Het prachtige risico van onderwijs - Gert Biesta

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

  >> Het prachtige risico van onderwijs direct bestellen.

Gert Biesta reflecteert op de zwakke kracht van het onderwijs aan de hand van een aantal invalshoeken en pedagogische thema’s. Hij wil hiermee een taal ontwikkelen waarmee de processen van onderwijs en vorming op een nieuwe manier doordacht kunnen worden.

Kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming (subjectificatie)

Vragen over goed onderwijs moeten altijd beantwoord worden in relatie tot wat men er mee wil bereiken. Onderwijs dat zijn naam waardig is, richt zich op zowel kwalificatie en socialisatie als op subjectificatie.

Onderwijspedagogische processen zijn altijd werkzaam in deze drie overlappende domeinen.

  • Kwalificatie betreft het verwerven van kennis, vaardigheden en houding.
  • Socialisatie draait om de manieren waarop we via onderwijs deel worden van bestaande tradities en praktijken.
  • Persoonsvorming / subjectificatie gaat over emancipatie en vrijheid en over de verantwoordelijkheid die daarmee gepaard gaat. 

"Gert Biesta hernieuwt de aandacht voor pedagogiek in het onderwijs en legt er een nieuw fundament onder."

Zwakke manieren

Onderwijs wat aandacht geeft aan de bovengenoemde domeinen kan alleen opereren op zwakke, existentiële manieren en niet op krachtige, metafysische werkwijzen. De term ‘zwak’ verwijst naar het feit dat onderwijspedagogische processen en praktijken niet op een machineachtige manier werken. Deze zwakke kracht van onderwijs moet niet worden gezien als een probleem wat moet worden opgelost, maar juist als een dimensie die onderwijs onderwijspedagogisch maakt.

Het risico van onderwijs

Deze zwakke manieren nemen een ‘risico’ met zich mee. Tenzij je alle onvoorspelbaarheid uit het onderwijs wil uitbannen. Elk handelen in het onderwijs neemt namelijk hoe dan ook een risico met zich mee. Dit risico bestaat omdat het in het onderwijs niet gaat om het vullen van een vat, maar om het ontsteken van een vuur. Onderwijs is geen interactie tussen robots, maar een ontmoeting tussen mensen. Leerlingen zijn geen objecten die moeten worden getraind en gedisciplineerd, maar het zijn handelende en verantwoordelijke subjecten, individuen. 

Zonder dit risico van onderwijs krijg je sociale reproductie van makke objecten. Maar als we het risico van onderwijs willen nemen en omarmen, komt er ruimte voor het ‘in de wereld komen’ van vrije en unieke individuen.

“Als we alle risico uit het onderwijs verbannen, is er een grote kans dat we het onderwijs zelf elimineren”.

Zeven thema’s

Het boek biedt een reeks van perspectieven op een hoofdthema, in plaats van de ontvouwing van een strakke betooglijn. Deze zeven thema’s zijn: scheppen, communicatie, lesgeven, leren, emancipatie, democratie, virtuositeit. Ze worden hieronder kort beschreven.

1. Scheppen

De ‘daad’ van schepping door middel van onderwijs moeten we niet begrijpen als het in het bestaan brengen van ‘zijn’, maar eerder als ‘zijn’ tot het leven te brengen.

Je kunt schepping dus benaderen vanuit een krachtige, metafysische benadering of vanuit een zwakke, existentiële benadering. Bij de eerste benadering speelt dwang een rol. Bij de 'zwakke' benadering gaat het om een domein van betekenis, significantie, moraliteit en ethiek. Op deze manier wordt subjectiviteit een ethische gebeurtenis.

2. Communicatie

Echte onderwijscommunicatie is een radicaal open en ongedetermineerd proces. Onderwijs functioneert door middel van communicatie. Maar hoe werkt communicatie precies?

In dat verband kun je communicatie opvatten als een logistiek proces waarin het louter gaat om het overbrengen van informatie van zender naar ontvanger. Je kunt communicatie echter ook zien als een generatief proces van participatie waarin de dingen gezamenlijk worden gemaakt.

Dit laatste perspectief ziet onderwijscommunicatie als een open proces wat altijd een risico in zich heeft. Haal je dit risico weg, dan verliest de communicatie het dialogisch potentieel en daarmee de mogelijkheid om recht te doen aan alle deelnemers.

“Onderwijs is noodzakelijkerwijs gericht op de vrijheid en zelfstandigheid van degenen die onderwezen worden.”

3. Lesgeven

De ervaring van ‘onderwezen worden’ kan niet worden geproduceerd door de leraar. Het lesgeven is in zekere zin het geven van een geschenk waarover een leraar niet beschikt.

