Wat werkt bij ADHD?

  Geplaatst op 1 juni 2016

Een aantal keer per jaar komen behandelaren van kinderen en volwassenen met ADHD bij elkaar om kennis en ervaring uit te wisselen en van onderzoekers te horen welke nieuwe inzichten er zijn. Lees wat bij het laatste ADHD Netwerk symposium te horen was over wat lifestyle, voeding en vitamines te maken hebben met ADHD. 

Medicatie of leefpatroon 

Wat werkt bij ADHD? Medicatie werkt, dat weten we. Maar, in tegenstelling tot wat we vaak in de media lezen:

  • Ouders geven niet graag medicatie;
  • Adolescenten nemen niet graag medicatie.

Medicatie kan naast de positieve effecten op aandacht, concentratie en gedrag ook negatieve effecten hebben, zoals slechter eten en slapen. 

"Een derde van de kinderen reageert niet of onvoldoende op medicatie." 

Er is steeds meer aandacht voor het effect van leefpatroon, voeding en vitamines op het functioneren van kinderen, adolescenten en volwassenen met ADHD. Dat komt doordat er in het algemeen meer aandacht is voor gezonde levensgewoontes, maar ook doordat behandelaren, ouders en cliënten zelf zoeken naar alternatieve of aanvullende behandelingen.

Slaapproblemen

De meeste mensen met ADHD zijn avondmensen en ook als kind hadden zij al slaapproblemen. Kinderen met ADHD zijn vaak moeilijk naar bed te krijgen, vallen moeilijk in slaap en hebben problemen met doorslapen. Waar komt dat moeilijk slapen vandaan? Ons biologisch ritme bepaalt wanneer we willen slapen, eten en naar de wc gaan. Ook onze lichaamstemperatuur kent een dag- en nachtritme. Je krijgt behoefte om te gaan slapen ongeveer twee uur nadat het niveau van het hormoon melatonine in je bloed gestegen is.

Bij groepen is een duidelijk verschil te zien tussen mensen met en zonder ADHD. Bij de groep ADHD’ers ligt het moment van de stijging van de melatoninespiegel gemiddeld twee uur later dan bij de anderen. En dan wachten zij ook nog eens langer met naar bed gaan. 

"Voldoende bewegen bevordert de slaap."

Omdat kinderen met ADHD net als anderen om half negen naar school moeten, hebben de late slapers slaaptekort. Gevolg: overdag zijn ze moe. Ze vinden het moeilijk om zich te concentreren, ze kunnen hun aandacht moeilijk richten en ze zijn impulsief. De kernsymptomen van ADHD worden dus verergerd door slaaptekort. Maar wist u dat slaaptekort tot veel meer problemen leidt?

Aangetoond is dat kinderen (en volwassenen) die te weinig slapen een hoger risico op overgewicht hebben:

  • ‘s Ochtends hebben ze geen trek in ontbijt – hun maag is nog niet wakker.
  • ‘s Middags halen ze dat in met snelle en vaak ongezonde happen.
  • Door de onbalans van hun bioritme is ook een onbalans in hun stofwisseling ontstaan en daardoor hebben ze vooral zin in koolhydraatrijke voeding.

Melatonine

Om het moment van inslapen te verschuiven, kan melatonine als tablet voorgeschreven worden. Er is ook langwerkende melatonine, voor kinderen die moeite hebben met dóórslapen. Het is belangrijk om te weten dat licht melatonine afbreekt. Dat geldt voor het potje tabletten dat je zonder deksel bewaart, maar het geldt ook voor de melatonine in het bloed.

De oogbol is sterk doorbloed en als je voor het naar bed gaan (tijdens de natuurlijke stijging van de melatoninespiegel) kijkt naar een tv-scherm, computer of tablet zorgt het licht uit het scherm ervoor dat de melatonine wordt afgebroken, zodat je (nog) minder zin hebt om te gaan slapen.

