Betrokkenheid!

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 13 juli 2017

>> Betrokkenheid! - Marzano direct bestellen.

Hoe krijg je leerlingen écht betrokken bij de les? Als leraar heb je daar zeker invloed op! In het boek Betrokkenheid! beschrijven de onderwijswetenschappers Robert Marzano en Debra J. Pickering wat daarbij een rol speelt.

Bij betrokkenheid spelen 4 factoren een sterke rol:

Emoties: Hoe voel ik me?
Interesse: Ben ik geïnteresseerd?
Relevantie: Is dit belangrijk?
Doeltreffendheid: Kan ik dit?

Deze vragen vormen de kern van het boek. Ook komt aan bod hoe je kunt werken aan sterke betrokkenheid. Dit alles ondersteunt Marzano vanuit onderzoek en theorie.

Aandacht en betrokkenheid

Wat is het verschil tussen aandacht en betrokkenheid? Aandacht is een kortdurend verschijnsel, dat enkele seconden tot enkele minuten kan duren. Betrokkenheid duurt langer: dat reikt verder dan een enkele les.

De vier bovenstaande vragen zijn fundamenteel. In dit boek zijn voor elke vraag concrete strategieën uitgewerkt, met praktijkvoorbeelden en suggesties.

Vraag 1. Hoe voel ik me?

Emoties beïnvloeden ons gedrag. Negatieve emoties zorgen ervoor dat we minder snel geneigd zijn om ons bezig te houden met nieuwe activiteiten en uitdagingen. Emoties die gekoppeld zijn aan betrokkenheid zijn: enthousiasme, interesse, vreugde, tevredenheid, trots, levendigheid en animo.

Emoties die zorgen voor vervreemding zijn: verveling, desinteresse, frustratie, woede, verdriet, bezorgdheid, schaamte, schuldgevoel.

Drie aspecten die een belangrijke rol spelen bij het beïnvloeden van de emoties, zijn:

Het energieniveau van de leerlingen. Een levendig tempo houdt het energieniveau hoog. Én af en toe bewegen is goed voor de hersenen.
De positieve houding van de leerkracht. Sleutelwoorden hierbij zijn: passie, enthousiasme en humor.
De mate waarin leerlingen zich geaccepteerd voelen. De band met klasgenoten is minstens even belangrijk als de band tussen leerlingen.

Als de leerkracht aan de bovenstaande aspecten werkt, vergroot hij de kans dat leerlingen een positief antwoord geven op de vraag: Hoe voel ik me?

Hoe kun je hier concreet aan werken? Tips:

Houd het tempo hoog door vaste routines en strakke overgangen
Zorg voor andere activiteiten voor als de taak klaar is.
Presenteer nieuwe lesstof liever in kleine brokjes dan in één keer.
Zorg voor bewegingsactiviteiten. Dit kunnen energizers zijn die niets met de inhoud te maken hebben, maar ook bewegingen die het begrip van de leerstof verdiepen.
Toon je eigen betrokkenheid door het delen van persoonlijke verhalen. Dit nodigt de leerlingen uit om naar hun eigen persoonlijke banden met het onderwerp te kijken.
Gebruik humor, zoals zelfspot, grappige krantenkoppen of quotes.

Vraag 2: Ben ik geïnteresseerd?

Iemand die emotioneel betrokken is, kan toch niet meedoen omdat hij de activiteit niet interessant vindt. Interesse kun je onderverdelen in twee soorten:

Situationele interesse. Hierbij is er verschil tussen opgewekte interesse (bijvoorbeeld door een demonstratie of een spelletje) en voortgezette interesse (als een leerling geïnteresseerd blijft).
Persoonlijke interesse.

Hoe kun je situationele interesse opwekken en vasthouden? Dat kan door:

Spelactiviteiten die gericht zijn op leren. Dit kunnen activiteiten zijn met een vrijblijvend competitie-element.
Milde meningsverschillen. Dit kan door werkvormen zoals een debat of een hoorzitting.
Opmerkelijke informatie. Dit kan bijvoorbeeld door interessante feitjes.
Effectieve vraagtechnieken, zoals:
- Kiezen van willekeurige leerlingen.
- Antwoord in tweetallen.
- DenkTijd.
- Antwoordketens.
- Antwoorden in koor.
- Gelijktijdige individuele antwoorden: leerlingen kiezen tegelijkertijd voor A, B of C.

Vraag 3: Is dit belangrijk?

De leerdoelen van school sluiten niet altijd aan bij wat de kinderen willen leren. Leerlingen vragen zich af: Is dit belangrijk? Als het antwoord op die vraag nee is, zullen ze niet betrokken zijn. Hoe kun je leerlingen het belang laten zien van de leerstof?

Door keuzemogelijkheden te bieden.
Door cognitief complexe taken aan te bieden, die denkkracht vereisen.
Door te verbinden met het dagelijkse leven en de ambities van de leerlingen.
Door te stimuleren om kennis toe te passen.

Vraag 4: Kan ik dit?

De laatste vraag als het gaat om betrokkenheid is: Kan ik dit? Als de leerling er geen vertrouwen in heeft dat hij de taak kan, dan kan hij de eerste drie vragen wel positief beantwoord hebben, maar zal hij uiteindelijk toch niet aan de taak beginnen. Dit hangt ook af van de mindset van de leerling, of hij een fixed of een growth mindset heeft. Welke strategieën kun je inzetten om ervoor te zorgen dat het antwoord op deze vraag ‘ja’ is?

Het volgen en bestuderen van hun vorderingen. Hierdoor kunnen leerlingen het verband zien tussen hun inzet en hun leerprestaties. Het stellen van persoonlijke leerdoelen is erg effectief.
Het gebruiken van effectieve verbale feedback.
Goede voorbeelden geven, bijvoorbeeld door verhalen en citaten. Een mooi citaat is die van Pablo Picasso: ‘Ik doe altijd wat ik niet kan, in de hoop te leren hoe het te doen.’
Het gesprek over mindset aangaan en levend houden.

Betrokkenheid

Prikkelende poster - te downloaden of te bestellen bij Onderwijs Maak Je Samen.

Strategieën

Alle bovengenoemde strategieën kun je onderverdelen in twee soorten: strategieën voor het juiste moment en dagelijkse strategieën. Welke strategieën kan een leerkracht elke dag inzetten om betrokkenheid te realiseren?

Handhaven van een effectief tempo
Tonen van passie en enthousiasme
Werken aan een positieve relatie tussen leraar en leerling en tussen leerlingen onderling.
Gebruiken van effectieve verbale feedback.

Het invoeren van deze strategieën kan één klas kan al heel krachtig zijn, maar het beste is uiteraard een schoolbrede aanpak.

Recensie

Betrokkenheid! van Robert Marzano is weer een typisch boek uit het fonds van uitgeverij Bazalt: een boek met een sterk evidence-based fundament. Marzano analyseert het ongrijpbare fenomeen betrokkenheid en splitst het op in vier vragen. Dat is heel verhelderend. Voor elke leerkracht is het zo gelijk een handige toets als leerlingen niet betrokken zijn: Bij welke vraag gaat het fout? En welke strategieën kan ik inzetten om die betrokkenheid toch te realiseren?

Wil je als school werk maken om de betrokkenheid te verbeteren, dan is dit boek onmisbaar. Bazalt heeft een beknopte uitgave uitgegeven, die geschikt is om voor elk teamlid aan te schaffen.

N.a.v. Marzano, R. en Pickering, D.J. Betrokkenheid! - De sleutel tot beter leren. Uitgeverij Bazalt (2016) 200 blz., ISBN 9789461182227, €59,- en €9,95.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!