De leraar moet niet zozeer gezien worden als mede-lerende of al facilitator van het leren, maar als iemand die iets nieuws toevoegt aan de onderwijssituatie. 

Lesgeven is dus niet aan de onderwijssituatie ondergeschikt, maar overstijgt deze. Dit vereist een zekere transcendentie. Leraren zijn op deze manier geen vervangbare hulpbronnen voor het leren, maar zij hebben iets te bieden en deinzen niet terug voor ongemakkelijke waarheden.

4. Leren

Het idee van leren moeten we ‘denaturaliseren’, zodat het niet langer macht over ons heeft en het weer iets kan worden waar wij macht over hebben.

Wanneer we praten over leren in termen van individualistische processen, raken de vragen over inhoud, bedoeling en relatie gemakkelijk uit het zicht. Leren wordt daarmee een plicht die macht over ons heeft.

Leren is niet simpelweg een natuurlijk proces wat volledig buiten onze controle ligt. De cruciale kwestie is of het aan ons is om te beslissen of we leren of niet, of we de lerende identiteit op ons nemen of niet. Het gaat er om dat we de kracht niet toekennen aan de plicht van het systeem van het leren, maar zelf de keuze maken om te leren en om dit leren zo krachtig of zwak te maken als we willen.

5. Emancipatie

Bij emancipatie gaat het om de vraag of en hoe het onderwijs kan bijdragen aan de vrijheid van de mens. Emancipatie kan echter op verschillende manieren opgevat worden.

Emancipatie hoeft namelijk niet slechts te draaien om een krachtige interventie waarin een persoon kan worden vrijgemaakt om zo gelijkheid voor te brengen. Het kan daarentegen juist een proces zijn waarin emancipatie wordt ‘gegrepen’ door degenen die handelen vanuit een vooronderstelling van gelijkheid. Op deze manier ligt de autonomie bij de persoon waar de emancipatie voor is bedoeld.

Daarnaast kan ook emancipatie opgevat worden als een 'zwak' proces waarbij de uitkomsten niet simpelweg geproduceerd kunnen worden door degenen die de emancipatie voorstaan.

6. Democratie

Democratie moet worden beschouwd als een modus van existeren die georiënteerd is op de verschijning van vrijheid.

Het is in het onderwijs belangrijk dat er ruimte is waarin vrijheid kan verschijnen. Er moet een ontmoetingsplaats zijn waar mensen kunnen handelen. Dit vraagt om een publiek domein met een bepaalde kwaliteit, omdat vrijheid alleen kan verschijnen onder de conditie van pluraliteit. 

Kinderen moeten op enig moment kunnen 'politiek existeren'. Dat betekent: gezamenlijk in pluraliteit existeren. Dus eendrachtig handelen, zonder pluraliteit uit te wissen. Scholen hebben de taak om processen van reflectie en leren in te voegen in dit politiek existeren van kinderen.

7. Virtuositeit

Onderwijs is geen kwestie van het volgen van recepten, maar het verlangt leraren die in staat zijn om wijze onderwijspedagogische oordelen te vellen over wat wenselijk is in het onderwijs.

Er moet niet over onderwijs gedacht worden in termen van wetenschappelijk bewijs of competenties. Het is belangrijker om te benadrukken wat de cruciale rol is van het onderwijspedagogische oordeel binnen altijd nieuwe, open en onvoorspelbare situaties. 

Deze onderwijspedagogische wijsheid is met name van belang om te kunnen bevatten dat onze onderwijshandelingen nooit slechts een herhaling zijn van wat er in het verleden is gebeurd, maar altijd radicaal openstaan voor de toekomst.
Deze oordeelvorming moet niet worden begrepen als een vaardigheid of competentie, maar eerder als een kwaliteit die de hele onderwijsprofessional karakteriseert.

Recensie

Gert Biesta is een onderwijsfilosoof van hoog niveau die goed in beeld heeft waar het in het onderwijs om dient te gaan. Hij is in staat gebleken om een onderwijspedagogische theorie van formaat neer te zetten. 

Deze kracht van Gert Biesta is tevens z'n zwakte als het gaat over de toegankelijkheid van zijn werk. Het onderwijsfilosofische niveau waarop hij schrijft en het jargon wat hij hanteert, maken het niet altijd gemakkelijk om zijn gedachtegang te volgen.