Om het wakker worden gemakkelijker te maken, helpt licht. Véél licht, zoals van een lichttherapie lamp of – goedkoper – van een bouwlamp. Die richt je op het plafond, want direct erin kijken is niet goed. Licht reguleert het dagritme; overdag heb je veel licht nodig, ‘s avonds is schemeren goed. Door ‘s ochtends het melatonine beter af te breken (met licht), komt de aanmaak ‘s avonds eerder op gang.

Avondritueel

Om goed te slapen, is structuur belangrijk. In het weekend later naar bed en lang uitslapen kan fijn zijn, maar voor een kind dat slecht slaapt is het beter om de hele week (ongeveer) dezelfde slaaptijden aan te houden.

  • Werk ‘s avonds rustig naar het ‘naar bed toe gaan’ toe.
  • Zorg dat het kind een uur vóór het slapen gaan geen tv meer kijkt.
  • Niet computeren of andere beeldschermen gebruiken.
  • Gebruik een avondritueel, zoals voorlezen, de dag doorspreken, de kleding en school spullen voor morgen klaarleggen.

Daardoor weet het lichaam dat het tijd wordt om te gaan slapen. Een goed geventileerde slaapkamer, die ‘s nachts goed donker is (en ‘s ochtends lekker licht) en niet te warm, helpt om goed te slapen. Onder de dekens is het lekker warm, voor het slapen gaan douchen en een warme pyjama aan: zo word je niet wakker als je lichaamstemperatuur ‘s nachts omlaag gaat.

Bewegen

Ook voldoende bewegen bevordert de slaap. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat sporten het effect van medicatie versterkt. Hoewel ‘hyperactiviteit’ één van de kernsymptomen is, blijken adolescenten en volwassenen met ADHD vaak weinig te sporten.

Dat heeft waarschijnlijk te maken met:

  • een gebrek aan planning;
  • met snel iets saai vinden (een spannende wedstrijd is wel leuk, maar elke week dezelfde training niet);
  • met gebrek aan energie door het slaaptekort.

Bespreek op de school van uw kind of het voldoende kan bewegen. Soms worden kinderen met leerproblemen binnengehouden in de pauze, of moeten ze tijdens de gymles hun werk afmaken. Dat werkt averechts voor een kind met ADHD! 

Voeding en gedrag 

Te veel kleurstoffen, te veel suiker – is het voedingspatroon mede oorzaak van gedragsproblemen? Enige tijd geleden kreeg het RED-dieet veel aandacht. Bij dat dieet krijgt het kind eerst alleen hypo-allergene voeding, daarna mag hij steeds nieuwe voedingsmiddelen eten.

Zo wordt duidelijk waar hij op reageert. Er is kritiek op de onderzoeksopzet, en het is nog niet duidelijk waarom het zou werken; een theoretische onderbouwing ontbreekt. In het onderzoek naar het RED-dieet leken de ADHD-symptomen bij een deel van de kinderen te verminderen. Dit effect werd vooral gezien door de ouders, minder door bijvoorbeeld leerkrachten en behandelaren. Voordat medicatie voorgeschreven mag worden, moet grondig onderzoek gedaan worden naar de werking en mogelijke bijwerkingen. Voor veel andere behandelvormen geldt dat niet: 

  • psychotherapie;
  • bewegingstherapie;
  • diëten en voedingssupplementen;
  • neurofeedback;
  • hersentraining,

Als ouders met hun kinderen een therapie volgen, willen ze graag effect zien. Ze investeren immers tijd, moeite en soms geld. Ook kan de therapie ervoor zorgen dat de ouders meer tijd met hun kind doorbrengen, meer inzicht krijgen in de problemen en dat ze beter structuur kunnen aanbrengen.

En de therapie duurt soms maanden tot jaren, waarin het kind – net als andere kinderen – zich ontwikkelt. Dit alles leidt ertoe, dat de therapie lijkt te werken. Het helpt immers; het gaat beter met het kind. Degelijk wetenschappelijk onderzoek houdt rekening met deze effecten.

Als het kan, wordt de behandeling ‘blind’ toegepast; ouders en kinderen weten niet of zij de behandeling krijgen of een placebo (een behandeling die erop lijkt maar niet de werkzame elementen bevat). Er is een controlegroep van kinderen met dezelfde kenmerken, die geen behandeling krijgen maar wel dezelfde normale ontwikkeling doormaken. Niet alleen de ouders, maar ook een leerkracht of een behandelaar beoordelen het effect op het gedrag.

"Voedingspatroon mede oorzaak van gedragsproblemen?"

Als de behandeling dan nog helpt, dan kan vastgesteld worden dat het wérkt. Voor het RED-dieet geldt, dat het onderzoek nog onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd is. Er is wel grondig onderzoek gedaan naar toegevoegde kleurstoffen in voeding en het effect daarvan op de ADHD-symptomen.

Het lijkt erop dat een kleine groep kinderen, ongeveer 10% van de kinderen met ADHD, op toegevoegde kleurstoffen reageert. Uit onderzoek naar suiker en het gedrag van kinderen met ADHD bleek dat de suiker geen effect heeft. Sommige kinderen reageren op sommige voedingsmiddelen of -toevoegingen, maar waar dit door veroorzaakt wordt en hoe je weet of jouw kind bij zo’n groep hoort – dat is nog niet bekend.

Voedingssupplementen

Meer helderheid is er over voedingssupplementen en vitamines. Omega-3 en -6 vetzuren hebben effect op het functioneren van het brein. Ze zitten in:

  • Vette vis (zalm, makreel en haring);
  • Plantaardige olie (zonnebloemolie, olijfolie, notenolie).

Uit onderzoek blijkt dat kinderen met ADHD net zoveel van deze vetzuren binnenkrijgen als andere kinderen, maar ze lijken het minder op te nemen. Misschien is dit één van de (erfelijke) oorzaken van ADHD? Behandeling met visolietabletten lijkt maar een heel klein effect te hebben.

Vitamine B is ook belangrijk voor het brein en daarom voor het gedrag. In gevarieerde voeding zitten voldoende vitamines. Bij een normaal voedingspatroon zouden multivitamines dus geen toegevoegde waarde hebben.

Bij ADHD bestaat soms toch een tekort, mogelijk door slechte eetgewoontes of doordat het lichaam de vitamines onvoldoende opneemt. Er is beperkt onderzoek naar, maar het lijkt erop dat extra vitamines slikken wel effect heeft. Relatief nieuw is het voedingssupplement LTO-3:

  • Een combinatie van L-theanine;
  • Omega-3 vetzuren;
  • Blauwe glidkruid.

Naar dit supplement is nog te weinig onderzoek gedaan om iets te kunnen zeggen over de werking.

Bij de afdeling Klinische Neuropsychologie van de VU in Amsterdam doen wetenschappers uitgebreid onderzoek naar ADHD en voeding. In  zeer recent onderzoek, waar de onderzoekers binnenkort over publiceren, is gebleken dat inname en vertering van bepaalde eiwitten bij kinderen en volwassenen met ADHD anders verloopt.

Deze eiwitten – de aminozuren tryptofaan, tyrosine en fenylalanine – zijn nodig voor de aanmaak van de neurotransmitters serotonine en dopamine, die een belangrijke rol spelen in de hersenen en bij de symptomen van ADHD. Vooral bij kinderen met aandachtsproblemen lijkt de opname en vertering van deze eiwitten verstoord te zijn. De onderzoekers hopen dat hun bevindingen zullen leiden tot de ontwikkeling van voedingssupplementen voor deze groep kinderen.

Bijwerkingen 

Ouders willen de best mogelijke behandeling voor hun kind. Medicatie helpt niet altijd, of kan vervelende bijwerkingen hebben. Bij behandelmethoden zoals voedingssupplementen, vitamines en neurofeedback denken ouders vaak:

"Baat het niet, dan schaadt het niet."

Zeker als ze van andere ouders horen, dat de therapie geholpen heeft. Maar enthousiasme is geen bewijs en kan ook te maken hebben met de eerder genoemde vooroordelen die ouders kunnen hebben over de behandeling waar ze zoveel moeite voor gedaan hebben. Besteed het geld, de tijd en de energie van uw gezin wijs. Kijk met net zoveel gezond verstand naar alternatieve behandelaars als naar reguliere artsen.

Een behandeling die ‘te mooi lijkt om waar te zijn’ is dat meestal ook. 

Bronnen

  • Lezingen van Sandra Kooij (psychiater en onderzoeker bij PsyQ) en Carlijn Bergwerff (PhD student VU Amsterdam) op congres “Wat werkt? Bij kinderen en volwassenen met ADHD” van het ADHD netwerk, 9 januari 2015.
  • Literatuur: Bergwerff MSc, Carlijn, prof. dr. Jaap Oosterlaan, dr. Marjolein Luman (VU), Prof. dr. Henk Blom (VUmc) Nutritional deficiencies in children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A focus on the aromatic amino acids that serve as precursors for serotonin and dopamine (in publicatie)
  • Bijlenga, Denise, Kristiaan B. van der Heijden, Minda Breuk, Eus J. W. van Someren, Maria E. H. Lie, A. Marije Boonstra. Hanna J. T. Swaab, J. J. Sandra Kooij Associations Between Sleep Characteristics, Seasonal Depressive Symptoms, Lifestyle, and ADHD Symptoms in Adults Journal of Attention Disorders 1087054711428965, first published on December 29, 2011

Boeken over ADHD

Handboek gedrag op school - Complete set

Een uniek en onmisbaar naslagwerk voor leraren. In deze uitgebreide en zeer gedegen onderbouwde gedragsreeks gaat Horeweg in op alle mogelijke vormen en oorzaken van storend gedrag in de klas, en wat de leerkracht eraan kan doen om dit gedrag te voorkomen of te verhelpen.

Handboek gedrag op school

ADHD in de klas

Praktische gids voor leraren
Hoe laat je 'drukke' leerlingen opletten in de les?
Wist je dat adhd vaak samengaat met andere stoornissen?
Hoe vermijd je negatieve interacties?
 
ADHD in de klas

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Executieve functies een nieuwe hype?
Executieve functies een nieuwe hype?
Webinar met Emiel van Doorn
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Autismecoach in het vo
Autismecoach in het vo
'Coachen en begeleiden van leerlingen met autisme, hun leraren én ouders
Medilex Onderwijs 
ADHD uitleg
ADHD - symptomen - kenmerken - diagnose - behandeling
Arja Kerpel
Neurofeedback en werkgeheugentraining
ADHD behandeling: placebo-effect of bewezen werking?
Miriam de Heer
Besturingssysteem
Hoe worden we eigenlijk ‘bestuurd’?
Miriam de Heer
Motivatie en energie
Hoera, vakantie! Ouders kunnen er soms tegenop zien
Miriam de Heer
Jagerskinderen
Kansen creëren voor kinderen met ADHD
Anne van Hees
ADHD tips
ADHD - tips voor de leerkracht
Anton Horeweg
Red de ADHD diagnose
Red de ADHD diagnose
Laura Batstra
ADHD misdiagnose
Diagnose ADHD Schoenmaker blijf bij je leest
Willem de Jong
Hoe help je een leerling met ADHD?
ADHD en school
Marieke Stomphorst
Lesgeven aan leerlingen met ADHD
Lesgeven aan leerlingen met ADHD
Marieke Stomphorst
Wat stuitert daar door je klas?
Wat stuitert daar door je klas? Over kinderen met ADHD en hun leraren
Helèn de Jong
Pittige pubers
Pittige pubers - Opvoeden van je puber met ADHD of autisme
Marleen Legemaat
Gedragsproblemen in de klas
Gedragsproblemen in de klas
Arja Kerpel
Omgaan met adhd op school
Omgaan met ADHD op school
Anton Horeweg
ADHD in de klas; praktische gids voor leraren
ADHD in de klas; praktische gids voor leraren
Niels de Jong
ADHD is geen ziekte
ADHD is geen ziekte
Laura Batstra


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Executieve functies in een video van één minuut uitgelegd
Executieve functies in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



add
adhd
concentratie
concentratieproblemen
concentratiestoornissen
executieve functies
gedragsstoornissen
hyperactiviteit
hyperfocus

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest