Breinvriendelijk onderwijs

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 14 september 2017

>> Breinvriendelijk onderwijs direct bestellen.

Hoe werkt het brein precies? En hoe passen we deze kennis toe in de klas? Door aan te sluiten bij de natuurlijke behoeften van het brein leren leerlingen sneller en meer, onthouden ze de lesstof beter en vinden ze leren ook nog leuker! Daarover gaat het boek Breinvriendelijk onderwijs van Spencer Kagan.

Voor dit boek verzamelde Kagan talloze onderzoeken van hersenwetenschappers. Daaruit destilleerde hij zes principes van breinvriendelijk onderwijs:

Het brein heeft voeding nodig.
Het brein zoekt veiligheid.
Het brein is een sociaal orgaan.
Het brein reageert op emoties.
Het brein kan alleen dingen onthouden waaraan aandacht is besteed.
Het brein pikt bepaalde prikkels van nature veel gemakkerlijker op dan andere.

Breinvriendelijk onderwijs - Zes principes
Preview uit het boek Breinvriendelijk onderwijs

Bij elk principe biedt Kagan interessante feiten en concrete tools.

Principe 1: Voeding

Om goed te kunnen functioneren, hebben de hersenen continu een grote hoeveelheid voedingsstoffen nodig.

Wat kunnen wij doen om de hersenen van onze leerlingen optimaal te voeden?

Tools:

Stimuleer leerlingen om te bewegen. Dan stroomt er meer bloed naar de hersenen. Intensief bewegen bevordert het leervermogen; bewegen bevordert de leerprestaties. De leerprestaties houden verband met de lichamelijke conditie. Lichaamsbeweging remt ook het cognitieve verval.
Spoor leerlingen aan om te spelen. Leer hen spelletjes, bijvoorbeeld de tikspelletjes uit het boek Silly Sports & Goofy Games.
Laat leerlingen gezonder eten. Ontbijten verbetert leerprestaties. Wel is het belangrijk om te ontbijten met eiwitten in plaats van suikers. Suikers zorgen voor een suikerpiek en daarna een suikerdip.Tijdens een piek kunnen leerlingen zich slecht concentreren. De kwaliteit van het eten houdt verband met de leerprestaties.
Geef leerlingen voldoende te drinken. Vooral water. Leer leerlingen hoe belangrijk het is om te drinken. Ook vochtrijk eten zoals groenten en fruit zijn goed.
Leer leerlingen goed te ademen. Leer de leerlingen ademhalingstechnieken, zoals ademen vanuit het middenrif.
Geef les met bewegingsstructuren. Hiervoor kun je Klasbouwers en Teambouwers gebruiken uit het boek Coöperatieve Leerstrategieën.

Breinvriendelijk onderwijs: Goede voeding, bewegen en spelen!

Preview uit het boek Breinvriendelijk onderwijs

Principe 2: Veiligheid

Hersenen kunnen alleen optimaal werken als leerlingen zich veilig voelen. Leerlingen mogen niet gekleineerd, in verlegenheid gebracht, gepest of op een of andere manier bedreigd worden.
Muziek, cooperatieve teams en lichaamsbeweging zijn een paar tools waarmee we veiligheid kunnen bieden.

Tools:

Creeër een veilige leeromgeving en geef veilige beoordelingen.
Wees blij met diversiteit.
Vorm saamhorige teams en klassen en stimuleer positieve sociale interactie.
Laat water drinken, dit verlaagt de hoeveelheid bijnierschorshormonen (stresshormonen).
Leer ontspannende ademhalingstechnieken aan en doe progressieve spierontspanningsoefeningen.
Zet achtergrondmuziek op.
Gebruik humor.

Principe 3: Sociaal

Het brein is een sociaal orgaan en is gericht op samenwerking. In een cooperatieve klas wordt het sociaal-cognitieve netwerk geactiveerd, ontstaat saamhorigheid, vindt coöperatieve interactie plaats en wordt samenwerkend spelen gestimuleerd.

De uitkomst: veiligheid, creatief denken en stimulatie en begeleiding door klasgenoten.

Tools:

Activeer de sociale cognitie. Vraag naar gedachten en gevoelens. Informatie wordt beter onthouden als het sociaal-cognitieve netwerk wordt geactiveerd.
Integreer klasopbouwende activiteiten: KlasBouwers. Deze leren leerlingen om hun klasgenoten te leren kennen, accepteren en waarderen.
Bied ruimte voor gestructureerde, cooperatieve interactie en cooperatief spel. Dit kan door de principes van GIPS: Gelijke deelname, Individuele aansprakelijkheid, Positieve wederzijdse afhankelijkheid, Simultane interactie.
Leer leerlingen sociale vaardigheden aan, zoals: zoeken naar consensus, empathie, luisteren, samenvatten, prijzen, om de beurt iets doen, etc. In het boek staat een overzicht van deze vaardigheiden en welke specifieke structuren uit het boek Coöperatieve Leerstrategieën je hierbij kunt inzetten.

Principe 4: Emoties

In de klas kunnen we emoties gebruiken om leerlingen enthousiast te maken, om te zorgen dat ze lesstof beter onthouden en hun oplossingsvaardigheden verbeteren. Angst belemmert ons om bewust te denken.

Positieve emoties verruimen juist ons denkvermogen. Door in de klas positieve emoties op te roepen, maken we leerlingen meetbaar slimmer.

Tools:

Geef les met passie en maak leerlingen enthousiast. Laat merken dat je zelf enthousiast bent. Hoe enthousiaster jij bent, hoe enthousiaster je leerlingen zullen zijn.
Koppel emoties aan de lesstof. Roep bijvoorbeeld verbazing of verwondering op. Zorg ervoor dat je de lesstof persoonlijk relevant maakt, anders is het haast onmogelijk om emoties op te roepen.
Prijs de leerlingen. Complimenten zijn gunstig voor de werking van het brein: er komt dopamine vrij. Ook heeft het positieve psychologische effecten. Het goed om vooral de intrinsieke motivatie te stimuleren.
Vier successen.
Roep positieve emoties op. Ze verruimen ons denken en waarnemen, vergroten het probleemoplossend vermogen en de creativiteit. Kagan beschrijft 37 manieren om positieve emoties op te roepen.
Spoor leerlingen aan om te spelen.

Principe 5: Aandacht

Wat aandacht krijgt, wordt beter onthouden. We helpen leerlingen leren als we hun aandacht focussen op wat wij willen dat ze leren.
Hoe kunnen ze immers iets leren waaraan ze nooit aandacht hebben besteed?

Tools:

Voer een StilteSignaal in.
Geef les met Kagan-Structuren, zoals Luister Goed! en het Drie Stappen Interview.
Maak het kortetermijn- en het werkgeheugen leeg. Ook hier zijn speciale Kagan-Structuren voor.
Las regelmatig een verwerkingsmoment in. Dat kan bijvoorbeeld door het maken van een mindmap, tekening of brief.
Vermijd afleidingen: maak de tafel leeg, hang een lesindeling op. Zorg voor hapklare blokken en hapklare aanwijzingen.
Verspreid de oefentijd.
Zorg voor flow. We onthouden meer van wat aan het begin van de les en aan het eind van de les wordt verteld.
Houd rekening met aandachtsstijlen. Sommige leerlingen zien het grote plaatje, anderen de details.
Creeer ankerpunten. Ankerpunten zijn: een goede voorbereiding, oefenen onder begeleiding en een juiste afsluiting. Bij een goede voorbereiding hoort: Activeer de reeds aanwezige kennis. Maak de relevantie van de lesstof duidelijk.
Train de aandacht en het werkgeheugen. Kagan behandelt zeven methodes om aandacht te trainen.

Principe 6: Prikkels

De hersenen letten van nature op bepaalde prikkels, maar negeren andere.
Als we nieuwe dingen opnemen in onze lessen, aangeven waarom het materiaal relevant is en illustraties en gevarieerde prikkels gebruiken, geven we les op een manier waarop de hersenen willen leren. Om breinvriendelijke prikkels aan te bieden beschrijft Kagan verschillende tools.

Tools:

Stimuleer de leerlingen met verrassingen en nieuwe dingen. Onverwachte prikkels vangen de aandacht en houden die vast. Cooperatieve structuren bieden afwisseling.
Zorg voor voorspelbaarheid. Dat vermindert stress en bevordert het welbevinden.
Geef effectieve feedback.
Illustreer met beelden.
Geef les met liedjes.
Communiceer met gebaren.
Maak het multimodaal.
Geef gevarieerd les.
Maak het relevant en betekenisvol: Gericht op de toekomst. Koppel het aan de interesses van de leerlingen.

Recensie

Het boek Breinvriendelijk onderwijs maakt de vertaalslag van hersenonderzoek naar het onderwijs. Op een praktische manier werkt Spencer Kagan de zes principes voeding, veiligheid, sociaal, emoties, aandacht, prikkels uit. De opbouw van het boek is helder. Vooral het hoofdstuk over voeding is een eye-opener. Voor het belang van goede voeding is nog erg weinig aandacht in het onderwijs. Samenwerkend leren, bewegen en spelen: die drie punten komen telkens terug. Een stukje herhaling, maar dit zorgt er wel voor dat het belang ervan je niet kan ontgaan. Om het bewegen en spelen praktisch vorm te geven, sluit elk hoofdstuk af met Silly Sports en Goofy Games uit het gelijknamige boek van Kagan.

Dit boek is onmiskenbaar van Kagan's hand. De Coöperatieve Structuren nemen een grote plek in. Voor leerkrachten die hier nog niet veel van gehoord hebben, is het aan te bevelen om eerst Kagan's boek Coöperatieve Leerstrategieën te lezen, zodat je dit goed kunt plaatsen. Voor teams die al met Kagan's Coöperatieve Structuren werken, is dit boek een must-read. Een coöperatieve basis is een goed begin voor breinvriendelijk onderwijs. Dit boek is stap 2! Ook - en misschien wel juíst - voor leerkrachten die hun onderwijs (nog) niet coöperatief vormgeven, is dit boek een aan te bevelen. Dit kan de kwaliteit van het leren zeker verbeteren.

N.a.v. Kagan, dr. Spencer, Breinvriendelijk onderwijs, bewerkt door Wouter Camps en Carola Riemens, Bazalt: 2017, ISBN 978 946 1182 395, Hardcover A4-formaat, 360 pagina's. 59 euro.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!