Op het brede grondvlak in het onderwijs is er veel behoefte aan snelle tips en handige adviezen voor de praktijk van alledag. Biesta ageert tegen deze recepten die gebaseerd zijn op 'wat werkt' in de praktijk, omdat ze voorbijgaan aan de unieke en specifieke situatie van elk onderwijsproces. Curieus genoeg kunnen deze leerkrachten met het boek 'Het prachtige risico van onderwijs' niet meteen zoveel in de directe praktijk voor de klas. Dit boek vraagt namelijk om afstand nemen en reflecteren en is geen praktijkgids met beknopte handelingssuggesties. In dat opzicht roeit Biesta tegen de brede stroom van het onderwijs in. Dat is erg nuttig, maar hij zal niet meteen een grote aanhang krijgen op de werkvloer.

Met zijn theorie van kwalificatie, socialisatie en subjectificatie brengt hij een broodnodig evenwicht aan in de huidige cultuur van meten en afrekenen waarin de nadruk met name op de kwalificatie van leerlingen ligt.

Tevens breekt Biesta een lans voor de professionaliteit van de leraar als tegenhanger van het al te methodisch werken en het slaafs volgen van handelingssuggesties en standaardrecepten. Juist de zwakke kant van het onderwijs vraagt om virtuositeit van leraren die wijs zijn in het vellen van onderwijspedagogische oordelen!

Aanbevolen voor iedere zichzelf respecterende onderwijsgevende die krachtig vorm wil geven aan het prachtige risico van onderwijs.

Verder kijken

Details

N.a.v. Biesta, Gert. (2015). Het prachtige risico van onderwijs. Uitgeverij Phronese. ISBN 9789490120085. 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Het prachtige risico van onderwijs is te bestellen via:

Gerelateerd

Professionalisering
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Webinar
Burgerschap door sociale cohesie in de klas
Burgerschap door sociale cohesie in de klas
Webinar met Gert-Jan Veerman
Wij-leren.nl Academie 
Leraren en leerlingen
De betekenis van leraren en leerlingen voor elkaar.
Luc Stevens
Professionele vrijheid
Professionele vrijheid in het onderwijs.
Machiel Karels
Leren en onderwijzen
Over leren en onderwijzen.
Luc Stevens
Vrijheid voor onderwijs: wat heeft de school nodig om school te zijn?
Van vrijheid van onderwijs naar vrijheid voor onderwijs; een onderwijspedagogisch argument.
Gert Biesta
Verantwoordelijkheid nemen
Geef de leerkracht zijn vak terug!.
Luc Stevens
Stellingen #2032
Goed onderwijs in 2032? Vijf stellingen!.
Machiel Karels
Vrijheid van onderwijs
Vrijheid van onderwijs: essentieel voor vorming van kinderen en jongeren .
Gerdien Bertram-Troost
Balanceren tussen vrijheid en deugdelijkheid
Artikel 23: balanceren tussen vrijheid en deugdelijkheid.
Symen van der Zee
Opbrengst toetsen en doel van onderwijs
Toetsen maken: Dat is niet het doel van ons onderwijs!.
Dolf Janson
Tijd voor pedagogiek
Over de pedagogische paragraaf in onderwijs, opleiding en vorming.
Gert Biesta
Professionalisering
Leraar die zichzelf ontwikkelt: professionalisering onderwijs.
Luc Stevens
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Pedagogiek handelingswetenschap
Pedagogiek, een betrokken handelingswetenschap
Gert Biesta
Innerlijkheid en humaniteit pedagogiek
Pedagogiek, innerlijkheid en humaniteit
Gert Biesta
Volwassen in de wereld
Wat er op het spel staat: volwassen in de wereld willen zijn
Gert Biesta
Subjectificatie - ander curriculum
Subjectiverend onderwijs: Het curriculum op zijn kop
Gert Biesta
Wat doen Daltonscholen anders?
Dat doen wij anders, want wij zijn een daltonschool…
Dolf Janson
Uitgangspunt bij onderwijs: leerkracht of leerling?
Leerkracht én leerling centraal
Marcel van Herpen
Persoonsvorming: socialisatie of subjectificatie
Persoonsvorming in het onderwijs: Socialisatie of subjectificatie?
Gert Biesta
Reflecteren met het team over visie
Reflecteren met het team - schrijf een brief!
Dolf Janson
Richting geen recepten - Hattie
Hattie geeft richting, maar geen recepten
Bas ter Avest
Pedagogische tact gepersonaliseerd onderwijs
Pedagogische tact past bij gepersonaliseerd onderwijs
Tijl Rood
Kind is eigenaar van zijn ontwikkeling
Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent
Luc Stevens
Wereldgericht onderwijs -1-
Wereld-gericht onderwijs: vorming tot volwassenheid
Gert Biesta
Dalton kernwaarden
Kernwaarden zijn niet los verkrijgbaar - consequenties voor het Daltononderwijs
Dolf Janson
Teamcommunicatie
Teamcommunicatie in een lerende school
Jan Jutten
Biesta reflectie
Reflecties bij Het prachtige risico van onderwijs van Gert Biesta
Harm Klifman
Externe hulpverleners
De rol van externe hulpverleners
Peter de Vries
Persoonlijk leren
Effectief differentiëren, individualiseren en personaliseren in de 21e eeuw
Jos Cöp
Ondernemende pedagogen
Ondernemende pedagogen gezocht!
Bert Kalkman
Leerkracht centrale factor
Leerkracht, grijp uw vak!
Albert de Boer
Subjectificatie
Persoonsvorming of subjectificatie? Een poging tot verdere verheldering
Gert Biesta
Wereldgericht onderwijs -2-
Kind, school, wereld: een pleidooi van Gert Biesta voor wereldgericht onderwijs
Machiel Karels
Leerkrachtgedrag
Pedagogisch en didactisch handelen
redactie
Commentaar curriculum.nu door Gert Biesta
Brief over de herziening van het curriculum
Gert Biesta
Staat van onderwijs en hoe verder
Over de staat van het onderwijs en perspectieven voor een goed vervolg
Marcel van Herpen
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
De macht van de leerkracht
Wereldgericht onderwijs en schoolleiderschap - 1
Hartger Wassink
De macht van de leerkracht
Wereldgericht onderwijs en schoolleiderschap - 1
Hartger Wassink
Het belang van subjectificatie in het onderwijs
Wereldgericht onderwijs en schoolleiderschap - 2
Hartger Wassink
Vormingsdoelen en de leeromgeving
Wat vragen vormingsdoelen van leraren en de leeromgeving?
Machiel Karels
Zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar
Machiel Karels
3000 jaar denkers over onderwijs
3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels
Essential Schools
The Essential Schools in de VS - scholen die je leren wie je bent
Machiel Karels
Het Alternatief
Het Alternatief - weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
Machiel Karels
Startende leraren in het po en vo
Startende leraren in het po en vo
Myriam Lieskamp
Gevormd of vervormd?
Gevormd of vervormd? Een pleidooi voor ander onderwijs
Machiel Karels
Gevormd of vervormd?
Gevormd of vervormd? Een pleidooi voor ander onderwijs
Machiel Karels
Een leven lang vitaal in het onderwijs
Een leven lang vitaal in het onderwijs. Gezond, productief en met plezier (blijven) werken
Myriam Lieskamp
Groep 3 Daltonproof
Groep 3 Daltonproof
Marleen Legemaat
Curriculum voor scholen breidt zich uit
Wat scholen allemaal moeten
Casper Hulshof
Transformeren
Stop met innoveren! Ga in transitie
Marjoke Hinnen
Curriculum geen visie
Een curriculum is nog geen visie
Gert Biesta
21st century skills
21st century skills: terug naar de leraar als pedagoog
Hans van Rijn
Interne sturing
Stop marginalisering in het onderwijs
Marjoke Hinnen
Brede vorming
Brede vorming maakt onderwijs mooier en completer
Alex de Bruijn
Platform #onderwijs2032
Het platform #onderwijs2032: hun eerste advies
Casper Hulshof
Lezend in Biesta
Lezend in Biesta
Harm Klifman
Pedagogiek en didactiek
Didactiek en pedagogiek hebben elkaar nodig
Machiel Karels
Organisatie als rotonde
Maak van de organisatie een rotonde
Alex de Bruijn
democratisch tekort advies Onderwijsraad mbt artikel 23
En niet andersom? - Over het democratisch tekort in het advies van de Onderwijsraad met betrekking tot artikel 23
Gert Biesta
Wat zijn metingen in het onderwijs waard?
Wat zijn metingen in het onderwijs waard?
Ewald Vervaet
Wat is jouw onderwijsfilosofie
Wat is jouw onderwijsfilosofie?
Ben Johnson
Een visie op de som van effectieve instructies
Een visie op de som van effectieve instructies
Jan Bransen


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
redactie
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
redactie
Is het tijd om ons onderwijs anders vorm te geven? Tjipcast 011
Is het tijd om ons onderwijs anders vorm te geven? Tjipcast 011
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



bildung
doorstroommogelijkheden
hybride onderwijs - hybride docent
onderwijskwaliteit
pedagogiek
persoonlijk meesterschap
verantwoordelijkheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest