinderen groter te laten worden, dan spreken we over divergente differentiatie. Het is ook een optie om te streven naar het gelijk houden van de verschillen. Het beleid van de overheid was jarenlang gericht op het bestrijden van achterstanden (convergente differentiatie). Nu komt er steeds meer aandacht voor excellentie en talentontplooiing (divergente differentiatie).

Competenties voor het informatietijdperk

Eerder in het artikel is al naar voren gekomen dat ICT een steeds grotere rol speelt in ons onderwijs. Dit vraagt om andere competenties, zoals het selecteren uit informatie. Ook is creativiteit erg belangrijk. De leerkracht kan de creativiteit van zijn leerlingen bevorderen door een pedagogische sfeer in de leeromgeving te creëren waarin ruimte is voor experimenten en creatieve uitingen. Hij kan de creativiteit ook stimuleren door het oefenen van vaardigheden als brainstormen.

Literatuur

Alkema, E. e.a. (2011) Meer dan onderwijs, Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
Biestra, G., Korthagen, F. en Verkuyl, H. (2002) Pedagogische bekeken. De rol van pedagogische idealen in het onderwijs. Soest: Uitgeverij Nelissen. 
Dasberg, L. (1994) Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel. Meppel: Boom.
Hoogeveen, P., Winkels  J. (2011) Het didactisch werkvormenboek, Variatie en differentiatie in de praktijk, Assen: Van Gorcum.
Korthagen, F.A.J., Koster, B. en Melief, K. (2005) Docenten leren reflecteren. Soest: Uitgeverij Nelissen.
Marzano, R.J. (2008) Wat werkt in de klas, research in actie. Middelburg: Bazalt.
Oers, B. van en Janssen-Vos, F. (2001) Visies op onderwijs aan jonge kinderen. Assen: Van Gorcum. 
Pompert, B. (2004) Thema’s en Taal. Ontwikkelingsgericht onderwijs in de bovenbouw. Assen: Van Gorcum. 

Boeken

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Congres
Combinatiegroep 2-3
Combinatiegroep 2-3
Een speelleerklas voor het jonge kind
Medilex Onderwijs 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
E-learning module
Directe Instructie - Hoe zet ik dit in?
Directe Instructie - Hoe zet ik dit in?
Praktische toepassing in de klas
Wij-leren.nl Academie 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Kindgericht onderwijs
Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels
Ervaringsgericht onderwijs
Ervaringsgericht onderwijs: werkvormen - welbevinden - betrokkenheid
Arja Kerpel
Pedagogisch klimaat
Pedagogisch klimaat - leidinggeven - veiligheid - orde in de klas
Arja Kerpel
Hoe kinderen leren
Hoe kinderen leren: intelligentie - leerprocessen
Arja Kerpel
Leerlingen leren kennen
Leerlingen leren kennen: leefwereld - ontwikkelingspsychologie
Arja Kerpel
Differentiatie
Differentiatie - omgaan met verschillen tussen leerlingen
Arja Kerpel
Wat er niet klopt bij John Hattie
Wat klopt er niet bij John Hattie?
Dolf Janson
Persoonlijk leren - differentiëren
Hoe persoonlijk moet het leren zijn? Verantwoord en haalbaar omgaan met verschillen.
Jos Cöp
Vier sleutels effectieve les (2)
De vier sleutels voor een effectieve les - deel 2
Theo Wildeboer
Gepersonaliseerd onderwijs versus EDI
Is gepersonaliseerd onderwijs een tegenhanger van effectieve instructie?
Machiel Karels
Vijf mythes over leerbereidheid
Vijf hardnekkige mythes over leerbereidheid
Ivo Mijland
Didactisch coachen 2
Goed zo! is onvoldoende...Wat wel? Over didactisch coachen - deel 2
Lia Voerman en Frans Faber
Klaslokaal, afleiding, invloed van kleuren
De vergeten variabele: het klaslokaal
Ruben du Burck
Weinig ICT-gebruik
Leraren benutten specifieke mogelijkheden ICT nauwelijks
Annemieke Top
Differentiatie methodiek
Differentiatie: Samenwerken in homogene en heterogene groepen
Annemieke Top
Manier van leren moet kloppen
De manier van leren moet kloppen: hoe je kennis vlot toegankelijk maakt
Dolf Janson
Coachen van leerlingen
De coachende leraar is van doorslaggevend belang voor de opbrengsten.
Dolf Janson
Cultuurcoördinator
10 jaar cultuurcoördinatoren op school. Hoe staat het ermee?
Sanne van den Hoek
Ontwikkelen van wijsheid
Ontwikkelen van wijsheid
Jan Jutten
Computerapplicaties
Effectieve computerapplicaties: vergelijk de didactiek, niet het domein
redactie
Efficiënte differentiatie
Beter onderwijs door meer didactische efficiëntie
Michel Verdoorn
Differentiatie adaptief onderwijs
Differentiatie: Wat werkt bij adaptief onderwijs?
Michel Verdoorn
Differentiatie proces
Differentiëren volgens drie cyclische processen
Michel Verdoorn
Differentiatie zelfregulatie (1)
Beter differentiëren dankzij zelfgereguleerd differentiëren
Michel Verdoorn
Differentiatie zelfregulatie (2)
Wat zegt onderzoek over Zelfgereguleerd differentiëren (ZRD)?
Michel Verdoorn
Humor in de klas
Humor in de klas: een serieuze zaak. Geen grappen daarover.
Casper Hulshof
Leerrijk onderwijs, zin en onzin
Dieper leren. De zin en onzin van leerrijk onderwijs
Martine Blonk - Meulenkamp
Schermen-schermtijd verminderen
Meer of minder schermen op school?
Ruben du Burck
Samen Leren en Innoveren op Maat
Samen leren: maar hoe doe je iedere leerling recht?
Martine Blonk - Meulenkamp
rekentaal in rollenspel
Rollenspel als middel om de rekenwoordenschat te ontwikkelen
Aafke Bouwman
rollenspel versterkt rekentaal
Begeleid rollenspel versterkt rekentaal
Aafke Bouwman
Van groep naar team; kijk zo eens naar je klas!
Maak van je groep een team!
Alex de Bruijn
Betekenis en invulling van de taak binnen daltononderwijs
De betekenis en de invulling van de taak binnen daltononderwijs
Dolf Janson
Duurzaam plan leerlingen ontmoeten waar ze zijn
Een duurzaam plan om leerlingen te ontmoeten waar ze zijn
Paul Emerich France
Zes manieren om leerlingen te helpen wiskunde te begrijpen
Zes manieren om leerlingen te helpen wiskunde te begrijpen
Matthew Beyranevand
Zes manieren om leerlingen te helpen wiskunde te begrijpen
Zes manieren om leerlingen te helpen wiskunde te begrijpen
Matthew Beyranevand
Handleiding leerlingen werken in groepen
Een handleiding om leerlingen te leren werken in groepen
Cheyanne Freitas
10 mindframes
10 mindframes om leren zichtbaar te maken
Elly Bonestroo
Differentiatie basisonderwijs
Differentiëren is te leren! (PO)
Marianne Hogenhout
Differentiëren voortgezet onderwijs
Differentiëren is te leren! (VO)
Machiel Karels
Coöperatieve leerstrategieën
Coöperatieve leerstrategieën - Uitleg en praktische voorbeelden
Arja Kerpel
Handboek leren leren
Handboek leren leren - 5 krachtige principes
Arja Kerpel
Differentiëren is te leren
Differentiëren is te leren
Helèn de Jong
Expliciete Directe Instructie
Expliciete Directe Instructie - Tips en technieken voor een goede les
Machiel Karels
Klassenkracht
Klasse(n)kracht - in zeven stappen naar een veilig en sociaal groepsklimaat
Arja Kerpel
Digitale dementie
Digitale dementie - Manfred Spitzer
Machiel Karels
Didactische werkvormen
Het didactische werkvormen boek
Arja Kerpel
Ieder kind kansrijk!
Ieder kind kansrijk!
Marleen Legemaat
Ontketen het brein van je kind
Ontketen het brein van je kind
Marleen Legemaat
Ontketen het brein van je kind
Ontketen het brein van je kind
Marleen Legemaat
Interview Roel Bosker
Excellente leerlingen kunnen zich heel goed redden
René Leverink
Onderzoekend leren
Denken, dromen, kijken en doen
Bas ter Avest
Kleuters en iPads
Kleuters worden dommer van iPads
Sieneke Goorhuis
Digitale media en kinderhersenen
Digitale media en kinderhersenen
Ewald Vervaet
Organisatie als rotonde
Maak van de organisatie een rotonde
Alex de Bruijn


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Creativiteit in een video van één minuut uitgelegd
Creativiteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
redactie
ICT kennis leerlingen praktijkonderwijs
ICT kennis leerlingen praktijkonderwijs
redactie
Is creativiteit te leren? Tjipcast 009
Is creativiteit te leren? Tjipcast 009
redactie
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
Samenwerkend leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



augmented reality
automatisering in het onderwijs
creativiteit
differentiatie
ICT in het onderwijs
IGDI-model
immersief onderwijs
leeromgeving
preteaching
samenwerkend leren
taxonomie van bloom
verbreding
verdieping
virtual reality

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest