Beter leren en onthouden met kunst

Vera Meewis

Medewerker kennisinstituut bij LKCA

Geplaatst op 16 mei 2017

Hoe kunst helpt leren

Pleitbezorgers van kunsteducatie willen nog wel eens beweren dat kunst zorgt voor betere onderwijsresultaten, ook in andere vakken. Definitief bewijs voor deze claim is er echter niet. Er zijn onderzoeken die een relatie suggereren, maar dé verklaring hiervoor is nog niet gevonden. Dit inspireerde Karen DeMoss en Terry Morris tot verder onderzoek onder leerlingen, met interessante inzichten.

Het onderzoek vond plaats in Chicago op acht - zowel etnisch als sociaal-economisch diverse - scholen die al sinds 1992 met culturele partners werken aan de integratie van kunst in het curriculum. Leraren op deze scholen combineren kunst met alle andere vakken, in samenwerking met kunstdocenten. DeMoss en Morris wilden niet weten of kunst van invloed is op het leren van leerlingen, maar hoe kunst leerlingen zou kunnen helpen om te leren. Over welke kwaliteiten of cognitieve processen van bezig zijn met kunst hebben we het dan eigenlijk? Uitgangspunt was een theorie dat goede leerprestaties te maken hebben met leerervaringen die diepe kennis van een onderwerp opleveren, die een analytische beoordeling vereisen en waar leerlingen een persoonlijke connectie mee hebben.

Leerervaringen

De onderzoekers besloten om wel-kunst en niet-kunst geïntegreerde leerervaringen in vergelijkbare lessen (taal, geschiedenis en ‘science’) van 30 leerlingen te volgen om te kunnen vergelijken. Deze leerlingen zijn geselecteerd door hun leraar. De gevolgde leerlingen verschilden in leeftijd (8-14 jaar) en ‘academisch’ prestatieniveau. De leerlingen beschreven en beoordeelden zelf hun leren via interviews en schrijfopdrachten. Ook observeerden de onderzoekers leraren en kunstexperts om de link te leggen tussen de leerervaringen en de leeromgeving.

Analyse en relaties leggen

Voor de groei in inhoudelijke kennis maakte het niet uit of er sprake was van integratie met kunst. De leerlingen die de met kunst geïntegreerde lessen (drama werd het meest gebruikt, maar ook andere kunstvormen) volgden, bleken wel duidelijk meer en beter te analyseren. Zij legden relaties tussen de behandelde vakinhoud en de echte wereld of hun eigen leven. Leerlingen die deze lessen volgden, keken ook anders tegen leren aan. Zij drukten zich positiever en persoonlijker uit over de geleerde inhoud, terwijl leerlingen na de niet-kunst lessen vaak ontmoedigd leken.

Actief leren

Leerlingen willen plezier aan leren beleven, ze leren graag via hands-on activiteiten. Maar ook puur de mogelijkheid tot leren vinden ze ‘leuk’, zo bleek uit de interviews. Na de kunst-geïntegreerde lessen waren leerlingen goed in staat om te beschrijven waarom deze hen plezier opleverde. Ze houden van actief leren, leren waarin ze kunnen participeren. Leerlingen gebruikten termen als denken, beoordelen en dingen combineren, die gaan over complexe leerprocessen en conceptueel begrip, niet slechts het onthouden van informatie.

Stellen van doelen

Het traditionele leren vonden leerlingen moeilijk omdat het saai was, en frustrerend wanneer het hen niet lukte en ze het gevoel hadden er alleen voor te staan. De kunstlessen waren ook moeilijk, maar om een andere reden. Namelijk omdat de opdracht moeilijk was en ze die toch wilden volbrengen. Die uitdaging en het kunnen stellen van eigen doelen bleken motiverend. Leerlingen zochten zelfs buiten les en school naar mogelijkheden om over een onderwerp te leren.

Disclaimer

Voor het lezen van de conclusies is het belangrijk om te weten dat de onderzoekers onderscheid maakten tussen lessen met een sterke, naadloze integratie van kunst met andere vakinhoud, en lessen met een lossere koppeling waar kunst niet gelijk was aan de andere inhoud. Wanneer het duo leraar en kunstenaar samen, ieder vanuit de eigen expertise, de inhoud vormgaven was er sprake van sterk kunst-geïntegreerd lesgeven. Bij sterke integratie blijft de integriteit van alle vakinhouden behouden.

Conclusies

Door te luisteren naar de leerlingen ontdekten de onderzoekers dat een sterke, effectieve integratie met kunst zorgde voor:

een meer intrinsieke, onafhankelijke motivatie om te leren;
echt begrip van de stof in plaats van het onthouden van feitjes;
het zien van leren als uitdaging in plaats van als barrière;
inspiratie om ook buiten de klas te zoeken naar mogelijkheden om te leren.

Dit gold ook – soms zelfs meer! – voor de leerlingen die normaal minder presteerden. Kunst kan dus volgens de onderzoekers een positieve rol spelen in de cultuur van leren van kinderen als kunstvormen betekenisvol gecombineerd worden met andere vakgebieden.
Wat vooral van belang lijkt, is het inrichten van een leeromgeving die kinderen medeverantwoordelijk laat zijn voor hun leren. Een omgeving die hun natuurlijke plezier in leren aanwakkert in plaats van dooft. Kunst kan daarbij helpen, maar alleen als de artistieke inhoud volledig gelijkwaardig behandeld wordt.

Hoe kunst helpt onthouden

Je kunt leerlingen met het gebruik van kunstdisciplines helpen om andere vakinhoud beter te onthouden op de langere termijn. Kunst biedt een aantal strategieën of natuurlijke voordelen voor het onthouden van informatie. Waarom werkt dit zo? Dit beschrijven Rinne, Gregory, Yarmolinskaya en Hardiman in een theoretisch artikel, dat ze later hebben getoetst in de praktijk.

Ongebruikelijk en anders

Dat leerlingen via kunst informatie beter onthouden zou komen door de ‘ongebruikelijkheid’ ervan. Informatie op andere manieren, dan via geschreven tekst, aanbieden zorgt voor extra cognitieve verwerking. Het fysiek of mondeling (re)produceren van informatie bevordert zowel het onthouden als het oproepen ervan. Laat leerlingen dus ook teksten opvoeren of zingen in combinatie met lezen. Ook het via beeld visueel presenteren van informatie werkt aanvullend aan verbale, tekstuele informatie.

Eigen verhaal en interpretatie

Met het schrijven van verhalen, gedichten of liedjes of het maken van een tekening voegt een leerling achtergrondinformatie en eigen context toe aan de lesstof, en relateert de informatie aan zichzelf. Zo vult hij de lesstof aan tot een betekenisvol verhaal, dat hij daarna beter onthoudt. Ook de moeite die een leerling moet doen om de betekenis van kunst esthetisch te begrijpen zorgt ervoor dat de - bijvoorbeeld historische - informatie in het werk, na interpretatie, langer onthouden wordt

Niet neutraal of saai

Kunst roept emoties op, en emotioneel opwindende informatie onthoud je beter dan neutrale informatie. Laat leerlingen bijvoorbeeld op een creatieve manier uitdrukking geven aan de emoties van personages in een verhaal, dan onthouden ze de inhoud ervan beter. Informatie verwerken in een liedje of tekening kan bij leerlingen ook de motivatie om de stof te herhalen vergroten, omdat het herhaling minder saai maakt.

Een experiment met astronomie

Hardiman, Rinne en Yarmolinskaya onderzochten op een basisschool, onder 82 leerlingen (10-11 jaar oud), of met kunst geïntegreerde instructie (muziek, dans, drama, beeldend) een groter effect had op het onthouden van de stof dan reguliere instructie. De curricula werden gelijk opgebouwd, qua duur en activerende werkvormen. Maar het geïntegreerde curriculum was zo ontworpen dat bovenstaande effecten maximaal benut zouden worden. Een van de integratie-activiteiten was bijvoorbeeld het maken van een advertentie voor het verkopen van een huis op een bepaalde planeet.

De leerlingen die het met kunst geïntegreerde curriculum volgden bleken de stof na meting inderdaad beter te onthouden dan de andere groep. Vooral de leerlingen die minder goed waren in lezen en schrijven hadden baat bij het leren op een andere manier.

Kunst als didactisch middel

Dit is geen kunsteducatie, kunst is hier een middel om de lesstof beter te onthouden. Hiermee is zeker niet gezegd dat het inzetten van kunst als didactisch middel automatisch dit soort lange termijn geheugeneffecten genereert! Dit werkt alleen als je als leraar of ontwikkelaar hier bewust op inzet. Je kunt leerlingen via instructie, waar kunstzinnige werkvormen onderdeel van uitmaken, wel helpen om de stof beter te onthouden met als doel beheersing van kennis. Niet door informatie uit het hoofd te leren, maar door inhoud te ervaren.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!