Hoe kunnen onderwijsprofessionals hoogsensitiviteit herkennen bij kinderen in het basisonderwijs en op welke manier kunnen zij daarop inspelen?

Geplaatst op 30 augustus 2016

Samenvatting

Hoogsensitiviteit is een aangeboren eigenschap die zich door opvoeding en socialisatie verder ontwikkelt. Kenmerkend is de intense zintuiglijke ervaring waardoor kinderen snel overprikkeld en gestrest raken. Er is een specifieke test voor kinderen om de hooggevoeligheid te meten. Leerkrachten kunnen hoogsensitieve kinderen zonder oordeel en met begrip tegemoet treden. Essentieel is om die kinderen een veilige omgeving, op school en in de klas, te bieden.

Prikkels

Hooggevoelige mensen hebben een sensitief zenuwstelsel. Zij ervaren zintuigelijke indrukken intensiever dan mensen met een minder sensitief zenuwstelsel. Bij hoogsensitieve mensen reageert de rechter hersenhelft sterk op prikkels van buitenaf (prikkeling door middel van zintuigen) en prikkels van binnenuit (de eigen emoties). Dit komt doordat hoogsensitieve personen geen filter in hun informatieverwerkingssysteem hebben die bepaalt welke informatie er binnenkomt. Hierdoor komen prikkels voortdurend binnen en worden zintuigelijke waarnemingen snel doorgegeven aan het brein.

Het ontbreken van een filter kan ertoe bijdragen dat er geen logische verwerking van prikkels plaatsvindt. Dit kan ervoor zorgen dat hoogsensitieve mensen verstrikt raken in hun emoties en gevoelens en niet of nauwelijks grip hebben op een bepaalde situatie.

Hoogsensitiviteit komt bij vijftien tot twintig procent van de mensen voor. Dit percentage is voor mannen en vrouwen hetzelfde. Om hoogsensitiviteit te meten, heeft Elaine Aron de High Sensitive Person Scale ontwikkeld, een bewezen betrouwbaar instrument.

Basisonderwijs

Hoogsensitieve kinderen zouden geneigd zijn veel te reflecteren. Deze kinderen hebben vaak een goed geheugen en een grote woordenschat. Daarnaast stellen zij vaak diepzinnige vragen en hebben een hekel aan oefenen en herhalen. Ze merken veel op uit de omgeving en kunnen overweldigd raken door de grote hoeveelheid cognitieve input. Daardoor kunnen ze moeite hebben zich te concentreren. Ze hebben behoefte om zaken in hun eigen tempo te verwerken. Ze proberen te vermijden dat ze overprikkeld raken door zich terug te trekken. Dit kan ertoe leiden dat ze bewust, creatief en voorzichtig zijn. Leerkrachten zien hooggevoelige kinderen daardoor vaak als verlegen en timide.

Overprikkelde hoogsensitieve kinderen reageren heel verschillend, bijvoorbeeld door te huilen of juist agressief gedrag te vertonen. Doordat ze de vele prikkels moeilijk kunnen verwerken, hebben ze vaker last van stress dan andere kinderen. Door de langere verwerkingstijd duurt het ook langer voordat hoogsensitieve kinderen hiervan herstellen. Ook zijn ze gevoelig voor de interacties met andere kinderen, en voelen ze emoties van anderen sterk aan. Hoogsensitieve kinderen kunnen de school en de klas als overweldigend ervaren. De klaslokalen zijn vaak vol en lawaaierig. Hoogsensitieve kinderen herkennen de kleinste veranderingen en details. In de klas zijn hoogsensitieve kinderen geneigd om stil te zijn en van afstand de stimulerende klasomgeving te observeren.

Veilig gevoel

Het is belangrijk dat een hoogsensitieve leerling zich in de klas veilig voelt. Een leerkracht of onderwijsassistent kan hieraan bijdragen door interesse te tonen in zo’n leerling en deze proberen te begrijpen. Het is belangrijk dat de leerling over zijn hooggevoeligheid kan praten. Dit helpt de leerling namelijk bij het ordenen van zijn prikkels. Daarnaast kan een leraar of onderwijsassistent een ruimte creëren waar het stil is, en waar het mogelijk is om vragen over te slaan. Hoogsensitieve kinderen kunnen namelijk angstig zijn voor ‘plotselinge’ vragen. Voor een veilig gevoel is het voor hoogsensitieve leerlingen ook belangrijk dat ze niet hard worden gestraft. Doordat hoogsensitieve kinderen gewetensvol zijn, kunnen ze emotioneel worden als ze fouten maken. Tot slot is het van belang dat de leerkracht voorkomt hooggevoeligheid te verwarren met adhd of autisme.

Kinderen kunnen leren omgaan met overprikkeling. Ze kunnen bij zichzelf herkennen dat ze overprikkeld raken en vervolgens proberen de prikkels of stress te reduceren. Een hoogsensitiviteitscoach of leerkracht kan hen daarbij helpen. Hoogsensitieve kinderen bij elkaar in een klas te zetten, is ook een mogelijkheid.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Richard Defourny, Devorah van den berg, Cisca Joldersma en Ruud van der Aa
Vraagsteller: Stagiaire onderwijsassistent

Vraag

Wat is hoogsensitiviteit, hoe kunnen onderwijsprofessionals dit herkennen bij kinderen en op welke manier kunnen zij daarop inspelen?

Kort antwoord

Hoogsensitiviteit is geen aandoening, maar een aangeboren eigenschap die door opvoeding en socialisatie zich verder ontwikkelt. Hoogsensitiviteit zou zich voordoen bij een op de vijf tot een op de acht kinderen. Kenmerkend is de intensieve zintuiglijke ervaring waardoor kinderen snel overprikkeld raken en gestresst zijn. Er is een specifieke test voor kinderen om de hooggevoeligheid te meten. Leerkrachten kunnen hoogsensitieve kinderen zonder oordeel en met begrip tegemoet treden. Interventies om stress te verminderen, kunnen ook werkzaam zijn bij hoogsensitiviteit.

Toelichting antwoord

Omschrijving hoogsensitiviteit

Hoogsensitieve mensen hebben een sensitief zenuwstelsel (Aron en Aron, 1997). Zij ervaren zintuigelijke indrukken intensiever dan mensen met een minder sensitief zenuwstelsel. Bij hoogsensitieve mensen reageert de rechter hersenhelft sterk op prikkels van buitenaf (prikkeling door middel van zintuigen) en prikkels van binnenuit (de eigen emoties) (Van Zoeren, 2006). Dit komt doordat hoogsensitieve personen geen filter in het informatieverwerkingssysteem hebben die bepaalt welke informatie er binnenkomt. Hierdoor komen prikkels voortdurend binnen en worden zintuigelijke waarnemingen snel doorgegeven aan het brein.

Het ontbreken van een filter kan ertoe bijdragen dat er geen logische verwerking van prikkels plaatsvindt. Dit kan ervoor zorgen dat hoogsensitieve mensen verstikt raken in hun emoties en gevoelens en niet of nauwelijks grip hebben op een bepaalde situatie.

Hoogsensitiviteit komt bij 15% tot 20% van de mensen voor. Dit percentage is voor mannen en vrouwen hetzelfde. Om hoogsensitiviteit te meten, heeft Elaine Aron de ´High Sensitive Person Scale´ ontwikkeld. Andere onderzoeken (o.a. Liss et al. 2005; Smolewska, 2006) bevestigen dat deze schaal een betrouwbaar instrument is om hoogsensitiviteit te meten.

Hoogsensitieve leerlingen in het primair onderwijs

Hoogsensitieve kinderen zouden geneigd zijn veel te reflecteren. Deze kinderen hebben vaak een goed geheugen en een grote woordenschat. Daarnaast stellen zij vaak diepzinnige vragen en hebben een hekel aan oefenen en herhalen. Ze merken veel op uit de omgeving en kunnen overweldigd raken door de grote cognitieve input. Daardoor kunnen ze moeite hebben zich te concentreren. Ze hebben behoefte om zaken in hun eigen tempo te verwerken. Ze proberen te vermijden dat ze overprikkeld raken door zich terug te trekken. Dit kan ertoe leiden dat ze bewust, creatief en voorzichtig zijn (Aron, 2002). Door leerkrachten worden ze daardoor vaak als verlegen en timide gezien.

Wanneer hoogsensitieve kinderen overprikkeld raken, kunnen ze hierop verschillend reageren, bijvoorbeeld door te huilen of juist agressief te reageren (Ibid, 2002). Doordat ze de vele prikkels moeilijk kunnen verwerken, hebben ze vaker last van stress dan andere kinderen. Door de langere verwerkingstijd duurt het ook langer voordat de hoogsensitieve kinderen hiervan herstellen (Aron, 2010). Ook zijn ze gevoelig voor de interacties met en stress van andere kinderen, doordat ze emoties sterk aanvoelen. Hoogsensitieve kinderen kunnen de school en de klaslokalen als overweldigend ervaren. De klaslokalen zijn vaak vol en lawaaierig. Hoogsensitieve kinderen herkennen de kleinste veranderingen en details (Aron, 2002). In de klas zijn hoogsensitieve kinderen geneigd om stil te zijn en van afstand de stimulerende klasomgeving te observeren.

Omgaan met hoogsensitiviteit door leerkrachten

In een klaslokaal is het belangrijk dat een hoogsensitieve leerling zich veilig voelt (Aron, 2002). Een leerkracht of onderwijsassistent kan hieraan bijdragen door interesse te tonen in een leerling met hoogsensitiviteit en deze proberen te begrijpen. Het is belangrijk dat de leerling erover kan praten. Dit helpt de leerling namelijk bij het ordenen van zijn of haar prikkels. Daarnaast kan een leraar of onderwijsassistent een ruimte creëren waar stilte en de mogelijkheid om vragen over te slaan mogelijk is (Finney, 2013). Hoogsensitieve kinderen kunnen namelijk angstig zijn voor ‘plotselinge’ vragen. Voor een veilig gevoel is het voor hoogsensitieve leerlingen ook belangrijk dat ze niet hard worden gestraft (Aron, 2002). Doordat hoogsensitieve kinderen gewetensvol zijn, kunnen ze emotioneel worden van het maken van fouten.

Het is belangrijk dat de leerkracht hooggevoeligheid niet verwart met ADHD of vormen van autisme zoals Asperger.

Kinderen kunnen leren omgaan met overprikkeling. Ze kunnen bijj zichzelf herkennen dat ze overprikkeld raken en kunnen proberen de prikkels of stress te reduceren. Een hoogsensitiviteitscoach of leerkracht kan hen daarbij helpen. Ook is het mogelijk hoogsensitieve kinderen bij elkaar te zetten in een klas.

Geraadpleegde bronnen

Aron, E. (2010). Psychotherapy and the highly sensitive person. New York: Routledge.
Aron, E. (2002). The highly sensitive child: Helping our children thrive when the world overwhelms them. New York: Broadway Books.
Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 345-368. http://hsperson.com/pdf/JPSP_Aron_and_Aron_97_Sensitivity_vs_I_and_N.pdf
Finney, S. (2013). Strong spirits, kind hearts: Helping students develop inner strength, resilience, and meaning. New York: Rowman & Littlefield. http://philpapers.org/rec/FINSSK
Liss, M., Timmel, L., Baxley, K., & Killingsworth, P. (2005). Sensory processing sensitivity and its relation to parental bonding, anxiety, and depression. Personality and Individual Differences, 39, 1429-1439.
http://reseauconceptuel.umontreal.ca/rid=1MWJVHXB3-1CJ056D-1GF/SPD_Sensory%20processing%20sensitivity%20and%20its%20relation%20to%20parental%20bonding,%20anxiety,%20and%20depression.pdf
Smolewska, K. A., McCabe, S. B., & Woody, E. Z. (2006). A psychometric evaluation of the highly sensitive person scale: The components of sensory-processing sensitivity and their relation to the BIS/BAS and "Big five". Personality and Individual Differences, 40, 1269-1279.
Zoeren, van, S.J. (2006). Hoofsensitiviteit en adolescenten. Bijblijven, 22, 292-301.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!