Competentiemanagement in het onderwijs

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 29 december 2016

Hoe kun je de competenties van leraren managen?

Competentiemanagement is het in kaart brengen, benutten en ontwikkelen van de vaardigheden van jezelf en/of je medewerkers binnen een organisatie. Vooral sinds de komst van de Wet op Beroepen in het Onderwijs (BIO) is het managen van de competenties van leraren belangrijk geworden in het onderwijs. Met deze wet is namelijk vastgelegd aan welke competenties je als leraar moet voldoen. Bovendien stelt de wet verplichtingen aan het in kaart brengen en monitoren van de competenties van alle leraren door schoolbesturen in een bekwaamheidsdossier.

Competenties binnen het onderwijs

Competenties zijn bekwaamheden die je nodig hebt om een taak of functie goed uit te kunnen voeren. Elk beroep vraagt om specifieke competenties. Dit kunnen bekwaamheden zijn in de vorm van vakspecifieke kennis of sociale vaardigheden. Ook kunnen ze te maken hebben met een bepaalde werkhouding of persoonlijke eigenschappen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan

- goed kunnen samenwerken
- in staat zijn om goed te kunnen luisteren
- je leerstof kunnen afstemmen op het niveau van de leerlingen
- goed kunnen plannen
- goed kunnen inleven in de belevingswereld van de leerlingen
- in staat zijn om de voortgang van de leerlingen te kunnen monitoren.

Bekwaamheidseisen

De beroepsgroep van leraren heeft, in samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), een lijst van bekwaamheden opgesteld waar elke leraar aan moet voldoen. Deze bekwaamheden zijn onder te verdelen in de volgende categorieën:

- Vakinhoudelijke bekwaamheid: het beheersen van de inhoud van de leerstof
- Vakdidactische bekwaamheid: het kunnen vertalen van de leerstof in begrijpelijke lessen en leerplannen.
- Pedagogische bekwaamheid: het kunnen realiseren van een stimulerend leerklimaat voor alle leerlingen.

1. Competentiemanagement: in kaart brengen bekwaamheden

Of je nu werkzaam bent in het basisonderwijs, het voorgezet onderwijs of het beroepsonderwijs: geen leraar kan volgens het ministerie van OCW voor de klas staan zonder de bovenstaande bekwaamheden. Competentiemanagement begint dan ook bij het in kaart brengen van de bekwaamheden van sollicitanten.

Assessments als onderdeel van sollicitaties

Om goed zicht te hebben op de bekwaamheden van sollicitanten, wordt in het bedrijfsleven en binnen de overheid al jaren gebruikt gemaakt van assessments. Ook binnen het onderwijs zijn assessments steeds vaker onderdeel van een sollicitatieprocedure. Sollicitanten worden gevraagd om een online assessment te doen als onderdeel van de sollicitatie of een assessment vormt onderdeel van een sollicitatiegesprek. Het doen van een online assessment is een handige manier om je goed voor te bereiden op een sollicitatie. Je kunt zo alvast nadenken over eventuele vragen tijdens het gesprek en je leert jezelf alvast een stukje beter kennen.

In kaart brengen competenties blijft nodig

Elke school is wettelijk verplicht om voor elke leraar een bekwaamheidsdossier bij te houden, waarin precies staat in hoeverre diegene aan de vereiste competenties voldoet. Behalve het in kaart brengen van de competenties van nieuwe medewerkers, is het als schoolleiding dus ook belangrijk om de bekwaamheden van de bestaande medewerkers te (blijven) monitoren. Om de competenties van de beroepsgroep actueel te houden, herziet het Ministerie van OCW de bekwaamheidsvereisten regelmatig.

360 graden feedback

Een beproefde manier om een beeld te vormen van iemands bekwaamheid, is het doen van een 360 graden feedback. Hierbij wordt het functioneren van een leraar vanuit verschillende perspectieven bekeken. In de praktijk komt het er vaak op neer dat zowel directe collega’s, het schoolbestuur als de leraar zelf een evaluatieformulier invult over zijn of haar functioneren. Zo krijgt het schoolbestuur een totaalbeeld van het functioneren van de betreffende leraar. Bovendien heeft het zo goed zicht op de verschillende facetten van zijn of haar competenties.

2. Competentiemanagement: benutten competenties

Met het in kaart brengen van competenties van alle leraren, kan een schoolbestuur werken aan organisatiestructuur waarbij de competenties van elke leraar wordt benut. Want vereiste bekwaamheden mogen dan misschien wettelijk zijn vastgelegd, dit betekent niet dat elke leraar dezelfde persoonlijkheid en talenten heeft.

Benutten talenten

Waar de ene leraar bijvoorbeeld een talent heeft voor exacte vakken, is de andere leraar juist muzikaal of creatief. En waar de ene leraar graag een leidende rol op zich neemt binnen een team, is de andere juist beter in het opstellen van jaarrapportages. Een belangrijk onderdeel van competentiemanagement is om ervoor te zorgen dat elke medewerker binnen een organisatie gestimuleerd wordt om zijn of haar talenten te benutten. Dit klinkt echter gemakkelijker dan het is. Want hoe kom je er als leidinggevende achter waar de (soms goed verborgen) talenten liggen van al je medewerkers? En hoe weet je als leraar zelf waar jouw talenten precies liggen en op welke manier je die het beste kunt benutten?

Competentiemanagement is maatwerk

Een assessment in de vorm van een persoonlijkheidstest kan hier goed van pas komen. Door het doen van persoonlijkheidstesten als onderdeel van competentiemanagement, krijg je inzicht in de karakteristieken die bepalend zijn voor je werkhouding en je karakteristieken. Ben je introvert of juist extravert? Ben je een echte teamplayer of werk je liever zelfstandig? Door inzicht te krijgen hierin, kun je jouw werkzaamheden en ontwikkelmogelijkheden afstemmen op je persoonlijke kenmerken. Daarmee is competentiemanagement zorgvuldig maatwerk.

3. Competentiemanagement: persoonlijke ontwikkeling

Een goed inzicht in vak-gerelateerde competenties, persoonlijke karakteristieken en talenten is een ideaal startpunt voor een verdere persoonlijke ontwikkeling. Persoonlijke ontwikkeling is dan ook een vanzelfsprekend onderdeel van competentiemanagement. Het is gericht op het verder uitbouwen en verstevigen van je bestaande competenties.

Persoonlijke effectiviteit

Een veelgebruikte methode bij competentieontwikkeling is het richten op je persoonlijke effectiviteit. Daarbij ga je, bijvoorbeeld door jezelf specifieke doelen te stellen, op zoek naar manieren waarop je jouw werkzaamheden efficiënter en gerichter kunt indelen. Deze doelen kun je bijvoorbeeld formuleren tot een persoonlijk ontwikkelplan (POP), waarin je samen met je leidinggevende of een coach beschrijft wat jouw persoonlijke leerdoelen zijn. Samen ga je vervolgens na welke cursussen of trainingen je kunt doen om die doelen te bereiken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het doen van een timemanagement cursus of een gespreksvaardigheidscursus.

Kortom, competentiemanagement is veel meer dan een manier om invulling te geven aan een wettelijk bekwaamheidskader. Competentiemanagement gaat ook om het creëren van een prettige werkomgeving. Een omgeving waarin iedere leraar gestimuleerd wordt om niet alleen zijn of haar talenten en persoonlijke karaktereigenschappen volledig te benutten, maar ook de ruimte krijgt om zich verder te ontwikkelen.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!