Healthy context paradox

Healthy context paradox

De healthy context paradox is een begrip uit het pestonderzoek dat verwijst naar de bevinding dat slachtoffers van pesten zich juist slechter voelen in klassen waar weinig gepest wordt, dan in klassen waar pesten vaker voorkomt. Hoewel een gezondere sociale context logisch gezien beter zou moeten zijn voor het welzijn van slachtoffers, blijkt in de praktijk het tegenovergestelde het geval: de weinige slachtoffers die overblijven ervaren vaak meer negatieve effecten, zoals  minder zelfvertrouwen, meer depressieve gevoelens, externaliserende problemen en somatische klachten. 

Toelichting

In klassen waar pesten schaars is, worden slachtoffers sneller als uitzondering gezien. Doordat zij een van de weinigen zijn die nog wel gepest worden, leggen zij de oorzaak eerder bij zichzelf. Ze denken: “Waarom ik wel en anderen niet? Het zal wel aan mij liggen.” Dit versterkt gevoelens van machteloosheid en isolement.

Onderzoek laat zien dat deze paradox ook optreedt in klassen met sterke verdedigingsnormen (waar veel leerlingen voor slachtoffers opkomen). In die context kan het pijnlijker zijn voor het slachtoffer als het pesten toch doorgaat, omdat dit suggereert dat de klas als geheel het probleem wel oplost, maar zij persoonlijk buiten de boot vallen.

Attributietheorie

De verklaring voor dit fenomeen ligt in de attributietheorie. Attributies zijn verklaringen die mensen geven voor gebeurtenissen. Deze kunnen:

• Intern of extern zijn (het ligt aan mij versus het ligt aan de ander).
• Stabiel of veranderbaar zijn (het verandert nooit versus ik kan er iets aan doen).

In een klas waar veel gepest wordt, zijn slachtoffers eerder geneigd externe attributies te maken (“het ligt aan de pesters”). In een gezonde context maken slachtoffers juist sneller interne en stabiele attributies (“het ligt aan mij en ik kan er niets aan veranderen”). Dit vergroot de kans op een negatief zelfbeeld en psychische problemen.

Betekenis voor onderwijsprofessionals

• Alert blijven: ook in een klas waar weinig gepest wordt, kan één slachtoffer ernstig lijden.
• Bewustzijn creëren: bespreek met leerlingen dat slachtofferschap niet betekent dat het ‘aan hen ligt’.
• Causale attributies bijsturen: help leerlingen externe en veranderbare attributies te maken (“het pestgedrag ligt bij de ander en we kunnen er samen iets aan doen”).
• Normen beïnvloeden: bouw met de groep aan positieve normen waarin pesten géén status oplevert en verdedigen vanzelfsprekend is.

Laatst geactualiseerd op 26 september 2025